تزکیه نفس
پیراستن نفس از صفات رذیله و آراستن آن به صفات حمیده را تزکیه گویند.
برای خودسازی و تزکیۀ نفس از کجا باید شروع کرد؟
مسئلۀ خودسازی، در قرآن کریم با عنوان تزکیه و تزکی مطرح شده و معنای لغوی آن عبارت است از: پاک نمودن خود از ناپاکی ها.[1] در آیات متعددی از قرآن مجید بر اهمیت این پاکسازی تأکید شده است، مثلاً؛ در سورۀ شمس می خوانیم: "به تحقیق کسانی که نفس خود را پاک کردند، به رستگاری رسیدند و کسانی که آن را آلوده و ضایع کردند، ضرر دیدند"،[2] همچنین در آیۀ 19 سورۀ فاطر و آیات 14 و 15 سورۀ اعلی، بر این مسئله تأکید شده است. پس خودسازی و تزکیۀ نفس، امری مقبول و مورد پسند شرع مقدس است. اما باید گفت نقطۀ شروع خودسازی و تزکیۀ نفس برای افراد مختلف، متفاوت است. برای فرد غیر مسلمان، اوّلین راه و نقطۀ شروع، اسلام آوردن است. به طوری که عده ای از علمای اخلاق، همین مطلب را درجه بندی کرده و گفته اند: اول اسلام، بعد ایمان، در مرحلۀ سوم هجرت و بعد از آن جهاد فی سبیل الله است که در این راه وجود دارد".[3] اما نسبت به کسانی که وارد حریم امن اسلام و ایمان شده اند و مورد خطاب آیات قرآنی: "ای مؤمنان به فکر خود باشید"[4] و "ای ایمان آوردندگان ایمان خود را تجدید کنید"،[5] قرار گرفته اند، باید گفت اوّلین مرحله خودسازی، تنبه و بیداری است. به این که باید شروع کرد و خود را از ناپاکی ها جدا کرد. بعد از این تنبه و آگاه شدن، این سؤال پیش می آید که از کجا باید شروع کرد؟ می توان گفت پرسشگر این سؤال، اوّلین مرحله را گذرانده است؛ چرا که با فکر و عقل، به این نتیجه رسیده است که "این عالم جای ماندن نیست و این همه امکانات و بعثت انبیا برای حیوانی زیستن نیست".[6] بعد از این مرحله (تفکر و تنبه) نوبت به مرحلۀ "توبه" می رسد؛ یعنی جبران آنچه از دست رفته است. جبران حقوق دیگران که ضایع کرده ایم و جبران حقوق خداوند که بر گردن ما باقی مانده است. البته این توبه به همراه عزم است. توبه از آنچه کرده ایم و عزم به سوی آنچه می خواهیم پیش برویم، به همین جهت، عده ای از علما ی اخلاق، منزل دوم را توبه[7] و عده ای عزم[8] گفته اند. حضرت امام خمینی (ره) در بارۀ عزم مناسب با این مقام، می فرمایند: "بناگذاری بر ترک معاصی و فعل واجبات و جبران مافات (گذشته ها) و عزم بر این که ظاهر و صورت خود را انسان عقلی و شرعی نماید".[9] در دعای روز مبعث آمده است: "همانا دانستم که برترین توشۀ سالک در مسیر رسیدن به تو، عزم بر اراده ای است که با آن تنها تو را انتخاب نماید".[10] مرحلۀ بعدی برای این امر ترک معصیت و انجام واجبات است. حضرت آیت الله بهجت در جواب سؤالی که پرسیده شده: تصمیم به سیر و سلوک دارم، چه کنم؟ می گوید: ترک معصیت برای تمام عمر کافی و وافی است، اگرچه هزارسال باشد.[11]پس در این مرحله باید واجبات الاهی را به اندازهای که علم داریم، انجام داده و محرمات الاهی را نیز به اندازۀ علممان ترک کنیم. این مسئله باعث می شود خداوند علم های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. ما هر چه می دانیم عمل می کنیم و خداوند علم به ندانسته ها را به ما عنایت می کند و تا وقتی که ما به وظیفۀ خود عمل کنیم، این چرخه ادامه دارد. پیامبر (ص) فرموده اند: هر کس آنچه را می داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او می فهماند.[12] این روایت، مطابق با آیۀ قرآنی است که میفرماید: "کسانی که در راه ما تلاش کنند، راه های خود را به آنان نشان داده و هدایت شان می کنیم".