آیا بعد از انقلاب نظام جمهوری اسلامی کار آمد بوده است در حالی که برخی از مسئولین به دنبال ثروت اندوزی می باشد؟

برای پاسخ سؤال مذکور لازم است، ابتدا تعریف صحیحی از کارآمدی و مؤلفه‌های آن داشته باشیم و سپس به ارزیابی کارآمدی انقلاب اسلامی می‌پردازیم.
کارآمدی و مؤلفه‌های آن:
در فرهنگ علوم سیاسی این اصطلاح به کفایت، قابلیت و لیاقت، سودمندی و اثربخشی معنا شده است.[1] برای مثال کار آمدی را (قابلیت و توانایی رسیدن به هدف‌های تعیین شده و مشخص)[2] تعریف نموده اند و هر حکومت به اقتضای اهداف یا وظایفی که قانون بر عهده او گذاشته یا خواسته‌های مردم، تکالیفی به عهده‌ دارد که انجام بهینه این وظایف نشان از کمال و توانائی آن حکومت دارد که از آن به عنوان کارآمدی حکومت یاد می‌شود، لذا می‌توانیم کارآمدی را موفقیت در تحقق اهداف با توجه به امکانات بدانیم که سه شاخصه اهداف، امکانات و موانع را داراست. هر قدر یک نظام سیاسی با توجه به سه شاخصه مذکور در تحقق اهدافش موفق باشد، به همان مقدار کارآمد است.
از این نکته هم نباید غفلت کرد که ارزش اهداف هر نظام تابع جهان‌بینی آن نظام است، در نظام‌های سیاسی غیر الهی که بر پایه‌های جهان‌بینی مادی بنا شده است، مانند لیبرالیسم کارآمدی را با مقدار رفاه و امنیت مادی و آزادی فردی برابر می‌گیرند و هر نظام سیاسی که نتواند این سه هدف را تأمین کند، نظامی ناکارآمد خواهد بود، اما در نظام‌های سیاسی الهی که بر پایه جهان‌بینی الهی بنا شده است، کارآمدی عبارتست از تأمین نیازها و مصالح معنوی علاوه بر تأمین نیازهای مادی، لذا (کارآمدی هر نظام با توجه به جهان‌بینی و نظام ارزشی آن مشخص می‌گردد)[3]
ارزیابی کارآمدی انقلاب اسلامی
با نگاهی گذرا به اهداف و ارزش‌های انقلاب اسلامی و مقایسه عملکرد کشور قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن هر ناظر منصفی به کارآمدی جمهوری اسلامی ایران اعتراف خواهد نمود، اهداف جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی که مبین نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه ایران براساس اصول و ضوابط اسلامی است و در حقیقت (تبلور آرمان‌ها، خواست ملت ایران و مبنای تمامی کارها و فعالیت‌های نظام است).[4] در ضمن اصل دوم و سوم بیان شده است که محور آن عبارت است از این که (نظام جمهوری اسلامی بر پایة اصول و ارزش‌های اسلامی استوار است و دولت موظف است محیط مساعد را برای رشد فضایل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوی و مبارزه با کلیة مظاهر فساد و تباهی ایجاد نماید و سطح آگاهی‌های عمومی در همه زمینه‌ها را بالا ببرد، هرگونه استعمار و نفوذ اجانب را طرد نماید، آزادی‌های سیاسی و اجتماعی را در حدود قانون تأمین نماید و عدالت اجتماعی را برپا نماید و خودکفایی در علوم و فنون و صنعت و کشاورزی و امور نظامی و... را تأمین نماید.)[5]
مقام معظم رهبری هدف انقلاب اسلامی را چنین تبیین نموده‌اند: (اساس کار در جمهوری اسلامی ایران، تحقق آرمان های اسلامی است).[6] بنابراین از جهت اهداف انقلاب اسلامی از آنجا که مبتنی بر اسلام است و اسلام در تمام ابعاد و شئون فردی، اجتماعی، مادی و معنوی برنامه دارد و سعادت دنیا و آخرت انسان را تضمین می‌کند؛‌ اشکالی در کارآمدی جمهوری اسلامی ایران نیست نیز حضرت می فرمایند: (ما معتقدیم تنها مکتبی که می‌تواند جامعه را هدایت کند و پیش ببرد اسلام است و دنیا اگر بخواهد از زیر بار هزاران مشکلی که امروز با آن دست به گریبان است، نجات پیدا کند و انسانی زندگی کند، انسان گونه باید به اسلام روی بیاورد)،[7] اما از جهت عملکرد نظام جمهوری اسلامی، مقایسه عملکرد انقلاب اسلامی پس از پیروزی با قبل از انقلاب اسلامی و بررسی کارنامة انقلاب اسلامی کافی است.
