برای تبیین بهتر مطلب ذکر مطالبی لازم است
الف) از منظر قانون اساسی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از احکام نورانی اسلام و آیات قرآنی و روایات ائمه معصومین علیهم السّلام می‌باشد در این باره سخن گفته است. در مقدمة قانون اساسی چنین آمده است (قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود زمینة تداوم این انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم می‌کند، به ویژه در گسترش روابط بین‌المللی با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی می‌کوشد تا راه تشکیل امت واحد جهانی را فراهم کند (ان هذه امتکم امة واحدة و انا ربکم فاعبدون) و استمرار مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان قوام یابد) و در اصل سوم قانون اساسی در بیان وظایف دولت اسلامی در بند 16 تصریح می‌کند: (تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلام، تعهد برادرانه نسبت به همة مسلمانان و حمایت بی‌دریغ از مستضعفان جهان.)
آنچه از قانون اساسی ذکر شد به اندازه کافی گویاست و این سیاست، پشتوانة دینی و عقلی و توجیه سیاسی هم دارد که طی چند نکته، به طور اختصار، به آنها نیز اشاره میشود.
ب) از نظر فرهنگ اسلام و قرآن
امت اسلامی جامعة واحدی به حساب می‌آید که مرزهای جغرافیایی، آنها را از یکدیگر جدا نمی‌کند و وظایف و حقوق متقابل آنها را ساقط نمی‌سازد. قرآن کریم می‌فرماید: (و این امت شما، امت واحدی است و من پروردگار شما هستم پس مرا پرستش کنید.)[1] قرآن حتی جامعة‌بشری را امت واحده‌ای به شمار می‌آورد که دچار تفرقه شده‌اند و این تفرقه را مورد سرزنش قرار می‌دهد.[2] حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام در عهدنامه معروف خود به مالک اشتر می‌فرمایند که: (قلب خود را با رحمت و محبت لطف نسبت به مردم بپوشان... چرا که آنها دو گروهند یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش همنوع تو هستند.[3] آیات فراوانی از قرآن کریم بر انسجام و به هم پیوستگی امت اسلامی و جامعة‌بشری تأکید می‌کنند و به ویژه مسلمین را برادر یکدیگر می‌دانند.[4] همه این حرف‌ها برای این است که روشن شود که ناسیونالیزم و ملّی‌گرایی ریشه دینی و شرعی ندارد و افراد جامعه جهانی نسبت به هم به ویژه، مسلمین در برابر یکدیگر وظایف و حقوق متقابلی دارند. در همین زمینه حضرت امام صادق علیه السّلام از حضرت رسول صلّی الله علیه و آله نقل می‌کند که فرمود: (هر کس صبح کند و نسبت به امور مسلمین بی‌اهتمام باشد مسلمان نیست.)[5]
روایات دیگری نیز به همین مضامین وجود دارند که جهت اختصار از آوردن آنها صرف‌نظر می‌کنیم.[6] راجع به کمک به غیر مسلمانان هم آیات و روایاتی وجود دارد فقط به چند مورد اشاره می‌کنیم. خدای متعال در سورة تحریم می‌فرماید: (خداوند شما را نهی نمی‌کند که نسبت به کسانی که در امر دین با شما پیکار نکردند،نیکی کنید و به عدالت با آنها رفتار کنید.)[7] و همین طور یک مورد از مصارف زکات را هم برای آن دسته از غیرمسلمانانی تعیین می‌کند که با دادن زکات، به اسلام گرایش پیدا می‌کنند.[8]
در همین زمینه (یعنی بی‌اعتباری نژاد و ملیّت از نظر اسلام) خوب است به سیره حضرت امیر، علی بن ابیطالب علیه السّلام اشاره کنیم. (ام هانی خواهر امام علی علیه السّلام برای گرفتن عطایش نزد امام آمد و آن حضرت بیست درهم به او داد کنیز عجم (غیرعرب) ام هانی نیز نزد امام آمد و آن حضرت به او نیز بیست درهم داد، زمانی که امر هانی از این امر خبردار شد، خشمگین شده و به اعتراض نزد امام علیه السّلام رفت، پاسخ امام علیه السّلام این بود که (در قرآن برتری عرب بر عجم را ندیده‌ام.)[9] خلفای قبل از امام علیه السّلام (خلیفه دوّم وسوم) بین نژاد عرب و غیر عرب در تقسیم بیت‌المال تفاوت گذاشته بودند و این امر در بین اعراب یک اصل مسلّمی شده بود، حضرت امیرالمؤمنین علی‌رغم همه اعتراضات و حتی به قیمت مخالفت و پشت کردن عدّه‌ای از اصحاب به آن حضرت، از این روش خود دست برنداشتند و فرمودند:آیا به من می‌گویید پیروزی را با ستم به دست آورم؟ و می‌فرمودند سنّت حضرت رسول صلّی الله علیه و آله نیز همین است و کتاب خدا نیز به همین امر دستور می‌دهد.