[13]علاوه بر این، باید دانست انسان تا زنده است، هیچ گاه ساکن نیست؛ یا به سوی نور (هدایت) در حرکت است و یا به سوی ظلمت (گمراهی)، و مطلب مهم رهبری این حرکت به سوی نور است . برای آگاهی بیشتر، می توانید به رسالۀ‌ لب‌اللباب، حسینیتهرانی، سیدمحمدحسین، ج اوّل، ص 87 مراجعه کنید. در پایان لازم است متذکر گردیم جواب شما در سطح عمومی تهیه شده است، اگر خواهان سطح بالاتری هستید، با ذکر تحصیلات خود مجددا با ما مکاتبه نمایید. پی نوشتها: [1] "التزکیة التطهیر من الأخلاق الذمیمة"؛ مجمع‌البحرین، ج 1، ص 203. [2]. "قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها"، شمس، 8-10. [3] . حسینی طهرانی، سید محمد حسین، رسالۀ لب اللباب، ص 55. [4] "یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم"، مائده، 105. [5] . "یا ایها الذین امنوا امِنوا"، نساء، 136. [6] . امام خمینی، چهل حدیث، ص 76. [7] . ملکی تبریزی، میرزا جواد، رسالۀ لقاء الله، ص 52. [8] . چهل حدیث، ص 7. [9] . همان. [10] ."و لقد علمت افضل زاد الراحل الیک عزم ارادة یختارک بها"، مفاتیح الجنان، دعای روز مبعث و الإقبال ‌بالأعمال ‌الحسنة، ص 277. [11] . به سوی محبوب (دستورالعمل ها و راهنمایی های حضرت آیت الله بهجت)، ص 58. [12]."من عمل بما علم ورثه الله علم ما لایعلم"، المحجةالبیضاء، ج 6، ص 24؛ بحارالانوار، ج 89 ، ص172 و الخرائج، ج3 ، ص 1058. [13]."الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا"، عنکبوت، 99. http://farsi.islamquest.net
مسئلۀ خودسازی، در قرآن کریم با عنوان تزکیه و تزکی مطرح شده و معنای لغوی آن عبارت است از: پاک نمودن خود از ناپاکی ها.[1] در آیات متعددی از قرآن مجید بر اهمیت این پاکسازی تأکید شده است، مثلاً؛ در سورۀ شمس می خوانیم: "به تحقیق کسانی که نفس خود را پاک کردند، به رستگاری رسیدند و کسانی که آن را آلوده و ضایع کردند، ضرر دیدند"،[2] همچنین در آیۀ 19 سورۀ فاطر و آیات 14 و 15 سورۀ اعلی، بر این مسئله تأکید شده است. پس خودسازی و تزکیۀ نفس، امری مقبول و مورد پسند شرع مقدس است. اما باید گفت نقطۀ شروع خودسازی و تزکیۀ نفس برای افراد مختلف، متفاوت است. برای فرد غیر مسلمان، اوّلین راه و نقطۀ شروع، اسلام آوردن است. به طوری که عده ای از علمای اخلاق، همین مطلب را درجه بندی کرده و گفته اند: اول اسلام، بعد ایمان، در مرحلۀ سوم هجرت و بعد از آن جهاد فی سبیل الله است که در این راه وجود دارد".[3] اما نسبت به کسانی که وارد حریم امن اسلام و ایمان شده اند و مورد خطاب آیات قرآنی: "ای مؤمنان به فکر خود باشید"[4] و "ای ایمان آوردندگان ایمان خود را تجدید کنید"،[5] قرار گرفته اند، باید گفت اوّلین مرحله خودسازی، تنبه و بیداری است. به این که باید شروع کرد و خود را از ناپاکی ها جدا کرد. بعد از این تنبه و آگاه شدن، این سؤال پیش می آید که از کجا باید شروع کرد؟ می توان گفت پرسشگر این سؤال، اوّلین مرحله را گذرانده است؛ چرا که با فکر و عقل، به این نتیجه رسیده است که "این عالم جای ماندن نیست و این همه امکانات و بعثت انبیا برای حیوانی زیستن نیست".[6] بعد از این مرحله (تفکر و تنبه) نوبت به مرحلۀ "توبه" می رسد؛ یعنی جبران آنچه از دست رفته است. جبران حقوق دیگران که ضایع کرده ایم و جبران حقوق خداوند که بر گردن ما باقی مانده است. البته این توبه به همراه عزم است. توبه از آنچه کرده ایم و عزم به سوی آنچه می خواهیم پیش برویم، به همین جهت، عده ای از علما ی اخلاق، منزل دوم را توبه[7] و عده ای عزم[8] گفته اند. حضرت امام خمینی (ره) در بارۀ عزم مناسب با این مقام، می فرمایند: "بناگذاری بر ترک معاصی و فعل واجبات و جبران مافات (گذشته ها) و عزم بر این که ظاهر و صورت خود را انسان عقلی و شرعی نماید".