انقلاب اسلامی چه پیشرفتی در زمینه ترویج اخلاق و آموزه‌های دینی داشته است؟

انقلاب اسلامی بر پایه فرهنگ دینی و با هدف حاکمیت ارزشهای اسلامی و انسانی شکل گرفت و یک انقلاب ارزشی محسوب می گردد و تحول در ارزش ها از مهم ترین آرمان های انقلاب اسلامی است که در بند اول اصل سوم قانون اساسی به عنوان یکی از اهداف اصلی دولت جمهوری اسلامی بر شمرده شده است و دولت موظف است همه امکانات خود را برای (ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوا و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی) به کار گیرد. مقایسه وضعیت کشور از لحاظ فرهنگی و اخلاقی با قبل از انقلاب بیانگر پیشرفت زیادی است که انقلاب اسلامی در ترویج اخلاق و آموزه های دینی داشته است. به گونه ای که وضعیت کشور پس از انقلاب اسلامی کاملا متفاوت با وضعیت کشور قبل از انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی، فرهنگ دینی و اسلامی را که می رفت به فراموشی سپرده شود و در سایه تبلیغات منفی و عملکرد مخرب دولتمردان مزدور قبل از انقلاب جای خود را به فرهنگ مبتذل غربی داده بود، سرلوحه آرمان های خویش قرار داده و نظامی بر پایه فرهنگ دینی و ارزش های اسلامی استوار ساخت، و با فرهنگ دینی خویش فرهنگ منحط غربی را به چارش کشیده و زیر سوال برد. که امروز به اعتراف صریح نظریه پردازان غربی درگیری اصلی بین فرهنگ دینی انقلاب و نظام اسلامی با فرهنگ غربی است. هانتینگتون نظریه پرداز مشهور آمریکایی بر این اعتقاد است که (تقابل اصلی آینده جوامع بشری برخورد فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی است) و ریچاردنیکسون رئیس جمهوری اسبق آمریکا جهان اسلام را در قرن بیست و یکم یکی از مهمترین میدان های زور آزمایی سیاست خارجی آمریکا می داند.[1] نگاهی گذرا به وضعیت کشور پس از انقلاب اسلامی و تحولات و دستاوردهای چشمگیر انقلاب اسلامی در عرصه های فرهنگی گویای پیشرفت انقلاب اسلامی در ترویج اخلاق و آموزه های دینی است. هر پژوهشگر منصفی که امروزه با دید تأمّل در احوال و رفتار نسل تربیت شدة انقلاب، یعنی جوانان بنگرد، نمی‌تواند انقلاب اسلامی ایران را در بعد تغییر مناسبات اجتماعی و دگرگون ساختن سلوک افراد جامعه به سمت سلوکی بر پایه آموزه‌های دینی و شرعی بی تاثیر بداند، هر چند در تحقق کامل این هدف، نواقص و مشکلاتی وجود داشته است و تا رسیدن به توفیق کامل و نقطه آرمانی فاصله زیادی وجود دارد. برای روشن شدن این امر با تحلیلی مستند و مبتنی بر واقعیات - که در کتاب انقلاب و ارزش ها[2] انجام شده است - وضعیت کشور در سال های پس از انقلاب را در زمینه ارزش های فرهنگی و اخلاقی ارزیابی می کنیم و مورد نقد و بررسی قرار می دهیم تا میزان پیشرفت جامعه در اخلاق و آموزه‌های دینی را بعد از انقلاب واقع بینانه بررسی نماییم.
شاخص‌های فرعی‌ای که برای سنجش سیر تحول این شاخص در این تحقیق استفاده شده، به همراه جمع بندی نظرات پاسخ دهندگان به صورت میانگین های قبل و بعد انقلاب و زمان حاضر عبارت است از:
1. توجه به تجملات و تشریفات؛ میانگین ها:
قبل از انقلاب: 86/2- ، پس از انقلاب - 66/1- ، در حال حاضر: 87/2- .
2. عفت عمومی و توجه به نزاکت اخلاقی در برخورد با نامحرم؛ میانگین ها:
قبل از انقلاب: 36/1، پس از انقلاب - 41/3، در حال حاضر: 51/2.
3. بی‌بند و باری، عیاشی و شهوت‌رانی؛ میانگین ها:
قبل از انقلاب: 31/3- ، پس از انقلاب - 34/1- ، در حال حاضر: 10/2- .
4. اهمیت دادن به مسائل اخلاقی از قبیل راستگویی و...؛ میانگین ها:
قبل از انقلاب: 69/1، پس از انقلاب - 34/3، در حال حاضر: 33/2.
5. مظاهر فساد و بزهکاری و تبهکاری؛ میانگین ها:
قبل از انقلاب: 32/3- ، پس از انقلاب - 51/1- ، در حال حاضر: 46/2- .
