آیا سند خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)، در کتاب «دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری صحیح است؟

دلائل الامامة، کتابی به زبان عربی منسوب به محمد بن جریر طبری درباره زندگانی، معجزات و فضایل حضرت زهرا و ائمه معصومین علیهم‌السلام.

خطبه فدکیه سخنرانی فاطمه زهرا(س) در مسجد النبی پس از رحلت رسول خدا(ص)، جهت بازپس گرفتن فدک است. ابوبکر چند روز پس از رسیدن به خلافت‌، اعلام کرد فدک مِلک شخصی نیست و جزو بیت المال است و نباید در تملک دختر پیامبر بماند؛ به همین جهت عاملانِ فاطمه زهرا(س) را از فدک بیرون کرد. پس از آنکه دادخواهی فاطمه زهرا نزد ابوبکر بی‌نتیجه ماند، دختر پیامبر به مسجد پیامبر رفت و این خطبه را جهت روشن‌کردن ماجرا و بازپس‌گرفتن فدک خواند. فاطمه(س) در این خطبه، بر مالکیتش بر فدک تصریح کرد و حق خود را در پیش روی عموم مردم، از ابوبکر طلب کرد. متن این خطبه در منابع شیعه و اهل سنت آمده است.[۱] به این خطبه در برخی از منابع عربی و فارسی خطبة اللُمَّة یا خطبه لُمَّه نیز گفته می‌شود.

فاطمه (س) دختر پیامبر اسلام و خدیجه کبری (س)، همسر امیرالمومنین (ع) و یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است. او نزد شیعیانِ دوازده امامی یکی از چهارده معصوم است و امام دوم و سوم شیعیان از فرزندان اویند. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر (ص) در روز مباهله با نصارای نجران بود.

طبری ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابن جریر طبری، صاحب کتاب مشهور تاریخ طبری• ابوالحسن طبری، پزشک دانشمند ایرانی قرن ۴ ق• ابوطیب طبری، اَبوطیِِّبِ طبَری، طاهر بن عبدالله بن طاهر، فقیه بنام شافعی• ابوعبدالله طبری، محدث و مفتی ایرانی مکه ، ملقب به امام الحرمین• احمد بن محمد طبری، از علمای نحو بغداد• اسحاق بن یحیی طبری صنعانی، نویسنده و مورخ قرن پنجم

حضرت فاطمه سلام الله علیها، دختر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و محبوب‌ترین فرد نزد رسول خدا بود. ایشان معصوم سوم و یکی از پنج بانوی قدسی جهان به شمار می‌رود. مشهورترین لقب آن حضرت «زهرا» است. کنیه ایشان ام‌ابیها بوده همچنین آن حضرت، دختر معصوم، همسر معصوم و مادر معصوم نیز هست. و سرانجام رحلت پدر بزرگوار، مظلومیت همسر، از دست رفتن حق، روح و جسم فاطمه را سخت آزرد و به شهادت رسید. بنابر وصیت خویش شبانه و به صورت پنهانی دفن گردید. به طوری‌ که محل قبر شریفش نیز نامعلوم است.

قرآن، کتاب مقدس دین اسلام. به باور مسلمانان، قرآن کلام خداوند است که از طریق وحی بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است. آنها هم محتوای قرآن و هم الفاظ آن را نازل‌شده از سوی خداوند می‌دانند. قرآن به وسیله جبرئیل به پیامبر وحی می‌شده است. آیات قرآن در زمان پیامبر(ص) به صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته می‌‌شد. پس از پیامبر(ص) صحابه قرآن را به صورت یک‌جا جمع‌آوری کردند.

خطبه (به ضم خاء) کلمه ای عربی و در اصطلاح، به معنای سخنرانی یا کلام مخصوصِ مشتمل بر ستایش خداوند و صلوات بر محمّد(ص) و آل محمّد(ص) است.

سند همان زنجیره ی راویان حدیث است كه متن را از معصوم خبر می دهند. قال ابن جماعه: و اخذه اما من السند و هو ما ارتفع و علا من سفح الجبل لان المسند یرفعه الی قائله، او من قولهم فلان سند ای معتمد، فسمی الاخبار عن طریق المتن سنداً لاعتماد الحفاظ فی صحه الحدیث و ضعفه الیه. [۱]

إختیارُ مَعرفَة الرّجال معروف به رجال کَشّی یا معرفةُ النّاقلین، کتابی است در علم رجال شیعه و امامیه. این کتاب گزیده‌ای است از کتابی رجالی نوشته محمد بن عمر کشی (متوفای حدود ۳۵۰ ق) که اصل آن هم اکنون موجود نیست. آنچه در دسترس است گزینش و انتخاب شیخ طوسی از آن کتاب است که با عنوان اختیار معرفة الرجال در دسترس است. این اثر از معتبرترین کتب چهارگانه رجالی شیعه است.

احمد بن عبدالعزیز یکی از خراسانیان (بنی‌ خراسان) و از خاندان‌های حکومت‌گر در شهر تونس بود.

علی بن ابی طالب (۲۳ قبل از هجرت - ۴۰ق.)، امام اول شیعیان، صحابی، راوی، پسرعمو و داماد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، کاتب وحی و چهارمین خلیفه از خلفای راشدین نزد اهل سنت است.

معجم رجال الحدیث، کتابی از آیت الله سید ابوالقاسم خوئی با موضوع علم رجال. این کتاب بر اساس حروف الفبا بیش از ۱۵ هزار راوی احادیث شیعه را معرفی کرده و درباره معتبر بودن یا نبودن نقل حدیث آ‌نها اظهار نظر کرده است. این کتاب در ۲۴ جلد منتشر شده و مورد مراجعه پژوهندگان علوم اسلامی است. محتوای این کتاب در نرم افزار درایه الحدیث نیز ارائه شده است.

