آیا دموکراسی مستقیم بر غیرمستقیم برتری دارد؟

از تقسیمات دموکراسی، تقسیم آن به مستقیم و غیرمستقیم است. دموکراسی آتنی در مقایسه با دموکراسی های امروز از جهتی دموکراتیک تر و از جهتی غیردموکراتیک تر بودند؛ زیرا دموکراسی آن ها مستقیم بود و افراد جامعه خود به صحن مجلس می آمدند و نیازی به فرستادن نماینده نبود؛ امّا امروزه انجام چنین کاری ممکن نیست. این نکته برای آن نوع از دموکراسی ها یک امتیاز به حساب می آمد؛ ولی، چون آنان به زنان و بردگان اجازه ی مشارکت نمی دادند، می توان گفت دموکراسی آنان کامل نبود!
برخی بر این باورند که دموکراسی های مستقیم در مراتب بسیار پایین تری قرار داشتند؛ چرا که، علاوه بر مشکلات یاد شده دارای دو مشکل اساسی بودند: اول، تصمیم گیری های فوری و سریع، که در بعضی موارد، پیامدهای ناخوشایندی به همراه داشت و دوم، نبود مهارت ها و تخصص های لازم در افراد برگزیده شده.[1] افزون بر همه ی این ها، نابسامانی های دیگری را به دموکراسی های مستقیم و دموکراسی عصر پریکلیس در آتن نسبت می دهند.
توسعه طلبی، مسئله ی زنان، مسئله ی بردگی، محدودیت مشارکت سیاسی، نابرابری سیاسی و بقای اقلیت الیگارشی، عوام فریبی و سیطره ی سفسطه و خطابه[2]و مواردی دیگر را از کاستی های دموکراسی مستقیم و باستان شمرده اند. البته بعضی از این کاستی ها در دموکراسی های غیرمستقیم و امروزین نیز دیده می شود، که طی پاسخ به پرسش های بعدی، درباره ی حاکمیت پول و ثروت، سوء استفاده از تبلیغات، حکومت اقلیت و بعضی دیگر از کمبودها در حکومت های دموکراسی امروز به آنها اشاره خواهد شد؛ بنابراین در پاسخ به این پرسش که کدام یک از دموکراسی ها برترند، به نظر می رسد که دموکراسی غیرمستقیم، با پیشنهادهای بعدی ما نیز سازگاتر است. ممکن است گفته شود که اگر قرار است دموکراسی حاکم شود، چه بهتر که مستقیم و بیواسطه باشد، زیرا حذف واسطه ها و بریدن دست سوداگران و برکناری دلالان و سوء استفاده کنندگان مطلوب تر است؛ بنابراین، شرط برتری دموکراسی غیرمستقیم آن است که گزینش واسطه ها، از میان افراد متخصص، متعهد و مسئولیت پذیر، به شکل دقیق و حساب شده، توسط خود مردم صورت پذیرد. در این صورت تردیدی در رجحان دموکراسی غیرمستقیم بر مستقیم، وجود ندارد؛ چرا که هر نوع گزینشی بهوسیله ی متخصصان متعهد انجام می شود که گونه ای از شایسته سالاری است، نه از روی جوسازی و غوغاسالاری و مانند این ها.
پی نوشتها:
[1]. رضا بهشتی معز، درآمدی نظری بر تاریخ دموکراسی، ص 64.
[2]. همان، ص 64 - 68.
منبع: اسلام و دموکراسی، نصرالله سخاوتی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1383)