اقتصاد اسلامی
اقتصاد اسلامی از اصطلاحات نویسندگان و متفکران مسلمان معاصر است و مراد از آن دانش اقتصاد یا فعالیت‌ها و فرایندهای اقتصادی با لحاظ اصول و آموزه‌های اسلامی است.
آیا بین ماهیت و روش اقتصاد اسلامی، در جامعه ی اسلامی، با ماهیت و وش اقتصاد غیراسلامی در جامعه ی غیراسلامی تفاوت وجود دارد، یا در نتایج؟
روش های مطالعه و تحقیق دو جامعه فرقی باهم ندارند؛ بلکه فروض رفتاری مردم و قانون ها و نتایجی که اقتصاددان از رفتار و پدیده های این دو جامعه استنتاج می کنند، در سه جهت با هم تفاوت و در یک جهت اشتراک دارند؛ فرق های آنها عبارت اند از: 1. در مبانی و اصول اندیشه ی مردم؛ 2. جامعه رفتار آنها را شکل می دهد؛ مانند اقتصاد اسلامی و اقتصاد لیبرال؛ 3. فروض رفتاری آنها از مبانی و اصول فکری آنها سرچشمه می گیرد؛ مثلا این که می گوییم انسان اقتصادی در هر شرایطی در پی حداکثر نفع شخصی خویش است، با فرض یک انسان مسلمان متعهد سازگار نیست؛ چراکه حداکثر کردن نفع، برای او در یک چارچوب ارزشی معنا دارد. پس فرق سوم در نتایج است؛ یعنی نتایج مبانی و رفتارهای دو جامعه تا حدودی متفاوت اند؛ مثلا قانون عرضه و تقاضا که به تولید جهت می دهد، به گونه ای که در اقتصاد سرمایه داری حاکم است و به رفتارها جهت می دهد، در اقتصاد اسلامی حاکم نیست؛ بلکه عرضه و تقاضا در اقتصاد اسلامی در یک چارچوب دیگری شکل می گیرد. اما وجه توافق دو اقتصاد، روش استنباط نظریه ی اقتصادی است که بین اقتصاد غربی و اقتصاد اسلامی واحد است. منبع: دین و اقتصاد، گفتگو با حجت الاسلام دکتر غلامرضا مصباحی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1382).
روش های مطالعه و تحقیق دو جامعه فرقی باهم ندارند؛ بلکه فروض رفتاری مردم و قانون ها و نتایجی که اقتصاددان از رفتار و پدیده های این دو جامعه استنتاج می کنند، در سه جهت با هم تفاوت و در یک جهت اشتراک دارند؛ فرق های آنها عبارت اند از: 1. در مبانی و اصول اندیشه ی مردم؛ 2. جامعه رفتار آنها را شکل می دهد؛ مانند اقتصاد اسلامی و اقتصاد لیبرال؛ 3. فروض رفتاری آنها از مبانی و اصول فکری آنها سرچشمه می گیرد؛ مثلا این که می گوییم انسان اقتصادی در هر شرایطی در پی حداکثر نفع شخصی خویش است، با فرض یک انسان مسلمان متعهد سازگار نیست؛ چراکه حداکثر کردن نفع، برای او در یک چارچوب ارزشی معنا دارد. پس فرق سوم در نتایج است؛ یعنی نتایج مبانی و رفتارهای دو جامعه تا حدودی متفاوت اند؛ مثلا قانون عرضه و تقاضا که به تولید جهت می دهد، به گونه ای که در اقتصاد سرمایه داری حاکم است و به رفتارها جهت می دهد، در اقتصاد اسلامی حاکم نیست؛ بلکه عرضه و تقاضا در اقتصاد اسلامی در یک چارچوب دیگری شکل می گیرد. اما وجه توافق دو اقتصاد، روش استنباط نظریه ی اقتصادی است که بین اقتصاد غربی و اقتصاد اسلامی واحد است. منبع: دین و اقتصاد، گفتگو با حجت الاسلام دکتر غلامرضا مصباحی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1382).