شرح نهج البلاغه، اثر ابن ابی الحدید از علمای بزرگ اهل سنت در قرن هفتم، یکی از مهمترین شرح‌های نهج البلاغه است که دربردارنده مطالب مهم تاریخی است.

او در سال ۱۳۱۵ ق. / ۱۲۷۶ ش. در نجف به دنیا آمد. و شهاب الدین نام گرفت پدرش، آیة الله سید شمس الدین محمود مرعشی (۱۲۷۹ ق. ـ۱۳۳۸ ق.) از فقها و مدرّسان علوم اسلامی نجف بود. آیة الله مرعشی نجفی دوران کودکی را در آغوش پر مهر خانواده سپری نمود و با تربیت اسلامی بزرگ شد. مادرش زنی پاک دامن و با ایمان بود که هیچ گاه بدون وضو به او شیر نمی‌داد.

عِزّالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةالله (۵۸۶- بعد از ۶۵۰ق/۱۱۹۱-۱۲۵۳م) معروف به ابن ابی الحدید شاعر، ادیب و شارح نهج البلاغه است. او در فقه، شافعی و در اصول، معتزلی بود. با این حال او امام علی(ع) را برتر از خلفای سه‌گانه می‌دانست و کسانی را که در برابر او قیام کردند به عنوان باغی، فاسق و اهل دوزخ قلمداد می‌کرد مگر اینکه توبه کرده باشند. قصیده عینیه او در مدح امیرالمؤمنین(ع)، با طلا در اطراف ضریح آن امام(ع) نگاشته شده است.

حلبی، نورالدین، علی‌بن ابراهیم، مورخ ، ادیب ، فقیه و عالم علوم عقلی و نقلی و خصوصاً حدیث و تفسیر و تصوف در سده یازدهم می‌باشد.

سیدمحمدحسین ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • علامه طباطبایی، حکیمی الهی، مفسر قرآن، اسلام‌شناس و فقیهی بزرگ و دانشمندی آگاه• سید محمدحسین حسینی جلالی، از اعضای خاندان طباطبایی یزدی• سید محمدحسین حسینی طهرانی، معروف به علامه طهرانی (۱۳۰۵ تهران ـ ۱۳۷۴ مشهد) عارف ، حکیم ، فقیه و از علمای معاصر• سید محمد حسین فضل اللّه، از علمای بزرگ لبنان و صاحب تفسیر من وحی القرآن• سید محمد حسین میر سجادی، از علمای بزرگ شیعه و فرزند مرحوم آیة الله سید میر بادکوبه‌ای• سیدمحمدحسین شهرستانی، علامه بزرگ و نابغه سترگ، ضیاءالدین سیدمحمدحسین حسینی مرعشی شهرستانی از سادات حسینی مرعشی• سیدمحمدحسین خاتون‌آبادی، فقیه و مؤلف مشهور امامی قرن دوازدهم

اَبان بن عُثمَان اَحمَر بجلی (درگذشت قرن ۲ق)، از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) و از اصحاب اجماع. وی بی‌واسطه و با واسطه از امام صادق (ع) روایت کرده است. ابان با اخبار شاعران، انساب و ایام عرب نیز آشنایی داشت و کتابی در سیره پیامبر(ص) نگاشته است. با وجود برخی ادعاها مبنی بر فساد مذهب او، رجالیان شیعه وثاقت او را تأیید کرده‌اند.

بلاغاتُ النّساء کتابی به زبان عربی نوشته احمد بن ابی طاهر مشهور به ابن طیفور که در آن سخنان فصیح و بلیغ زنان نامدار تاریخ اسلام و اشعار و سخنان کوتاه آنان نقل و بررسی شده است. این کتاب که در واقع جلد یازدهم از کتاب «المنثور و المنظوم» است با عنوان «بلاغات النساء» به چاپ رسیده است.

كامِلُ الزّيارات کتابی با موضوع زیارت، تالیف ابن قولویه قمی متوفای ۳۶۷ق، محدث و عالم نامدار شیعه. این کتاب از فضیلت و چگونگی زیارت پیامبر اکرم(ص)، اهل بیت و امامزادگان و مؤمنان سخن می‌گوید و مجموعه رواياتى را از اهل بیت(ع)در این باره نقل می‌کند. كامل الزيارات از مهمترين و معتبرترین منابع روایی و دعایی شيعه است كه علما و فقهاى شيعه پیوسته به آن مراجعه کرده‌اند. این اثر را «الزیارات»، «جامع الزیارات» و «کامل الزیارة» نیز خوانده‌اند و به زبان فارسی ترجمه شده است.

نخستین امام شیعیان علی(ع)

دلائل الامامة، کتابی به زبان عربی منسوب به محمد بن جریر طبری درباره زندگانی، معجزات و فضایل حضرت زهرا و ائمه معصومین علیهم‌السلام.

عثمان بن سعید، اولین‏ نایب خاص امام مهدی ‏(عج). عثمان بن سعید عمری از یاران امام جواد (ع)، امام هادی (ع)، امام حسن عسکری (ع) و امام مهدی (ع) است که پس از شروع امامت امام مهدی (عج)، از سوی ایشان به عنوان نایب خاص انتخاب گردید. عثمان به جهت تقیه، شغل روغن‌فروشی را برای خود برگزید تا بدین وسیله مسئولیت مذهبی خود را مخفی کند و از گزند حکومت محفوظ بماند. به همین جهت به سمّان (روغن‌فروش) معروف شد.

علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، معروف به امام سجاد و زین‌العابدین (۳۸- ۹۵ق)، چهارمین امام شیعیان. مدت امامت وی ۳۵ سال بوده است. در واقعه کربلا حاضر بود ولی به علت بیماری در جنگ شرکت نداشت. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین(ع) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد(ع) در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد.

