چگونه از اوقات فراغت خود استفاده کنیم؟

تمایل به تفریح که به قضای حکیمانه ی الهی در نهاد بشر آفریده شده از تمنّیات فطری انسان است و مانند سایر غرایز و خواهش های طبیعی باید تعدیل شود و به اندازه گیری صحیح و دور از افراط و تفریط در جای خود ارضا گردد.
این موضوع در گذشته مورد توجه اولیای گرامی اسلام قرار گرفته و در ضمن بیان روایات متعدد، تعالیم لازم را به پیروان خود داده اند.1
حضرت رضا علیه السلام در این زمینه می فرماید:
از لذت های دنیا، برای خود سهمی برگزینید و خواسته های مشروع خویش را برآورید تا آن جا که به مردانگی و شخصیت شما، ضربه ای وارد نیاید و از اسراف و تندروی به دور باشید و برای این کار از کارهای نیک دنیا کمک بگیرید2

چگونگی صرف اوقات فراغت:
امام صادق علیه السلام درباره تقسیم اوقات زندگی به فعالیت های مختلف چنین می فرماید:
شایسته است مسلمانان پاره ای از اوقات روزانه ی خود را برای کارهایی که بین آنان و خداوند صورت می پذیرد اختصاص دهند، یعنی وقتی را برای ملاقات با برادران ایمانی و دوستان خود قرار دهند و در بخشی دیگر، نفس خود را با لذایذ و مشتهیاتش که گناه نباشد آزاد بگذارند و همین وقت آخر، آدمی را در انجام وظایف، دو وقت قبلی توانایی می دهد.3
بیش تر مردم در مورد گذراندن اوقات فراغت دچار گمراهی می باشند، بیش تر معاصی و گناهان در همین اوقات انجام می گیرد. در این مورد حضرت رسول صلی الله علیه و آله می فرماید:
بیش تر مردم درباره دو خصلت دچار گمراهی و ضلالت هستند: یکی صحت و سلامتی و دیگری فراغت و بی کاری.4
برای آن که جوانان از ساعات فراغت خود به شایستگی استفاده کنند و آن را در فعالیت های مفید و سودمند به کار گیرند، در این جا به برخی از تفریحات سالم و لذت بخشی که در برنامه های اسلامی آمده و در دنیای امروز نیز مورد توجه است اشاره می شود تا جوانان در مواقع بی کاری خود را با آن تفریحات سرگرم کنند و از نتایج جسمی و روانی آنها بهره مند گردند.
1. مسافرت: مسافرت یکی از تفریحات سالم و لذت بخشی است که در سلامت جسم و روان مؤثر است. اسلام نیز مسلمانان را به این تفریح صحیح و سالم فراخوانده و تشویق کرده است؛ امّا باید توجه داشت که اسلام هر نوع سیر و گردش را امضا نمی کند. بلکه فقط آن قسمی را می پذیرد که همراه با یک هدف انسانی باشد، هدفی که برای فرد یا جامعه نفعی داشته باشد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در وصایای خود به حضرت علی علیه السلام می فرماید:
سزاوار نیست انسان عاقل به سفر برود مگر برای سه منظور، یا برای تجارت و تحصیل درآمد و اصلاح معاش یا برای نیل به کمالات معنوی و تعالی روح و ذخیره ی معاد یا برای تفریح و طلب لذایذ مباح.5
و نیز حضرت رسول صلی الله علیه و آله می فرماید:
سفر کنید، تا سالم و تن درست باشید.6
مسافرت یکی از مهمترین عوامل تن درستی به شمار می آید. به طور کلی امروز از نظر پزشکی ثابت شده است که زندگی، کار و خوراک یکنواخت برای شخص ضرر دارد و اعضا زودتر فرسوده و ناتوان می گردند، پس تغییر زندگی و تنوع باید جزو برنامه های بهداشتی قرار گیرد.7
حضرت رسول صلی الله علیه و آله می فرماید:
مسافرت کنید، اگر چه در سفر نفع مالی عایدتان نشود، از فواید عقلی بهره مند خواهید شد.8
در قرآن آیاتی داریم که امر به سیر در ارض کرده است:
قل سیروا فی الارض.9
اولم یسیروا فی الارض... .10
مفسران تقریباً اتفاق نظر دارند که مقصود از آیات فوق مطالعه ی تاریخ است، ولی قرآن برای مطالعه ی تاریخ به خواندن کتابهای تاریخی توصیه نمی کند، بلکه دعوت به مطالعه ی آثار تاریخی می کند که این صادق تر از مطالعه ی کتب تاریخی است.