[9] در دعای روز مبعث آمده است: "همانا دانستم که برترین توشۀ سالک در مسیر رسیدن به تو، عزم بر اراده ای است که با آن تنها تو را انتخاب نماید".[10] مرحلۀ بعدی برای این امر ترک معصیت و انجام واجبات است. حضرت آیت الله بهجت در جواب سؤالی که پرسیده شده: تصمیم به سیر و سلوک دارم، چه کنم؟ می گوید: ترک معصیت برای تمام عمر کافی و وافی است، اگرچه هزارسال باشد.[11]پس در این مرحله باید واجبات الاهی را به اندازهای که علم داریم، انجام داده و محرمات الاهی را نیز به اندازۀ علممان ترک کنیم. این مسئله باعث می شود خداوند علم های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. ما هر چه می دانیم عمل می کنیم و خداوند علم به ندانسته ها را به ما عنایت می کند و تا وقتی که ما به وظیفۀ خود عمل کنیم، این چرخه ادامه دارد. پیامبر (ص) فرموده اند: هر کس آنچه را می داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او می فهماند.[12] این روایت، مطابق با آیۀ قرآنی است که میفرماید: "کسانی که در راه ما تلاش کنند، راه های خود را به آنان نشان داده و هدایت شان می کنیم".[13]علاوه بر این، باید دانست انسان تا زنده است، هیچ گاه ساکن نیست؛ یا به سوی نور (هدایت) در حرکت است و یا به سوی ظلمت (گمراهی)، و مطلب مهم رهبری این حرکت به سوی نور است . برای آگاهی بیشتر، می توانید به رسالۀ‌ لب‌اللباب، حسینیتهرانی، سیدمحمدحسین، ج اوّل، ص 87 مراجعه کنید. در پایان لازم است متذکر گردیم جواب شما در سطح عمومی تهیه شده است، اگر خواهان سطح بالاتری هستید، با ذکر تحصیلات خود مجددا با ما مکاتبه نمایید. پی نوشتها: [1] "التزکیة التطهیر من الأخلاق الذمیمة"؛ مجمع‌البحرین، ج 1، ص 203. [2]. "قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها"، شمس، 8-10. [3] . حسینی طهرانی، سید محمد حسین، رسالۀ لب اللباب، ص 55. [4] "یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم"، مائده، 105. [5] . "یا ایها الذین امنوا امِنوا"، نساء، 136. [6] . امام خمینی، چهل حدیث، ص 76. [7] . ملکی تبریزی، میرزا جواد، رسالۀ لقاء الله، ص 52. [8] . چهل حدیث، ص 7. [9] . همان. [10] ."و لقد علمت افضل زاد الراحل الیک عزم ارادة یختارک بها"، مفاتیح الجنان، دعای روز مبعث و الإقبال ‌بالأعمال ‌الحسنة، ص 277. [11] . به سوی محبوب (دستورالعمل ها و راهنمایی های حضرت آیت الله بهجت)، ص 58. [12]."من عمل بما علم ورثه الله علم ما لایعلم"، المحجةالبیضاء، ج 6، ص 24؛ بحارالانوار، ج 89 ، ص172 و الخرائج، ج3 ، ص 1058. [13]."الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا"، عنکبوت، 99. http://farsi.islamquest.net
پاسخ:
مسئلۀ خودسازی، در قرآن کریم با عنوان تزکیه و تزکی مطرح شده و معنای لغوی آن عبارت است از: پاک نمودن خود از ناپاکی ها.[1] در آیات متعددی از قرآن مجید بر اهمیت این پاکسازی تأکید شده است، مثلاً؛ در سورۀ شمس می خوانیم: "به تحقیق کسانی که نفس خود را پاک کردند، به رستگاری رسیدند و کسانی که آن را آلوده و ضایع کردند، ضرر دیدند"،[2] همچنین در آیۀ 19 سورۀ فاطر و آیات 14 و 15 سورۀ اعلی، بر این مسئله تأکید شده است. پس خودسازی و تزکیۀ نفس، امری مقبول و مورد پسند شرع مقدس است. اما باید گفت نقطۀ شروع خودسازی و تزکیۀ نفس برای افراد مختلف، متفاوت است. برای فرد غیر مسلمان، اوّلین راه و نقطۀ شروع، اسلام آوردن است. به طوری که عده ای از علمای اخلاق، همین مطلب را درجه بندی کرده و گفته اند: اول اسلام، بعد ایمان، در مرحلۀ سوم هجرت و بعد از آن جهاد فی سبیل الله است که در این راه وجود دارد".[3]