محمدبن عثمان بن سعید عمری، مُلَقَّب به ابوجعفر، دومین نایب از نُواب اربعهٔ امام زمان(ع). وی ابتدا وکیل امام زمان بود و سپس به مدت چهل سال نیابت آن حضرت را بر عهده داشت. محمد بن عثمان از زمان امام عسکری(ع) دستیار اصلی پدر خود عثمان بن سعید بود. عثمان بن سعید نخستین نائب امام زمان (عج) بود.

احمد بن محمد ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • احمد بن محمد برقانی، بَرْقانی، ابوبکر احمد بن محمد بن احمد بن غالب، محدّث، نحوی، و فقیه مکتب شافعی• احمد بن محمد برقی، بَرقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، محدّث، مورّخ و مؤلف، امامی قرن سوم• احمد بن محمد اردبیلی، از علمای بزرگ شیعه در عصر صفوی• احمد بن محمد بانویه، بانویه، ابو جعفر احمد بن محمد بن لیث بن فَرقَد بن سُلَیْم بن ماهان، متولد ۱۶ شعبان ۲۹۳، دانشمند و حکیم و فرمانروای سیستان• احمد بن محمد برزلی، بُرزُلی، ابوالقاسم بن احمد بن محمد، نویسنده مالکی است، از قبیله بنوبِرزالَه (بُرزُلَه)• احمد بن محمد بزنطی، احمد بن محمّد بَزَنطی یک از راویان و محدثان مورد اعتماد سه امام همام و از اصحاب اجماع• احمد بن‌ محمد بزی، بَزّی‌، ابوالحسن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ ابی‌ بَزّه‌ ۷۰-۵۰ق‌/۸۶- ۶۴م‌، راوی‌ اول‌ قرائت‌ ابن‌ کثیر مکی‌ از قرّاء سبعه‌ و شیخ‌ القراء مکه معظمه‌• احمد بن محمد بن احمد غافقی، از چهره‌های سرشناس و بزرگان اندلس• احمد بن محمد بن عقیل، یکی از شهدای کربلا• احمد بن محمد بن علی الفیومی المقری، از لغویون مصر• احمد بن محمد بن عیسی اشعری، از راویان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و از یاران ائمه (علیهم‌السلام)• احمد بن محمد طوسی‌غزالی، برادر کوچکتر ابو حامد محمد غزالی• احمد بن محمد بن یحیی بلدی، معروف به ابن ثلاج، از علمای قرن چهارم هجری• احمد بن محمد بناء، بَنّاء، احمد بن محمد دِمیاطی، عالم شافعی مذهب قرن یازدهم و دوازدهم و از ارکان طریقت نقشبندیه در مصر• احمد بن محمد بهاءالدین سلطان‌ولد، بهاءالدّین سلطان ولد، عارف و شاعر قرن هفتم، فرزند جلال الدّین محمد مولوی• احمد بن محمد بیهقی، مشهور به امیرک بیهقی، صاحب برید بلخ در زمان سلطان مسعود غزنوی• احمد بن محمد تبریزی، تبریزی، احمد بن محمد، مورخ و شاعر نیمه اول قرن هشتم• احمد بن محمد ثعالبی، ثَعالِبی، ابواسحاق احمد بن محمد، مفسر و محدث و مُقْری و واعظ نیشابوری قرن چهارم و پنجم• احمد بن محمد جریری، جُرَیری‌، ابومحمد احمد بن محمد، صوفی ‌ و فقیه ‌ اواخر قرن ‌ سوم‌ و اوایل‌ قرن‌ چهارم• احمد بن محمد حیمی، ملقب به شهاب الدین، ادیب، شاعر، خطیب، فقیه و قاضی یمنی در قرن دوازدهم• احمد بن محمد خفاجی مصری، نویسنده کتاب‌های بسیار در موضوع ادبیات و لغت عربی• احمد بن محمد خوافی، ابومظفر احمدبن محمد خوافی، فقیه و محدّث شافعی قرن پنجم• احمد بن محمد رازی، مشهور به اوعلی مسکویه، مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازه ایرانی• احمد بن محمد طبری، از علمای نحو بغداد• احمد بن محمد عطاءالله سکندری، ملقب به شیخ کبیر، عارف، شاعر، نحوی، محدث ، مفسر و فقیه مالکی و از مشایخ بزرگ طریقت شاذلیه• احمد بن محمد قیسی قرطبی، معروف‌ به‌ ابن‌ ابی‌ حِجَّة (۵۶۲ -۶۴۳ق‌/۱۱۶۷- ۱۲۴۵م‌)، محدث‌، قاری‌، نحوی‌ و قاضی‌ اندلسی‌• احمد بن محمد مرادی نحاس، يكى از علماى قرن چهارم هجرى• احمد بن محمد مهدی نراقی، از علمای بزرگ و نامدار شیعه• احمد بن محمد خفاجی، خفاجی، احمد بن محمد، ملقب به شهاب‌الدین، ادیب، قاضی و فقیه مصری در قرن دهم و یازدهم

جعفر بن محمد ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد:• امام جعفر صادق علیه‌السلام، رئیس مذهب جعفری و ششمین پیشوای شیعیان• جعفر بن محمد الخطی، شاعر شیعی‌ بحرینی‌ اوایل‌ قرن‌ یازدهم‌ • جعفر بن محمد بن حسن یزدی، مشهور به جعفری از دانشمندان قرن نهم هجری و از سادات حسین شهر یزد• جعفر بن محمد بن عقیل، به باور برخی از مقتل‌نویسان، از شهیدان کربلا• جعفر بن محمد‌ بن قولویه، از برجسته‌ترين چهره‌هاى راويان شيعه در قرن چهارم هجرى

ابان بن تغلب بن رُباح بَکری جُرَیری کِنْدی رَبَعی کوفی (درگذشت۱۴۱ق/۷۵۸م) ادیب، قاری، فقیه، مفسّر و از محدّثان بنام امامیه است. ابان بیشتر عمر خویش را نزد تابعین گذراند و از محضر درس آنان سود جست. او محضر امام سجاد (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) را درک کرد. گفته‌اند که ۳۰٫۰۰۰ حدیث از امام صادق (ع) روایت کرده است.