ج) با وجود فقر در کشور، کمک به دیگر کشورها چرا؟
از آنچه تاکنون گفته شد معلوم شد که کمک‌های انسانی مشروط به هم‌وطن بودن یا حتی هم‌کیش بودن نیست. امّا آیا کمک به دیگران (چه از سوی فرد یا جامعه) مشروط به این است که کمک کننده خود هیچ مشکلی نداشته باشد؟ باز هم از نظر دین مبین اسلام چنین شرطی وجود ندارد. و مکرراً در قرآن کریم از کسانی که با وجود احتیاج داشتن به دیگران و نیازمندان کمک می‌کنند و ایثار می‌کنند تمجید و تکریم به عمل آمده است و آن را نشانه تقوی، و خداترسی بر می‌شمارد و جریان ایثار حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام و حضرت زهرا (س) و حسنین علیهما السّلام در سورة انسان بیان شده است. [10]
پس از نظر قرآن این ضرب‌المثل (چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است) باطل و بی‌معناست. البتّه این به معنی این نیست که انسان مملکت یا خانواده خود را به مشقت و فلاکت بیاندازد. بلکه در شرایط مساوی و با داشتن مشکلات دربارة صرف بعضی وجوهات، نزدیکان و همسایگان در اولویت هستند. نظیر آنچه فقهای بزرگوار در مسئلة مصرف زکوة فطره بیان فرموده‌اند. و آنچه مهم است این نکته است که فقر و نیازمندی و همین طور غنا و بی‌نیازی نسبی هستند. مثلاً ممکن است کسی غذای مورد نیاز داشته باشد و گرسنه نماند ولی منزل شخصی ندارد. چنین کسی به منزل شخصی احساس نیاز می‌کند و درست هم هست، ولی آن طرف‌تر یک مسلمانی (ولو غیر هم‌وطن) به هر دلیلی غذایی که بتواند از مرگ خود جلویگری کند ندارد، در این چنین موردی، هم وجدان بشری و هم دین الهی از باب رعایت اولویت‌ها حفظ جان عدّه‌ای را مهم‌تر از صاحب خانه شدن عدّه‌ای دیگر می‌داند. با این توضیح بسیاری از ایرادات و گلایه‌ها برطرف میشود. به قول سعدی:
بنی‌آدم اعضای یک پیکرند که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
د) ملاحظات سیاسی امنیتی
ضمن قبول اینکه حکومت اسلامی موظف است نیازهای اولیه آحاد جامعة اسلامی را تأمین کند، باید توجه داشت، هر حکومتی برای حفظ مصالح و منافع ملی و امنیت ملی (قطع نظر از وظیفة انسانی و اسلامی) ناچار است کمک‌هایی به کشورهای دیگر داشته باشد مثلاً ممکن است جهت جلوگیری از نفوذ دشمن در کشور، در کشورهای مسلمان و همسایه چنین کمک‌هایی بنماید. یا جهت فشار آوردن و امتیاز گرفتن از یک کشور بیگانه و سلطه‌جو، به یک سازمان جهادی (نظیر حزب‌الله لبنان) کمک‌هایی بشود و... وقتی یک ملتی به حکومت خود اعتماد داشته باشد، و حکومت را از خود بداند، چنین مواردی را نیز در جهت مصالح اسلامی و منافع ملی خویش ارزیابی خواهد کرد. با وجود این در حکومت اسلامی و مردمی آحاد جامعة اسلامی می‌توانند نظرات و انتقادات خود را به اشتباهات احتمالی از کانال‌های صحیح و معقولی که مورد سوء‌استفادة دشمنان قرار نگیرد به گوش مسؤولان امور برسانند، و آنها نیز آن را شنیده و مورد ارزیابی و بررسی قرار دهند و در صورتی که آن ایراد و اشکال وارد باشد درصدد رفع آن برآیند و در صورت وارد نبودن ایراد و اشکال نیز، حتی‌الامکان انتقاد کننده، یا انتقاد کنندگان را توجیه نمایند. از خداوند متعال توفیق و سلامتی آحاد مؤمنین و خدمتگزاران اسلام و مسلمین را خواستاریم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سورة انبیاء، آیة 92 و سورة مؤمنون،آیة 52 هم شبیه همین آیه است.
[2] . سورة مؤمنون، آیة 53.
[3] . نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، نامة 53.
[4] . آیة 10 سورة حجرات، 11/توبه، آل عمران / 103 و بقره / 213.
[5] . بحارالانوار، ج 73، ص 337.
[6] . ر. ک: اصول کافی، ج 3، ص 245 (باب ایمان و کفر).
[7] . سورة تحریم، آیة 8.
[8] . سورة توبه، آیة 60.
[9] . حیات فکری امامان شیعه، رسول جعفریان، چ 5، ص 68 70 (تلخیص).
[10] . آیات 131 و 132 آل عمران، 9 / حشر و آیات 5 تا 22 سورة انسان.
