با افرادی که به نماز سهل انگاری می‌کنند چه رفتاری می‌توان کرد؟

هنگامی که در حرکت‌های آگاهانه و رفتار‌های انسانی خود دقت می‌کنیم در می‌یابیم که دو دسته از عوامل در آن‌ها نقش اساسی ایفا می‌کنند:
1. عوامل شناختی: عواملی که موجب می‌شود انسان مطلبی را بفهمد و بپذیرد اما شناخت تنها کافی نیست تا ما را به حرکت در آورد.
2. عوامل درونی: عواملی هستند که شاید تأثیر آن‌ها در رفتار ما بیشتر از شناخت باشد.
احساسات، تمایلات و غرایز عواملی هستند که میل به حرکت را در انسان به وجود می‌آورند، عشق به انجام کار را ایجاد می‌کنند. تا این عوامل نباشد کار انجام نمی‌گیرد و اگر انسان به یقین بداند که مثلاً فلان ماده غذایی برای بدن او مفید است اما تا اشتها نداشته باشد به سراغ خوردن آن غذا نمی‌رود، هرچند شخص بداند فلان حرکت خوب است تا انگیزه برای انجام آن حرکت نداشته باشد حرکتی انجام نمی‌دهد.
مشکل کجاست؟
انسانی که نسبت به یک حرکت اعم از عبادی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی و ... کوتاهی و سهل‌انگاری می‌کند، قبل از اقدام به ارشاد و هدایت او باید علت را ریشه یابی کرد همان طور که پزشک قبل از نسخه نوشتن به بررسی علائم، علل و زمینه‌های بروز آن بیماری می‌پردازد.
مشکل شناختی
کسی که نسبت به نماز سهل انگاری می‌کند باید بررسی کرد که آیا او از ناحیه شناخت دچار ضعف است یا نه؟ چقدر نسبت به نماز آگاهی دارد؟ آیا از نکات ذیل در رابطه با نماز آگاهی دارد:
1. اهمیت و جایگاه والای نماز در دین: نماز اولین سؤال در قیامت است که اگر پذیرفته نشود کارهای دیگر نیز پذیرفته نمی‌شوند.[1]
2. آثار و برکات نماز: نماز، اهرم استعانت در غم‌ها و مشکلات است، خداوند می‌فرماید: (از صبر و نماز در مشکلات کمک بگیرید.)[2]
3. آثار کم توجهی به نماز: کوتاهی عمر، کمی روزی (مادی و معنوی)، کم ارزشی اعمال نیک، مرگ ذلت‌بار، از بین رفتن چهره معنوی، عدم استجابت دعا، ابتلا به بیماری سختی که شخص با گرسنگی و تشنگی از دنیا می‌رود، عذاب سخت در قبر، سخت‌گیری مأمورین حساب در قیامت، تنگی و تاریکی قبر، نزدیک شدن شیطان به او.[3]
4. آثار ترک نماز: هر که از روی عمد و توجه نماز را رها کند، از اسلام خارج شده و کافر است.[4]
5. فلسفه عبادت و نماز: چرا باید عبادت کنیم؟ چرا باید به صورت نماز عبادت کنیم؟
اگر مشکل در این قسمت باشد می‌توان با جلسات صمیمانه، شرکت در مجالس سخنرانی، تشویق به مطالعه کتب، شنیدن نوارهای سخنرانی، معاشرت با اهل علم و تقوا، این مسأله را تقویت نمود.
مشکل درونی
ممکن است کسی به همه مطالب فوق بلکه بیشتر آن‌ها آگاهی داشته باشد اما چنان که گفتیم شناخت تنها برای او کافی نیست و مشکلات درونی و روانی ذیل گریبانگیر او باشد:
1. غفلت و غرور
2. ضعف اراده
3. عدم تمرین دهی و تربیت دینی از طرف خانواده
4. داشتن الگوهای زنده و محبوب بی‌نماز
5. عقده گشایی و مخالفت با دیگران در اثر سخت‌گیری‌های بیجا و یا شکستن عزت نفس و غرور و یا تحقیر در مقابل دیگران مثلاً پدر او سخت‌گیر بوده و او را با ضرب وشتم به نماز وا می‌داشته است، اوهم به خاطر مخالفت با پدر که نسبت به نماز حساس بوده، نماز را کنار گذاشته است.
6. خجالت و حیای نابجا به خاطر تمسخر دیگران.
موانع
1. گناه: غرق شدن در گناهان و مفاسد، حال عبادت و ذکر را از انسان می‌گیرد.