برای اذعان به کارآمدی انقلاب اسلامی هرچند در برخی موارد و زمینه‌ها نقص‌هایی وجود داشته است، اما به طور کلی روند حرکت انقلاب اسلامی، به طور تکاملی و به سمت پیشرفت است، نظام جمهوری اسلامی پس از استقرار و طی حیات 25 ساله خود علی رغم محدودیت‌ها، تحریم‌ها، فشارهای خارجی و داخلی، تحمیل جنگ هشت ساله، توانسته است خدمات ارزشمندی را بر جای گذارد. خدمات و دستاوردهایی که نسبت به دوران قبل از انقلاب غیرقابل مقایسه است که متأسفانه این دستاوردها و تحوّلات مثبت که دارای ابعاد و گستره بسیار وسیعی است. به واسطة تبلیغات خصمانه رسانه‌های بیگانه از یک سو و درگیری‌های جناحی و رقابت‌های ناسالم در صحنه سیاسی از سوی دیگر، در حاشیه قرار گرفته است. در اینجا به چند نمونه از این دستاوردها به طور اختصار اشاره می‌کنیم: 1. برپایی نظام جمهوری اسلامی با تکیه بر مبانی و اصول اسلام و خارج کردن اسلام از انزوا و احیاء آن 2. از لحاظ بین‌المللی پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، امواج بیداری اسلامی در سراسر جهان را به وجود آورد و به عنوان الگوئی برای نهضت‌های آزادی‌بخش مطرح شد به گونه‌ای که غرب از نفوذ فرهنگ اسلام در میان سایر کشورها به شدت نگران است و امروزه به اعتراف صریح نظریه‌پردازان غربی درگیری اصلی بین فرهنگ دینی انقلاب و نظام اسلامی با فرهنگ غربی است.
هانتینگتن نظریه‌پرداز آمریکائی می‌گوید‌: (تقابل اصلی آینده جوامع بشری برخورد فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی است)[8] در واقع این انقلاب با ساختار فرهنگی و دینی خود، فرهنگ استعماری غرب را زیر سؤال برده است؛ به همین جهت نظام استکباری غرب به نابودی فرهنگ انقلاب و نظام مبتنی بر آن همت گماشته است و نظام جمهوری اسلامی را با انواع فشارهای سیاسی، اقتصادی، تبلیغاتی و ... مورد هجوم قرار داده است.
3. از لحاظ اقتصادی در زمینة گاز قبل از انقلاب فقط پنج شهر بزرگ از نعمت گاز برخوردار بود که این رقم در سال 75 به 280 شهر رسید و در پایان سال 80 به 392 شهر افزایش یافته است.
4. قبل از انقلاب اسلامی فقط، 3500 روستای کشور از برق برخوردار بود، که این رقم با بیش از ده برابر افزایش در سال هفتاد و پنج به 35210 روستا رسید. قبل از انقلاب اسلامی فقط 1/3 میلیون مشترک برق اعم از خانگی،‌ عمومی، صنعتی و کشاورزی وجود داشت این رقم در سال 1375 به 8/12 میلیون مشترک رسید و در سال 1380 به 345/16 میلیون افزایش یافت. نکته حائز اهمیت دارا شدن بسیاری از روستاهای کشور و دورترین نقاط، از نعمت برق است.
5. در سال 1357 میزان تولید آب 5/1 میلیارد متر مکعب و تعداد انشعاب 7/2 میلیون بود اما این رقم در سال 75 به 8/3 میلیارد متر مکعب و 4/6 میلیون انشعاب افزایش یافت.
6. آمار تلقن‌های کشور در سال 1357، 850 هزار شماره بوده است که این رقم در سال 1382 بالغ بر 599/ 13 میلیون شماره رسیده است.
7. میزان تولیدات پتروشیمی در سال 1357، 7/4 میلیون تن بود که با وجود تخریب آن توسط رژیم بعثی عراق در جنگ تحمیلی، تاکنون بالغ بر 5/12 ملیون تن ظرفیت ایجاد شده است.
8. در سال 1357 مجموع راه‌های اصلی و فرعی کشور حدود 36 هزار کیلومتر بوده است که این میزان در سال 1375 به 74 هزار کیلومتر و در سال 80 به 90 هزار کیلومتر رسیده است و بسیاری از روستاهای دوردسترس نیز از نعمت راه ارتباطی بهر‌مند شده‌اند.
9. از لحاظ فرهنگی در سال 55 نرخ جمعیت باسواد کشور 7/28 درصد بوده که در سال 75 به 5/79 درصد و به بیش از 80 درصد در سال 1380 رسیده است.