در دیوان منسوب به امیرالمومنین علیه السلام شعری هست که می گوید:
سفر کن، مثل مرغ پابسته نباش که وقتی به پایش یک لنگه کفش می بندند دیگر نمی تواند تکان بخورد. سفر کن، ولی هدف تو از سفر طلب علوها و برتری ها، یعنی طلب فضیلت ها و کسب کمال ها باشد.11
2. ورزش: ورزش یکی از تفریحات سالم و سودمندی است که در سلامت و بهداشت افراد مؤثر است. و چون سلامت بدن فراهم گردد به سلامت روح هم کمک می کند. و بدیهی است نیک بختی هر کس، با سلامت روح و بدن او ارتباط مستقیم دارد و اهمیّت ورزش به این است که بدن را نیرومند و اراده را قوت می بخشد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
خوش بخت کسی است که آیین اسلام را پذیرفته و به قدر معاش خود درآمد دارد و قوای بدنش نیرومند است.12
و نیز علی علیه السلام می فرماید:
سلامت بدن نعمت های خداوند است.13
و حضرت رسول صلی الله علیه و آله در 1400 سال پیش با توجه به اوضاع و احوال آن زمان که بیش تر کارها به صورت دستی بود کم تر اوقات فراغت برای ورزش پیش می آمد، حضرت توصیه هایی درباره بعضی از ورزش ها داشته اند که عبارتند از:
الف) اسب سواری: مسابقه اسب دوانی در اسلام به عنوان عمل ممدوح و پسندیده به حساب آمده و در ترغیب مردم به این مسابقه روایات بسیاری رسیده است. یک روز دشمنان به مال مسلمانان در مدینه حمله بردند، رسول اکرم صلی الله علیه و آله با گروهی از اصحاب بر اسبها سوار شدند و به دنبال آنان شتافتند، ولی هر چه رفتند بدان ها نرسیدند. ابوقتاده به عرض پیامبر رسانید: اکنون که دشمن رفت، اجازه فرمایید با هم مسابقه بدهیم، رسول گرامی پذیرفت و با آنان در اسب سواری مسابقه داد و از همه برنده شد.14
ب)تیراندازی: اولیای گرامی اسلام علاوه بر ترغیب مردم به این ورزش (مسابقه)، خود شخصاً در این مسابقات شرکت می کردند و پیروزی های چشم گیر به دست می آوردند. امام صادق
علیه السلام شخصاً در مسابقه تیراندازی حاضر می شد و در شرط بندی آن شرکت می فرمود.15
ج) شنا: شنا برای جوانان یکی از ورزش های مفید و ثمر بخش و از تفریحات سالم و نشاط آور به شمار می آید که مورد توجه پیشوای اسلام قرار گرفته و پیروان خود را به فرا گرفتن آن تشویق کرده است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید:
به فرزندانتان شنا و تیراندازی بیاموزید.16
شنا عضلات را به حرکت در می آورد، بدن را به فعالیت وا می دارد، جسم را تقویت می کند و به آدمی نیرو می بخشد. شنا در ساعات فراغت یکی از وسایل سرگرمی و تفریح و مایه شادمانی و مسرت است به علاوه کسی که شنا می داند قادر است در موقع غرق شدن، خود را از آب برهاند یا غریقی را نجات دهد.
ورزش های مفید و ثمربخش دیگری وجود دارند که جوانان می توانند در ساعات فراغت از آنها استفاده کنند از قبیل پیاده روی، کوه نوردی، حرکات سالم ورزشی و خلاصه هر قسم فعالیت عاقلانه و بی ضرری که باعث تأمین سلامت بدن و تقویت جسم شود.17
3. مصاحبت با دوستان مؤمن و مورد اعتماد: معاشرت و ملاقات با دوستان مؤمن می تواند قسمتی از اوقات فراغت را به خود اختصاص دهد. این معاشرت ها موجب می شود که افراد در امور معنوی و معیشت و رفع گرفتاری ها به بحث و تبادل نظر پرداخته، خط مشی زندگی خود را با استفاده از آرای یکدیگر اصلاح نماید همچنین دوستان مورد اعتماد، فرد را از عیوبش آگاه کرده و در رفع معایب کمک و راهنمایی خواهند نمود. حضرت امام رضا علیه السلام فرموده است:
سعی کنید که اوقات شبانه روز شما چهار قسمت باشد: 1. وقتی برای عبادت و خلوت با خدا؛ 2. وقتی برای تأمین معاش؛ 3. وقتی برای آمیزش و مصاحبت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می دارند و در باطن نسبت به شما خلوص می ورزند؛ 4. وقتی را هم به تفریحات و لذایذ مشروع اختصاص دهید و از مسرت حاصل آن ساعات تفریح، نیروی انجام وظایف دیگر را تأمین نمایید.18
پی نوشتها:
1 . فلسفی، جوان از نظر عقل و احساسات، ص424.
2 . بحارالانوار، چاپ جدید، ج78، ص346.
3 . اصول کافی، ج5، ص87.
4 . روضه کافی، ص152.
5 . وسائل الشیعه، ج3، ص177.
6 . مستدرک الوسائل، ج2، ص22.
7 . مجله تندرست، شمار6، سال22.
8 . مکارم الاخلاق، ص124.
9 . نحل(16) آیه36.
10 . روم(30) آیه9.
11 . مرتضی مطهری، گفتارهای معنوی، ص285-289.
12 . بحارالانوار، ج15، ص236.
13 . غررالحکم، ص199.
14 . وسائل الشیعه، ج13، ص346.
15 . همان، ج4، ص231.
16 . همان، ج15، ص194.
17 . فلسفی، جوان از نظر عقل و احساسات، ص440-441؛ سید مهدی حسینی، مشاوره و راهنمایی در تعلیم و تربیت اسلامی، ص186.
18 . بحارالانوار، ج17، ص208.