اما نسبت به کسانی که وارد حریم امن اسلام و ایمان شده اند و مورد خطاب آیات قرآنی: "ای مؤمنان به فکر خود باشید"[4] و "ای ایمان آوردندگان ایمان خود را تجدید کنید"،[5] قرار گرفته اند، باید گفت اوّلین مرحله خودسازی، تنبه و بیداری است. به این که باید شروع کرد و خود را از ناپاکی ها جدا کرد. بعد از این تنبه و آگاه شدن، این سؤال پیش می آید که از کجا باید شروع کرد؟ می توان گفت پرسشگر این سؤال، اوّلین مرحله را گذرانده است؛ چرا که با فکر و عقل، به این نتیجه رسیده است که "این عالم جای ماندن نیست و این همه امکانات و بعثت انبیا برای حیوانی زیستن نیست".[6]
بعد از این مرحله (تفکر و تنبه) نوبت به مرحلۀ "توبه" می رسد؛ یعنی جبران آنچه از دست رفته است. جبران حقوق دیگران که ضایع کرده ایم و جبران حقوق خداوند که بر گردن ما باقی مانده است.
البته این توبه به همراه عزم است. توبه از آنچه کرده ایم و عزم به سوی آنچه می خواهیم پیش برویم، به همین جهت، عده ای از علما ی اخلاق، منزل دوم را توبه[7] و عده ای عزم[8] گفته اند.
حضرت امام خمینی (ره) در بارۀ عزم مناسب با این مقام، می فرمایند: "بناگذاری بر ترک معاصی و فعل واجبات و جبران مافات (گذشته ها) و عزم بر این که ظاهر و صورت خود را انسان عقلی و شرعی نماید".[9]
در دعای روز مبعث آمده است: "همانا دانستم که برترین توشۀ سالک در مسیر رسیدن به تو، عزم بر اراده ای است که با آن تنها تو را انتخاب نماید".[10]
مرحلۀ بعدی برای این امر ترک معصیت و انجام واجبات است.
حضرت آیت الله بهجت در جواب سؤالی که پرسیده شده: تصمیم به سیر و سلوک دارم، چه کنم؟ می گوید: ترک معصیت برای تمام عمر کافی و وافی است، اگرچه هزارسال باشد.[11]پس در این مرحله باید واجبات الاهی را به اندازهای که علم داریم، انجام داده و محرمات الاهی را نیز به اندازۀ علممان ترک کنیم. این مسئله باعث می شود خداوند علم های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. ما هر چه می دانیم عمل می کنیم و خداوند علم به ندانسته ها را به ما عنایت می کند و تا وقتی که ما به وظیفۀ خود عمل کنیم، این چرخه ادامه دارد. پیامبر (ص) فرموده اند: هر کس آنچه را می داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او می فهماند.[12] این روایت، مطابق با آیۀ قرآنی است که میفرماید: "کسانی که در راه ما تلاش کنند، راه های خود را به آنان نشان داده و هدایت شان می کنیم".[13]علاوه بر این، باید دانست انسان تا زنده است، هیچ گاه ساکن نیست؛ یا به سوی نور (هدایت) در حرکت است و یا به سوی ظلمت (گمراهی)، و مطلب مهم رهبری این حرکت به سوی نور است .
برای آگاهی بیشتر، می توانید به رسالۀ لب‌اللباب، حسینیتهرانی، سیدمحمدحسین، ج اوّل، ص 87 مراجعه کنید.
در پایان لازم است متذکر گردیم جواب شما در سطح عمومی تهیه شده است، اگر خواهان سطح بالاتری هستید، با ذکر تحصیلات خود مجددا با ما مکاتبه نمایید.
پی نوشتها:
[1] "التزکیة التطهیر من الأخلاق الذمیمة"؛ مجمع‌البحرین، ج 1، ص 203.
[2]. "قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها"، شمس، 8-10.
[3] . حسینی طهرانی، سید محمد حسین، رسالۀ لب اللباب، ص 55.
[4] "یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم"، مائده، 105.