عنوان سوال:
آیا بین ماهیت و روش اقتصاد اسلامی، در جامعه ی اسلامی، با ماهیت و وش اقتصاد غیراسلامی در جامعه ی غیراسلامی تفاوت وجود دارد، یا در نتایج؟
پاسخ:
روش های مطالعه و تحقیق دو جامعه فرقی باهم ندارند؛ بلکه فروض رفتاری مردم و قانون ها و نتایجی که اقتصاددان از رفتار و پدیده های این دو جامعه استنتاج می کنند، در سه جهت با هم تفاوت و در یک جهت اشتراک دارند؛ فرق های آنها عبارت اند از:
1. در مبانی و اصول اندیشه ی مردم؛
2. جامعه رفتار آنها را شکل می دهد؛ مانند اقتصاد اسلامی و اقتصاد لیبرال؛
3. فروض رفتاری آنها از مبانی و اصول فکری آنها سرچشمه می گیرد؛ مثلا این که می گوییم انسان اقتصادی در هر شرایطی در پی حداکثر نفع شخصی خویش است، با فرض یک انسان مسلمان متعهد سازگار نیست؛ چراکه حداکثر کردن نفع، برای او در یک چارچوب ارزشی معنا دارد.
پس فرق سوم در نتایج است؛ یعنی نتایج مبانی و رفتارهای دو جامعه تا حدودی متفاوت اند؛ مثلا قانون عرضه و تقاضا که به تولید جهت می دهد، به گونه ای که در اقتصاد سرمایه داری حاکم است و به رفتارها جهت می دهد، در اقتصاد اسلامی حاکم نیست؛ بلکه عرضه و تقاضا در اقتصاد اسلامی در یک چارچوب دیگری شکل می گیرد.
اما وجه توافق دو اقتصاد، روش استنباط نظریه ی اقتصادی است که بین اقتصاد غربی و اقتصاد اسلامی واحد است.
منبع: دین و اقتصاد، گفتگو با حجت الاسلام دکتر غلامرضا مصباحی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1382).
- [سایر] آیا بین ماهیت و روش اقتصاد اسلامی، در جامعه ی اسلامی، با ماهیت و وش اقتصاد غیراسلامی در جامعه ی غیراسلامی تفاوت وجود دارد، یا در نتایج؟
- [سایر] آیا اسلام در اقتصاد دارای نظریه ی جامع و مستقلی هست؟ و آیا اقتصاد اسلامیِ امروز ما جواب گوی نیاز بشریت در زمینه ی اقتصاد می باشد؟
- [سایر] نتایج و دستاوردهای انقلاب اسلامی در 34 سال گذشته؟
- [سایر] اضافه کردن کلمه اسلامی به انتهای نام یک علم (مثل پزشکی اسلامی، اقتصاد اسلامی و ...) چه معنایی دارد؟
- [سایر] آیا با توجه به اینکه موضوع فقه افعال مکلفین است، می‌توان دم از اداره کردن جامعه با فقه مرسوم زد؟ شما نیز به شیوه فقه مرسوم خارج مطرح میکنید. آیا اگر موضوع فقه جامعه قرار گیرد؛ یعنی به نحو کلی بحث شود بهتر نتیجه نمیگیریم؟ فقه اقتصاد اسلامی موضوعش چیست؟
- [سایر] امیر کبیر در حوزه اقتصاد چه کرد؟ این سوال مطرح می شود که برنامه ها و سیاست های اقتصادی امیرکبیر تا چه حد موفق بود و نتایج آن چه بود؟
- [سایر] جامعه توحیدی در جامعه اسلامی چگونه تشکیل می شود؟
- [سایر] روش ارزیابی صحیح از عملکرد و افراد و... در جامعه چیست؟
- [سایر] ماهیت و فلسفه مصحف فاطمه(س) چیست؟ و فوایدش برای ما چگونه است؟
- [سایر] چه انتقادی در برخورد منفعل با نظریه های غربی در مورد اقتصاد، جامعه شناسی ، روانشناسی و علوم سیاسی می توان ارائه کرد؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . هر مسلمانی باید سعی کند روش و رفتار و اخلاق او، طبق تعالیم اخلاقی و فقهی اسلام باشد تا هم خودش سعادتمند گردد و هم بر آبروی جامعه اسلامی بیفزاید.