علما و بزرگان نامدار شیعه • علمای قرن اول هجری• علمای قرن دوم هجری• علمای قرن سوم هجری• علمای قرن چهارم هجری• علمای قرن پنجم هجری• علمای قرن ششم هجری • علمای قرن هفتم هجری• علمای قرن هشتم هجری• علمای قرن نهم هجری• علمای قرن دهم هجری• علمای قرن یازدهم هجری• علمای قرن دوازدهم هجری• علمای قرن سیزدهم هجری• علمای قرن چهاردهم هجری

محمد بن حسن ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • محمد بن حسن حرعاملی، محدّث و فقیه نامور امامی قرن یازدهم و از عالمان مهاجر جبل عامل به ایران• محمد بن حسن استرآبادی، معروف به شیخ رضی و ملقب به نجم الائمه از مفاخر دانشمندان شیعه در عرصه ادبیات عرب، صرف و نحو و بلاغت• محمد بن حسن بن درید، لغت‌شناس، نحوی، ادیب و شاعر عرب• محمد بن حسن بن زین‌الدین، نوه شهید ثانی و فرزند صاحب معالم• محمد بن حسن فتال نیشابوری، واعظ مبارز، محدث و حافظ احادیث بسیار• محمد بن حسن طوسی، ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه‌اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم• محمد بن حسن صفار، از یاران امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و از راویان حدیث• محمد بن حسن حلی، از علمای قرن هشتم• محمد بن حسن ختلی، از صوفیان قرن چهارم و پنجم در ماوراءالنهر و مرشد علی بن عثمان هجویری• محمد بن حسن سرخسی، از عرفای قرن چهارم

«کار ما کاری است سخت، و تحمّل آن دشوار؛ کسی آن را برنتابد جز مرد دیندار، که خدا او را آزموده و ایمانش در دل بوده. و حدیث ما را فرانگیرد جز سینه‌های امانتدار، و خردهای بردبار.»

جلالی حسینی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • سید محمد رضا جلالی حسینی‌، از عالمان و محققان و نسخه‌شناسان معاصر• سید محمدتقی جلالی حسینی، از علمای معاصر شیعه• سید محمدحسین جلالی حسینی، از پژوهش‌گران و نویسندگان ایرانی معاصر، مقیم شیکاگو و از اعضای خاندان بزرگ طباطبایی یزدی

احمد بن علی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • احمد بن علی بحرانی، بحرانی، کمال‌الدین احمدبن علی بن سعیدبن سعاده سَتراوی، محقق و متکلم شیعی قرن هفتم• احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی، از علمای قرن ششم هجری و معاصر امین الاسلام طبرسی• احمد بن علی بن شعیب نسائی، محدث معروف و مؤلف یکی از صحاح سته اهل سنت• احمد بن علی بونی، بُونی، ابوالعباس احمد بن علی بن یوسف قُرَشی الصوفی محیی الدین، نویسنده قرن هفتم• احمد بن علی بیهقی، از دانشمندان بلندپایه لغت، نحو، قرائت و تفسیر در سده‌های پنجم و ششم و صاحب کتاب تاج المصادر• احمد بن علی جصاص، جَصّاص‌، ابوبکر احمد بن‌ علی‌ رازی‌، فقیه‌، محدّث‌ و مفسر بزرگ‌ حنفی‌ قرن‌ چهارم‌• احمد بن علی خطیب بغدادی، خطیب بغدادی، احمد بن علی بن ثابت، محدّث و مورخ مشهور قرن پنجم و مؤلف تاریخ بغداد• احمد بن علی رفاعی، معروف به ابن‌ رفاعی، از عرفای شافعی قرن ششم و مؤسس طریقت رفاعیه• احمد بن علی نجاشی، از اساتید و بنیان‌گذاران علم رجال

ابوالحسین ممکن است اسم و یا کنیه برای اشخاص ذیل باشد: • ابوالحسین شیرازی، بُنداربن حسین شیرازی، از بزرگان صوفیه قرن چهارم• ابوالحسین بجکم، مشهور به بجکم ماکانی، غلام ترک و امیرالامرای بغداد و حاکم واسط در روزگار خلیفه راضی باللّه (متوفی ۳۲۹) و متقی للّه (متوفی ۳۳۳) • ابوالحسین آملی، معروف به «سید مؤید باللـه» و «عضدالدوله» (۳۳۳-۴۲۱ق/۹۴۵-۱۰۳۰م)، فقیه، ادیب، محدث، مفسر و شاعر• ابوالحسین ابن‌ابی‌الربیع، ابوالحسین عُبیدالله‌بن احمدقُرَشی اُمَوی عثمانی (۵۹۹ - ۶۸۸ق/۱۲۰۳-۱۲۸۹م)، نحوی‌دان بزرگ اندلسی• ابوالحسین ابن‌بشران، ابوالحسین‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ بشران‌ اموی معدل‌ (۳۲۸- ۴۱۵ق‌/۹۴۰-۱۰۲۴م‌)، محدث ‌بغدادی الاصل• ابوالحسین عبد الغافر فارسی نیشابوری‌، ابوالحسین عبد الغافر فارسی نیشابوری (۴۵۱- ۵۲۹ ق)، از محدثین و فقها• ابو الحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، از علمای بزرگ اهل سنت و صاحب کتاب صحیح مسلم• ابوالحسین نوری، از عرفای خراسانی الاصل و از صوفیان مشهور بغداد در قرن سوم