[5] . "یا ایها الذین امنوا امِنوا"، نساء، 136.
[6] . امام خمینی، چهل حدیث، ص 76.
[7] . ملکی تبریزی، میرزا جواد، رسالۀ لقاء الله، ص 52.
[8] . چهل حدیث، ص 7.
[9] . همان.
[10] ."و لقد علمت افضل زاد الراحل الیک عزم ارادة یختارک بها"، مفاتیح الجنان، دعای روز مبعث و الإقبال بالأعمال الحسنة، ص 277.
[11] . به سوی محبوب (دستورالعمل ها و راهنمایی های حضرت آیت الله بهجت)، ص 58.
[12]."من عمل بما علم ورثه الله علم ما لایعلم"، المحجةالبیضاء، ج 6، ص 24؛ بحارالانوار، ج 89 ، ص172 و الخرائج، ج3 ، ص 1058.
[13]."الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا"، عنکبوت، 99.
http://farsi.islamquest.net
- [سایر] برای خودسازی و تزکیه نفس از کجا باید شروع کرد؟
- [سایر] وجود استاد در مسیر تزکیه و خودسازی تا چه حد ضرورری است؟
- [سایر] کتابهای مناسب اخلاقی و تزکیه نفس چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] با توجه به این که خداوند در سوره (شمس) یازده قسم برای تزکیه نفس خورده است، آیا تزکیه و تهذیب نفس را واجب می دانید؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] با توجه به اینکه خداوند در سوره شمس یازده قسم برای تزکیه نفس خورده است، عده ای تزکیه وتهذیب نفس را واجب نمی دانند، آیا صحیح است؟
- [سایر] آیا تزکیه نفس را خانم ها هم می توانند انجام دهند و آیا بدون استاد این کار موفقیت آمیز هست و یا نه؟ آیا تزکیة نفس امکان پذیر است؟
- [سایر] آیا می توانیم به تنهایی و بدون استاد اخلاق، تزکیه نفس داشته باشیم؟
- [سایر] لطفاً مرا راهنمایی کنید که برای تزکیه نفس و تصفیه روحی خود، با چه استادی در تماس باشم و چه کارهایی را انجام دهم.
- [سایر] من در سنی هستم که باید ازدواج کنم و از طرفی احساس میکنم میتوانم با تزکیه نفس و تقوی این را عقب بیندازم میخواهم نظر ایشان را بدانم .
- [سایر] دیدگاه اسلام درباره ریاضت و تزکیه چیست؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . خواندن سوره توحید به یک نفس مکروه است.
- [آیت الله مظاهری] خواندن سوره توحید به یک نفس مکروه است.
- [آیت الله نوری همدانی] خواندن سوره قل هو الله به یک نفس مکروه است .
- [آیت الله خوئی] کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید به رکوع امام میرسد، درصورتی که زیاد طول نکشد بهتر آن است که سوره را شروع کند، یا اگر شروع کرده تمام نماید و اگر زیاد طول بکشد احتیاط واجب آن است که شروع نکند، و چنانچه شروع کرده تمام ننماید.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید؛ به رکوع امام می رسد؛ در صورتی که زیاد طول نکشد بهتر آن است که سوره را شروع کند؛ یا اگر شروع کرده تمام نماید و اگر زیاد طول بکشد احتیاط واجب آن است که شروع نکند و چنانچه شروع کرده تمام ننماید.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید به رکوع امام میرسد، در صورتی که زیاد طول نمیکشد بهتر آن است که سوره را شروع کند، یا اگر شروع کرده، تمام نماید و اگر زیاد طول میکشد، چنانچه بخواهد نماز جماعتش باقی باشد، باید شروع نکند و چنانچه شروع کرده، تمام ننماید.
- [آیت الله مظاهری] اشخاصی که به تنگی نفس مبتلا میباشند و به دستور پزشک هنگام تنگی شدید نفس توسّط وسیلهای که حاوی مواد اکسیژنی است از راه دهان اکسیژن به ریه خودشان میرسانند روزه آنها صحیح است.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید به رکوع امام میرسد، احتیاط واجب آن است که سوره را شروع کند یا اگر شروع کرده تمام نماید.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید به رکوع امام میرسد، احتیاط واجب آن است که سوره را شروع کند یا اگر شروع کرده تمام نماید.
- [آیت الله بروجردی] کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند، یا تمام نماید به رکوع امام میرسد، احتیاط واجب آن است که سوره را شروع کند، یا اگر شروع کرده تمام نماید.