- [آیت الله مظاهری] کار (زراعت، صنعت، تجارت و مانند آن) برای تأمین احتیاجات جامعه اسلامی واجب کفایی است، و هر کسی در فراخور حالش باید احتیاجات جامعه اسلامی را تأمین کند.
- [آیت الله اردبیلی] نیکویی رفتار، منش و حسن سلوک مسلمانان خصوصا عالمان، فرهیختگان و سرشناسان از بهترین وسایل امر به معروف و نهی از منکر است و بر همه واجب است با روش و منش پسندیده خود عملاً جامعه اسلامی را به انجام معروف و ترک منکر رهنمون بسازند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که در جامعه اسلامی زندگی می کند و از اعتقادات او خبر نداریم، پاک است و جستجو و تفتیش لازم نیست و نیز در جوامع غیر اسلامی چنانچه افرادی باشند که معلوم نباشد مسلمان هستند یا کافر، پاکند.
- [آیت الله سبحانی] خرید و فروش مواد غذایی و دواهای روان و عطرهائی که از کشورهای غیر اسلامی می آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند، چنانچه در کشور غیراسلامی از دست کافر بگیرند و از حیوانی باشد که اگر رگ آن را ببرند، خون از آن جستن می کند، معامله آن باطل می باشد.
- [آیت الله خوئی] خرید و فروش روغنهایی که از ممالک غیر اسلامی میآورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن میگیرند، درصورتی که احتمال آن برود که از حیوانی است که بهدستور شرع کشته شده چنانچه از دست کافر بگیرند یا از ممالک غیراسلامی بیاورند اگرچه پاک و خرید و فروش آنجایز است ولی خوردنش حرام و بر فروشنده لازم است کیفیت را به مشتری بفهماند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسب و کار و تلاش برای زندگی از طریق تجارت و زراعت و صنعت و مانند آن برای کسانی که مخارج همسر و فرزند خود را ندارند واجب است، همچنین برای حفظ نظام و تأمین احتیاجات جامعه اسلامی، و در غیر این صورت، مستحب مؤکد است، مخصوصاً برای کمک به فقرا و یا وسعت بخشیدن به زندگی خانواده.
- [آیت الله مکارم شیرازی] 48 خریدار و فروشنده در تعیین نرخ کالا آزادند، ولی اگر این آزادی در مواردی سبب فساد و اختلال نظام اقتصادی جامعه اسلامی گردد، حاکم شرع در چنین مواردی می تواند تعیین نرخ کند و مردم را به آن ملزم سازد.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی دوست داشته باشد که واجبی از واجبات بیارزش یا متروک شود و یا حرامی از محرّمات با ارزش و یا جایی در جامعه باز کند، گرچه در این امر قبیح خود عامل نباشد و تبلیغ نیز برای آن نکند، از نظر قرآن شریف کیفر بزرگی در دنیا و عذاب بزرگی در آخرت دارد، مثلاً کسی که دوست دارد در جامعه اسلامی، چادر جای خود را به بدحجابی و قرضالحسنه جای خود را به قرض ربوی بدهد، و قطعاً اگر توبه نکند، عذاب دردناکی در دنیا و آخرت به سراغ او خواهد آمد.
- [آیت الله اردبیلی] امر به معروف و نهی از منکر یعنی احساس وظیفه و نظارت همگانی در جهت اصلاح آحاد جامعه و دولتمردان و دستور به نیکی و بازدارندگی از پلیدی و زشتی از فرائض بزرگ اسلامی است که به وسیله آن، دیگر فرائض بر پا می‌شود و نشانه ولایت مؤمنان نسبت به یکدیگر و راه نیل به مقام بهترین امّت و ملّت بشری است. امام باقر علیهالسلام میفرماید: (این فریضه راه انبیاء و روش صالحان و تکلیف بزرگی است که به واسطه آن، دیگر فرائض اجرا میگردد، راهها اَمن می‌شود، کسب و تجارت حلال میگردد و رونق مییابد، حقوق مردم تأمین می‌شود، زمینها آباد میگردد، دشمنان به عدل و انصاف وادار میشوند و کارها به صلاح میآید.)(1)