ابوالعباس ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابوالعباس ابن‌خباز، ابوعبدالله‌ احمد بن‌ حسین‌، ادیب‌، فقیه‌ شافعی‌ و زبان‌شناس‌ نابینای‌ موصلی‌• ابو العباس ابن سماک، ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبیح‌ عجلی‌ کوفی‌، فقیه‌، محدث‌ و زاهد• ابوالعباس اربلی، خَضِربن نصر، ابوالعباس اِرْبِلى، مفسر و فقیه شافعی قرن پنجم و ششم• ابوالعباس سفاح، عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب، نخستین خلیفه عباسی• ابوالعباس سیاری، قاسم بن قاسم، عارف، فقیه و محدث بزرگ مرو• ابوالعباس مرسی، احمد بن عمر انصاری اسکندانی، ملقب به شهاب الدین، عارف و زاهد معروف سده ۷ ق واز بزرگان طریقه شاذلیه• ابو العباس مستغفری‌، ابو العباس، جعفر بن محمد بن معتز بن محمد بن مستغفر بن فتح بن ادریس مستغفری نسفی سمرقندی نخشبی حنفی• ابوالعباس ابار، اَبّار، ابوالعباس احمد بن علی بن مسلم نخشبی محدث بغداد• ابوالعباس ابن‌حاج، اِبْن‌ِ حاج‌، ابوالعباس‌ احمد بن‌ محمد اَزدی‌ اشبیلی‌، نحوی‌ و ادیب‌ اندلسی‌ و معاصر ابن‌ عصفور نحوی‌ معروف‌ اندلسی‌• ابوالعباس ابن‌ساعاتی، اِبْن‌ِ ساعاتی‌، ابوالعباس‌ مظفرالدین‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ تغلب‌، فقیه‌، اصولی‌ و ادیب‌ حنفی‌• ابوالعباس ابن‌سریج، اِبْن‌ِ سُرَیج‌، ابوالعباس‌ احمد بن‌ عمر، فقیه‌ و متفکر شافعی‌، ملقب‌ به‌ باز اشهب‌• ابوالعباس ابن‌عاشر، اِبْن‌ِ عاشِر، ابوالعباس‌ احمد عمر بن‌ محمد، صوفی‌ و زاهد مغربی‌• ابوالعباس ابن‌عریف، اِبْن‌ِ عَریف‌، ابوالعباس‌ احمد بن‌ محمد بن‌ موسی‌ بن‌ عطاءالله‌ صَنهاجی‌، فقیه‌، محدث‌ و صوفی‌ مشهور اندلسی‌• ابوالعباس ابن‌عماد، اِبْن عِماد، ابوالعباس احمد بن عماد بن یوسف اُقْفَهْسی، فقیه شافعی مصری• ابوالعباس ابن‌عمار، اِبْن عَمّار، ابوالعباس احمد بن عبیدالله بن محمد بن عمار ثقفی، کاتب، محدّث، مؤلف شیعی بغدادی• ابوالعباس ایرانشهری، ایرانْشَهْری، ابوالعباس‌، فیلسوف‌ و دانشمند ایرانی‌ سده ۳ق‌/۹م‌• ابوالعباس تقی الدین احمد بن علی مقریزی‌، از نامورترین مورخان تاریخ مصر، در سده‌های هشتم و نهم هجری• ابوالعباس مسروق، احمد بن محمد بن مسروق، عارف محدث و زاهد بزرگ خراسان در سده ۳ ق • احمد بن علی نجاشی، ابوالحسن احمد بن علی نجاشی از اساتید و بنیان‌گذاران علم رجال• فضل بن عبدالملک بقباق، بَقباق، ابوالعباس، فضل بن عبدالملک کوفی، راوی شیعی در سده‌ی دوم هجری• احمد بن علی بونی، بُونی، ابوالعباس احمد بن علی بن یوسف قُرَشی الصوفی محیی الدین، نویسنده قرن هفتم• احمد بن ابراهیم حسنی، حسنی، ابوالعباس احمد بن ابراهیم ‌بن‌حسن، محدّث، مورخ و فقیه زیدی در قرن سوم و چهارم

حدیث مشهور از اقسام خبر واحد است و به آن حدیث شایع و حدیث مستفیض نیز گفته می شود.

میرزا حَسَن مُصْطَفوی مشهور به علامه مصطفوی (۱۳۳۴-۱۴۲۶ق) عالم شیعی و از دانشمندان و محقّقان حوزوی که مسلط به چهار زبان ترکی، عربی، فرانسوی، عبری و دارای بیش از ۷۰ جلد کتاب است که معروفترین آنها مجموعه ۱۴ جلدی التحقیق فی کلمات القرآن الکریم است.

او در سال ۱۳۱۵ ق. / ۱۲۷۶ ش. در نجف به دنیا آمد. و شهاب الدین نام گرفت پدرش، آیة الله سید شمس الدین محمود مرعشی (۱۲۷۹ ق. ـ۱۳۳۸ ق.) از فقها و مدرّسان علوم اسلامی نجف بود. آیة الله مرعشی نجفی دوران کودکی را در آغوش پر مهر خانواده سپری نمود و با تربیت اسلامی بزرگ شد. مادرش زنی پاک دامن و با ایمان بود که هیچ گاه بدون وضو به او شیر نمی‌داد.