2. دوستان ناباب و فاسد: گاهی دوستان بی‌نماز، انسان را از نماز خواندن باز می‌دارند و او نیز برای همرنگی با آنان یا ضعف اراده و ... از آنان تبعیت می‌کند.
3. خستگی طاقت فرسای ناشی از کار زیاد.
مناسب‌ترین شیوه برخورد
برخورد انسان با شخص بی‌تفاوت به نماز با توجه به علل متعدد، متفاوت خواهد بود. پیداکردن مناسب‌ترین و مؤثرترین شیوه برخورد هنگامی میسر خواهد بود که علت را شناسایی کرده باشیم، از آنجا که مشخصات شخص سهل انگار به نماز و علل آن برای ما مجهول است، ارائه راه مناسب غیر ممکن است، که ارتباط و سؤال مکرر شما به همراه معرفی شرایط سنی و خانوادگی و ... شخص مورد نظر این امر را ممکن نموده و ما را در ارائه مؤثرترین شیوه برخورد یاری می‌نماید.
اصول کلی در برخورد
1. اصل تدریجی بودن تربیت دینی: نباید انتظار داشت تا شخص سریع متحول شود؛ پس باید با صبر و حوصله کار را ادامه داد.
2. اصل محبت: رفتار، گفتار و حتی نگاه انسان باید محب آمیز باشد تا در دل او نفوذ کند.
3. اصل احترام: در خیرخواهی و نصیحت باید مراقب بود لحن آمرانه نداشته باشیم.
4. اصل تواضع: خود برتر بینی نداشته باشیم، او مطمئن شود به خاطر عشق به او می‌خواهید او را به نماز مقید سازید.
5. اصل آماده سازی و ایجاد زمینه: از تذکر بیجا، انتقاد صریح و زیاد در مقابل دیگران پرهیز کنیم.
6. اصل ملایمت و مدارا همراه با قاطعیت: توصیه‌ها و تذکرها نباید تند و خشن باشد بلکه با زبان نرم، شیرین و زیباترین الفاظ منتها با قاطعیت باشد.
7. اصل معرفی الگوهای خوب و بد و حذف الگوهای بد (با افراد و خانواده‌هایی که به نماز مقید هستند معاشرت کنید.).
8. اصل تقویت صفات مثبت و تکریم شخصیت فرد مقابل.
9. اصل تعادل در انذار و تبشیر: انسان باید به موقع از بشارت‌ها (بهشت، قرب الهی و ... ) و انذارها (عذاب خدا، دوری از رحمت او و ...) استفاده کند.
10. اصل تداوم و تکرار: ارشاد و هدایت باید با یک برنامه منظم و منسجم و کارشناسی شده باشد.
12. اصل استفاده از دو نیروی عقل و احساس و عواطف (به عنوان مثال می‌توانید از کرامات علماء و عرفایی مثل مرحوم نخودکی اصفهانی با مطالعه آن از کتاب نشان از بی‌نشان‌ها و ... او را تشویق کنید).
13. اصل مخاطب شناسی: برنامه تربیتی باید متناسب با سن و جنس و سطح تحصیلات و ... باشد.
14. اصل توکل به خدا: مؤثر واقعی خداست. خداوند متعال می‌فرمایند: (چنین نیست که هرکس را بخواهی بتوانی هدایت کنی لکن خدا هرکه را بخواهد هدایت می‌کند و او به حال آنان که قابل هدایتند آگاه‌تر است.)[5]
منابع جهت مطالعه بیشتر
1. هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، انتشارات پارسایان قم؛
2. قرآن و تبلیغ، محسن قرائتی، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن؛
3. امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی.
حضرت علی علیه السلام فرمودند:
(بالمواعظ تَنْجَلی الغَفْلَةُ؛
با موعظه‌ها و پندها غفلت زایل می‌گردد.)
غررالحکم و دررالکلم، 4191، شرح جمال الدین محمد خوانساری، تألیف آمدی،
انتشارات دانشگاه تهران، ج3، ص200
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نهج الفصاحه، جمله 979، مترجم و فراهم آورنده: ابوالقاسم پاینده، انتشارات جاویدان.
[2] . بقره، آیه 45.
[3] . آثار کم توجهی به نماز، مرکز مشاوره حوزه علمیه قم.
[4] . نهج الفصاحه، جمله 1098، مترجم و فرآهم آورنده: ابوالقاسم پاینده، انتشارات جاویدان.
[5] . قصص، آیه 56.