در این نظر سنجی و تحقیق، کاهش میانگین شاخص‌های منفی و افزایش میانگین شاخص‌های مثبت ملاحظه می‌شود و جز شاخص‌ فرعی شماره 1 (در مورد تجملات و تشریفات) که میانگین وضعیت حال حاضر01% نسبت به قبل از انقلاب افزایش نشان می‌دهند، سایر شاخص‌ها نمایانگر بهبود قابل توجهی در وضع فعلی نسبت به قبل از انقلاب می‌باشند.
حاصل پاسخ جامعة نمونه آماری به پرسشهایی بود که دربارة شاخص‌های خاصی طرح شده بود به نوعی پرسش‌های بسته بود. برای این که مقداری به عمق دیدگاه پاسخ‌دهندگان پی برده شود، یک پرسش باز در پرسشنامه پیش‌بینی شده که از پاسخ دهندگان خواسته که به طور کلی نظرشان را دربارة تحول ارزش ها و هنجارهای اجتماعی در ایران 20 سال گذشته بیان کنند که در مجموع به نظر می‌رسد حدود 40 درصد از کسانی که به این پرسش پاسخ داده‌اند، به طور کلی سیر تحول ارزش ها را منفی نمی‌دانند و نگران تضعیف و کمرنگ شدن ارزش ها هستند و حدود 20 درصد باقی مانده هم برآنند که اگر توجه خاصی به روند معنوی و ارزشی جامعه نشود، جای نگرانی خواهد بود.[3]
نگاهی به نتایج و یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: 1. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحول گسترده و چشمگیری در ارزش های اجتماعی جامعه ما رخ داده در حد بسیار خوبی، فضای عمومی جامعة پس از انقلاب شاخص‌های ارزشی مطلوب را پذیرفته و بدان روی آورده است؛ 2. در اواخر دهة دوم پس از پیروزی، وضعیت جامعة ما نسبت به سال‌های اول پس از پیروزی انقلاب نشان دهندة افول برخی از شاخص‌های ارزشی است، گرچه به طور کلی تفاوت اساسی پدید آمدة پس از انقلاب، حفظ شده است، التزام و توجه جامعه به ارزش‌های اجتماعی، نه تنها رشد خود را حفظ نکرده، بلکه میانگین آن، نشان‌ دهندة نوعی افول نیز می‌باشد.
و امّا تحوّل ارزش ها به صورت عینی و واقعی در دوران پس از انقلاب:
1. در سال های اولیه پس از انقلاب ما شاهد برچیده شدن مراکز فساد و فحشاء و روی آوردن جوانان به اماکن مذهبی و دیگر مکان‌هایی که از سرگرمی‌های سالم برخوردار می‌باشند، هستیم که این نشان رشد ارزش‌های اخلاقی است؛
2. در دوران دفاع مقدس نیز شاهد رشد ارزش های اخلاقی که نمونه‌هایش را می‌توان در حس دفاع از میهن و ناموس و اسلام به وضوح دید، می‌باشیم، و این دوران،‌ دوران اوج رشد ارزش های اخلاقی می‌باشد.
3. آنچه موجب شده که نقش انقلاب اسلامی در ترویج اخلاق و آموزه های دینی نادیده گرفته شود وجود پاره ای از مفاسد اخلاقی و معضلات فرهنگی در کشور است که تهاجم فرهنگی و تبلیغات منفی استکبار جهانی و برخی بزرگ نمایی ها به آن دامن زده است و پیشرفت های به دست آمده را تحت الشعاع خویش قرار داده است، و این تصور را ایجاد نموده که انقلاب اسلامی هیچ نقشی در ترویج اخلاق و آموزه های دینی نداشته است. البته کسی منکر نواقص و مشکلات فرهنگی و اخلاقی موجود در جامعه نیست و هیچگاه وضعیت فعلی کشور را وضعیت آرمانی و مطلوب نمی داند، اما این به معنای نادیده گرفتن پیشرفت های کشور در زمینه های فرهنگی و اخلاقی نیست و نباید پیشرفت های به دست آمده در پرتو انقلاب اسلامی را در زمینه های فرهنگی و اخلاقی نایده انگاشت، در عین حال مسئولان نظام و دلسوزان نظام با حمایت مردم باید تلاش نمایند که نظام اسلامی را به نقطه آرمانی و مطلوب آن سوق داده و نزدیک نمایند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. انقلاب و ارزش ها، علی ذوعلم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1379.
2. کنکاش در تغییر ارزش ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عبدالرضا، حاجیلری، تهران، نشر معارف، 1380.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. نیکسون، ریچارد، فرصت را از دست ندهید، ترجمه حسین فسی نژاد، تهران، طرح نو، 1371، ص256.
[2] . ذوعلم، علی، انقلاب و ارزشها، تهران، مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1379، ص158151.
[3] . همان، ص151158.