خطبه فدکیه سخنرانی فاطمه زهرا(س) در مسجد النبی پس از رحلت رسول خدا(ص)، جهت بازپس گرفتن فدک است. ابوبکر چند روز پس از رسیدن به خلافت‌، اعلام کرد فدک مِلک شخصی نیست و جزو بیت المال است و نباید در تملک دختر پیامبر بماند؛ به همین جهت عاملانِ فاطمه زهرا(س) را از فدک بیرون کرد. پس از آنکه دادخواهی فاطمه زهرا نزد ابوبکر بی‌نتیجه ماند، دختر پیامبر به مسجد پیامبر رفت و این خطبه را جهت روشن‌کردن ماجرا و بازپس‌گرفتن فدک خواند. فاطمه(س) در این خطبه، بر مالکیتش بر فدک تصریح کرد و حق خود را در پیش روی عموم مردم، از ابوبکر طلب کرد. متن این خطبه در منابع شیعه و اهل سنت آمده است.[۱] به این خطبه در برخی از منابع عربی و فارسی خطبة اللُمَّة یا خطبه لُمَّه نیز گفته می‌شود.

محمدحسین ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • محمدحسین اصفهانی، معروف به زین‌الدین، از علما و مشایخ سلسله نعمت‌اللهیه در قرن سیزدهم• محمد حسین غروی اصفهانی کمپانی، از علمای قرن چهاردهم• محمد حسین برازجانی، روحانی مبارز و متحد رئیس علی دلواری تنگستانی در نبرد با انگلیسها• محمدحسین تونی، معروف به فاضل تونی، ادیب و مدرّس حکمت و عرفان• محمد حسین سبحانی خیابانی، یکی از عالمان و فقیهان تبریز• محمد حسین فاضل اردکانی، از فقهای معاصر شیعه• محمد حسین فلاح‌زاده، یکی از اساتید حوزه علمیه قم و متخصص در باب احکام دین• محمد حسین کاشف الغطاء، از فقها و علمای معاصر شیعه• محمد حسین مظفر، از علمای معاصر شیعه امامیه• محمد حسین نائینی، از علمای قرن سیزدهم • سید محمد حسین طباطبایی، علامه طباطبایی، حکیمی الهی، مفسر قرآن، اسلام شناس و فقیهی بزرگ و دانشمندی آگاه• سید محمدحسین حسینی جلالی، از اعضای خاندان طباطبایی یزدی• سید محمدحسین طباطبایی تهرانی، از علمای بزرگ شیعه• سید محمد حسین حسینی طهرانی‌، معروف به علامه طهرانی (۱۳۰۵ تهران ـ ۱۳۷۴ مشهد) عارف ، حکیم ، فقیه و از علمای معاصر• سید محمد حسین فضل اللّه، از علمای بزرگ لبنان و صاحب تفسیر من وحی القرآن• سید محمد حسین میر سجادی، از علمای بزرگ شیعه و فرزند مرحوم آیة الله سید میر بادکوبه‌ای• سیدمحمدحسین شهرستانی، علامه بزرگ و نابغه سترگ، ضیاءالدین سیدمحمدحسین حسینی مرعشی شهرستانی از سادات حسینی مرعشی • سیدمحمدحسین خاتون‌آبادی، فقیه و مؤلف مشهور امامی قرن دوازدهم

فاطمه (س) دختر پیامبر اسلام و خدیجه کبری (س)، همسر امیرالمومنین (ع) و یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است. او نزد شیعیانِ دوازده امامی یکی از چهارده معصوم است و امام دوم و سوم شیعیان از فرزندان اویند. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر (ص) در روز مباهله با نصارای نجران بود.

حرم حضرت زینب (س) در جنوب دمشق در کشور سوریه، مشهورترین مکانی است که به‌عنوان مدفن حضرت زینب (س) دختر امام علی(ع)، مطرح شده است.

اِسْناد، اصطلاحی در علوم حدیث به معنای شمارش سلسله‌وار راویان یک حدیث، است، بدین صورت که وقتی حدیثی از پیامبر (ص) یا دیگر بزرگان دین نقل شود، اشخاصی که این سخن را نقل کرده‌اند، یک به یک نام برده می‌شوند تا به صاحب سخن برسد. به زنجیرهٔ تشکیل شده از راویان تا صاحب سخن، «سلسلۀ اِسناد» اطلاق می‌گردد.

محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام باقر(ع) (۵۷-۱۱۴ق) و ملقب به باقرالعلوم، امام پنجم شیعیان است که حدود ۱۹ سال امامت آنان را بر عهده داشت.

علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، معروف به امام سجاد و زین‌العابدین (۳۸- ۹۵ق)، چهارمین امام شیعیان. مدت امامت وی ۳۵ سال بوده است. در واقعه کربلا حاضر بود ولی به علت بیماری در جنگ شرکت نداشت. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین(ع) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد(ع) در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد.

جعفر بن محمد بن علی بن حسین معروف به امام صادق(ع) (۸۳-۱۴۸ق)، امام ششم شیعیان. پدرش امام باقر(ع) و مادرش ام فروه است. امام صادق(ع) در ۳۱ سالگی به امامت رسید و دوران امامتش ۳۴ سال طول کشید. ایشان در دورانی به امامت رسید که حکومت اموی ضعیف شده بود و گروه‌های مختلف دست به قیام می‌زدند؛ اما امام صادق(ع) این گروه‌ها را تایید نمی‌کرد چرا که آنان می‌خواستند خود، حکومت را به دست گیرند، نه آنکه خواهان زدودن بدعت و زنده کردن دین خدا باشند. امام صادق(ع) در آن شرایط، نشر فقه آل محمد(ص) و علوم اهل بیت را مقدّم ‌شمرد تا آن اندازه که امروزه بیشتر احادیث شیعه از امام صادق(ع) است و شیعه به نام جعفریه شناخته می‌شود. امام صادق(ع) علاوه بر مباحث فقهی، مناظرات کلامی نیز با پیروان دیگر فرقه‌ها داشت و به دلیل دانش گسترده‌ای که داشت، جلسات درس وی بسیار پر رونق بود و افرادی با گرایش‌های مختلف در درس وی حضور می‌یافتند تا جایی که تعداد شاگردان وی را ۴۰۰۰ نفر ذکر کرده‌اند.