10. در سال 57 تنها 15 دانشگاه در کشور وجود داشت که این میزان در سال 75 به 50 دانشگاه رسیده است.[9]
این ها تنها نمونه‌ای از عملکرد و دستاوردهای انقلاب اسلامی در طول حیات 25 ساله خود هست و با اقتدار باید گفت که انقلاب اسلامی کشوری را که در تمام زمینه‌ها و در کلیة سطوح وابسته به غرب و قدرتهای بزرگ بود، را به کشوری مستقل، آزاد و مطرح در جهان تبدیل نمود. البته در کنار این دستاوردها مشکلات و کاستی‌هایی هم وجود دارد از جمله، مشکلات اقتصادی، بیکاری، معضلات اجتماعی، باند بازی‌ها، و جناح بندی‌های سیاسی، تجمل‌گرایی برخی مسئولان، عدم رسیدگی و توجه کافی به محرومان و مستضعفان... که این امور به عنوان موانع کارآمدی نظام جمهوری اسلامی مطرح هستند. که البته نسبت به دستاوردهای انقلاب ناچیز هستند اما باید بواسطه مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح برطرف شوند.
اما درباره این سؤال که گرایش مسئولین به دنیا و رفاه‌طلبی نشانه ناکارآمدی نظام است باید گفت که اصل اینکه گرایش برخی مسئولین به دنیا‌طلبی سبب کاهش کارآمدی و مقبولیت نظام می‌شود پذیرفته شده است، مقام معظم رهبری می فرمایند: (اگر مردم احساس کنند که بخشی از مسؤلان نظام به مسابقه رفاه‌طلبی و جمع‌آوری ثروت مشغولند، ایمان و اطمینان آنان به نظام که پشتوانة اصلی حکومت محسوب می‌شود ضربه می‌بیند)[10] اما این طور نیست که اکثر مسئولین نظام دچار این مشکل باشند بلکه اکثر مسئولین کشور و روحانیون افرادی مؤمن، شایسته و متعهّد هستند و تنها تعدادی از مسئولین دچار انحراف هستند لذا مقام معظم رهبری با انتقاد از برخی بزرگ نمایی‌ها در مورد فسادها و لغزش‌های موجود خاطرنشان کردند (تذکراتی که دربارة پرهیز از ثروت‌اندوزی و مراقبت مسؤلان از خود و اطرافیانشان داده می‌شود، به این معنا نیست که جمع کثیری از مسؤولان دچار این مشکلات هستند بلکه هدف از این تذکرات هوشیاری و مراقبت بیشتر مسؤولان است).[11] (بنده خیلی‌ها را در مسؤولیت‌های مهم و حساس می‌شناسم که با صلاح کامل و بی‌نظری و بی‌توقعی دارند برای خدا کار می‌ کنند و چیزی نمی‌خواهند، من گمان نمی‌کنم در کمتر جایی از دنیا این طور انسان های صالح و مؤمنی را که ما بحمدالله و المنه در این جا داریم بشود، پیدا کرد).[12]
بنابراین از ناکارآمدی بعضی از اجزاء نظام، نمی‌توان ناکارآمد بودن مجموعة نظام را نتیجه گرفت بلکه کارآمدی نظام وابسته به کارآمدی مجموعه اجزاء نظام است؛ پس نمی‌توانیم بگوییم چون برخی مسئولان نظام دچار انحراف شده‌اند، پس کل نظام ناکارآمد است و تمامی تلاش‌ها و نتایج مثبت را نادیده بگیریم.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 . محمدجواد لاریجانی، حکومت، مباحثی در مشروعیت و کارآمدی.
2 . محمدعلی صنیعی منفرد، تثبیت و کارآمدی نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه الزهراء، 1380.
3 . سید ضیاء مرتضوی، کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران، حکومت اسلامی، شماره 14.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حییم، سلیمان، فرهنگ حییم، تهران، فرهنگ معاصر، 1372، ص 178.
[2] . بخشی، علی آقا، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، انتشارات چاپار، 1379، ص 446.
[3] . مرتضوی، سید ضیاء، کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران، حکومت اسلامی، شماره 14، ص 10.
[4] . خامنه ای، سید علی، مجلة پژوهش مجلس، ش 24، ص 7.
[5] . قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل دوم و سوم.
[6] . خامنه ای، سید علی، پیشین، ش 19، ص 7.
[7] . صحیفة نور، ج 4، ص 213.
[8] . نفوذ و استحاله، تهران، معاونت سیاسی نمایندگی ولی‌فقیه در قرارگاه ثارالله، 1378، ص 27.
[9] . روزنامه رسالت، 14/11/75.
[10] . کیهان، 21/8/81.
[11] . رسالت، 21/8/81.
[12] . کیهان، پیشین.