ابو الفضل، احمد بن ابی طاهر، مشهور به ابن طیفور، یکی از دانشمندان بزرگ اهل تسنن در قرن سوم هجری است. شهرت وی بیشتر به دلیل تالیفات ادبی و تاریخی اوست.

ابوالقاسم ممکن است اسم یا کنیه برای اشخاص ذیل باشد: • ابا القاسم (کنیه حضرت محمد)، کنیه حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)• ابو القاسم (لقب امام مهدی)، یکی از القاب حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)• ابوالقاسم ابن‌برهان، فقیه، نحوی، لغوی، نسابه، متکلم و محدث • ابوالقاسم ابن‌قسی، فقیه‌، متکلم‌، ادیب‌، شاعر و از مشایخ‌ صوفیه سده ۶ق‌ اندلس• ابوالقاسم ابن‌قطان، شاعر، طبیب ‌ و محدث‌ بغدادی‌• ابوالقاسم اکاف نیشابوری، از مدرسان ایرانی در مکه• ابوالقاسم باخرزی، ‌باخَرزی، نورالدین ابوالحسن (ابوالقاسم) علی بن حسن، شاعر و ادیب عربی نویس ایرانی قرن پنجم• ابوالقاسم بدیع اسطرلابی، منجم، شاعر و سازنده ابزارهای نجومی در قرن ششم• ابوالقاسم برادی، ‌بَرّادی، ابوالفضل (ابوالقاسم) بن ابراهیم، دانشمندی از فرقه اباضیّه و اهل افریقای شمالی، در نیمه دوم قرن هشتم• ابوالقاسم برزلی، بُرزُلی، ابوالقاسم بن احمدبن محمد، نویسنده مالکی است، از قبیله بنوبِرزالَه (بُرزُلَه)• ابوالقاسم بستی، بُستی، ابوالقاسم اسماعیل بن احمد جیلی، مؤلف زیدی و معتزلی مذهب اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم• ابوالقاسم بسکری، ‌بسکری عالم نحوی نابینا و متکلم و عالم به قرائات شاذّ و مشهور قرآن در قرن پنجم• ابوالقاسم بشریاسین، عارف و محدث خراسانی سده ۴ق /۱۰م و نخستین پیر ابوسعید ابوالخیر• ابوالقاسم بغوی، بَغوی، ابوالقاسم عبدالله بن محمدبن عبدالعزیز، محدث بغدادی مشهور به ابن بنت مَنیع، در قرن سوم و چهارم• ابوالقاسم بلخی، از متکلمان مشهور معتزله بغداد• ابوالقاسم بن محمد غسانی، مشهور به وزیر از اطبای قرن دهم و یازدهم هجری• ابوالقاسم بهاءالدین نیلی، بهاءالدین نیلی، ابوالقاسم علی بن عبدالکریم، عالم امامی قرن هشتم• ابوالقاسم تنوخی، قاضی بزرگ، شاعر ، محدث ، متکلم و پدر محسِّن تنوخی• ابوالقاسم تهرانی، فقیه و اصولی شیعی در قرن سیزدهم• ابوالقاسم تیمی، ملقب به قوام‌السنه و شیخ‌الاسلام، محدث و مفسر اصفهانی و مؤلف کتابی درباره عقیده اصحاب حدیث• ابوالقاسم جعفر بن حسن، معروف به «محقق» صاحب كتابهای بسیار در فقه• ابوالقاسم جنتی عطایی، نمایشنامـه‌نویـس‌ و از پیش‌کسوتان‌ تحقیق‌ درباره‌ نمایش و ادبیات‌ تطبیقی‌ در ایران‌• ابوالقاسم جنیدبغدادی، جنید بغدادی‌، ابوالقاسم‌، صوفی نامدار قرن ‌سوم‌• ابوالقاسم حالت، طنزپرداز، شاعر و مترجم معاصر ایرانی• ابوالقاسم‌ حسین‌ بن‌ هبةالله‌، محدث‌ و قاضی‌ شافعی‌• ابوالقاسم خزعلی، حافظ قران و نهج البلاغه، از علماء بزرگ و از یاران امام خمینی(ره)• ابوالقاسم خوئی، از فقها و مراجع بزرگ شیعه• ابوالقاسم رضی الدین علی بن موسی، از علمای بزرگ شیعه و از نوادگان امام حسن مجتبی و امام سجاد (علیهماالسلام)• ابوالقاسم علی بن عبدالکریم، بهاءالدین نیلی، ابوالقاسم علی بن عبدالکریم، عالم امامی قرن هشتم• ابوالقاسم علی بن محمد بن علی خزاز قمی رازی، متکلم و محدّث و فقیه شیعی قرن چهارم• ابوالقاسم فردوسی، از حکماء و شاعران ایرانی• ابوالقاسم کوفی، فقیه و متکلم• ابوالقاسم گرجی، فقيه، مجتهد، نويسنده، از محققان برجسته فقه و حقوق و همچنين استاد تمام دانشکده فقه و مباني حقوق دانشگاه تهران• ابوالقاسم گرگانی، عارف بزرگ خراسان• ابوالقاسم میرزا، کوچکترین پسر بایسنغر، امیر کتابدوست و هنرپرور تیموری، و از نوادگان تیمور• ابو القاسم پاینده، از تلاشگران در عرصه فرهنگ و مترجم قرآن• ابو القاسم عبد اللّه بن محمد بغدادی، شاعر، اديب، لغوى و قرآن‌ پژوه• ابو القاسم عبید الله بن عبدالله بن خردادبه، نویسنده کتاب المسالك و الممالك• ابو القاسم محمد بن حوقل‌، بازرگان ، سیاح معروف و جغرافی‌دان عرب در قرن چهارم قمری

جعل حدیث، اصطلاحی در علم حدیث به معنای برساختن سخنی و نسبت دادن آن به یکی از بزرگان دین به خصوص پیامبر اکرم(ص).

الأمالی کتابی به زبان عربی، تألیف محمد بن حسن طوسی(متوفای ۴۶۰ ق). این کتاب، شامل روایاتی است که شیخ الطائفه در نجف اشرف طی جلسات منظمی برای شاگردان خود املاء کرده است. اولین مجلس کتاب، در سال ۴۵۵ ق، بوده و آخرین آنها در سال ۴۵۸ ق، برگزار شده و از مجلس ۱۹ تا پایان کتاب روزهای جمعه بوده که تاریخ دقیق آنها در ابتدای هر مجلس ذکر شده است. در کتب تراجم بیش از ۳۰ کتاب با عنوان «أمالی» یاد شده و کتب بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی از مشهورترین آنها است.

حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبر(ص) و دیگر معصومین(ع) یا حاکی از رفتار و سلوک ایشان باشد.

ابا جعفر محمد بن علی الهادی (ع) مشهور به سید محمد (که در اصطلاح محلی به سبع الدُجَیل (شیرمرد دجیل) معروف است)، فرزند بزرگ امام هادی(ع) است که به سبب برخورداری از جایگاه والای روحی و اخلاقی، شیعیان و غیر شیعیان گمان می‌کردند امامت بعد از امام هادی به وی خواهد رسید، ولی مرگ او در زمان حیات پدرش، این گمان را برطرف کرد.

فَلَمَّا اِختارَ اللَّـهُ لِنَبِیهِ‌دار اَنْبِیائِهِ وَ مَأْوی اَصْفِیائِهِ، ظَهَرَ فیكُمْ حَسْكَةُ النِّفاقِ، وَ سَمَلَ جِلْبابُ الدّینِ، وَ نَطَقَ كاظِمُ الْغاوینَ، وَ نَبَغَ خامِلُ الْاَقَلّینَ، وَ هَدَرَ فَنیقُ الْمُبْطِلینَ، فَخَطَرَ فی عَرَصاتِكُمْ، وَ اَطْلَعَ الشَّیطانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ، هاتِفاً بِكُمْ، فَأَلْفاكُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجیبینَ، وَ لِلْغِرَّةِ فیهِ مُلاحِظینَ، ثُمَّ اسْتَنْهَضَكُمْ فَوَجَدَكُمْ خِفافاً، وَ اَحْمَشَكُمْ فَاَلْفاكُمْ غِضاباً، فَوَسَمْتُمْ غَیرَ اِبِلِكُمْ، وَ وَرَدْتُمْ غَیرَ مَشْرَبِكُمْ.هذا، وَ الْعَهْدُ قَریبٌ، وَالْكَلْمُ رَحیبٌ، وَ الْجُرْحُ لَمَّا ینْدَمِلُ، وَ الرَّسُولُ لَمَّا یقْبَرُ، اِبْتِداراً زَعَمْتُمْ خَوْفَ الْفِتْنَةِ، اَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا، وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْكافِرینَ.  (ترجمه: و آنگاه كه خداوند برای پیامبرش خانه انبیاء و آرامگاه اصفیاء را برگزید، علائم نفاق در شما ظاهر گشت، و جامه دین كهنه، و سكوت گمراهان شكسته، و پست رتبه گان با قدر و منزلت گردیده، و شتر نازپرورده اهل باطل به صدا درآمد، و در خانه‌های تان بیامد، و شیطان سر خویش را از مخفیگاه خود بیرون آورد، و شما را فراخواند، مشاهده كرد پاسخگوی دعوت او هستید، و برای فریب خوردن آماده‌اید، آنگاه از شما خواست كه قیام كنید، و مشاهده كرد كه به آسانی این كار را انجام میدهید، شما را به غضب واداشت، و دید غضبناك هستید، پس بر شتران دیگران نشان زدید، و بر چیزی كه سهم شما نبود وارد شدید.این در حالی بود كه زمانی نگذشته بود، و موضع شكاف زخم هنوز وسیع بود، و جراحت التیام نیافته، و پیامبر به قبر سپرده نشده بود، بهانه آوردید كه از فتنه می‌هراسید، آگاه باشید كه در فتنه قرار گرفته اید، و براستی جهنم كافران را احاطه نموده است. »)

محمد بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم(ع) (۳۵۹ق-۴۰۶ق) ملقب به رضی و معروف به سید رضی و شریف رضی برادر سید مرتضی و از علمای بزرگ شیعه و گردآورنده سخنان امام علی(ع) با عنوان نهج البلاغه.

عباس (۲۶ - ۶۱ق)، مشهور به ابوالفضل و قمر بنی‌هاشم، فرزند امام علی(ع) و ام البنین و سردار و پرچمدار سپاه امام حسین (ع) در واقعه کربلا است. او در کربلا سقّای سپاه بود؛ از این رو، در بین شیعیان به «سقای دشت کربلا» معروف است.

عبد مناف بن عبدالمطلب بن هاشم معروف به ابوطالب، پدر امام اول شیعیان، علی بن ابی طالب(ع) و عموی پیامبر اسلام، محمد بن عبدالله(ص) و از بزرگان مکه و طایفه بنی هاشم. در دیوان منسوب به ابوطالب، ابیات بسیاری بیانگر مسلمانی و ایمان او به پیامبر اسلام است. برخی محققان، دلالت معنوی مجموع این اشعار بر ایمان ابوطالب را متواتر دانسته‌اند و معتقدند که همه آنها در تصدیق نبوت پیامبر اسلام(ص) مشترکند.[۱] ابوطالب منصب «سقایة الحاج» را بر عهده داشت. وی پس از وفات پدرش عبدالمطلب، سرپرستی برادرزاده‌اش محمد(ص) را بر عهده گرفت و در ماجرای رسالت پیامبر(ص) به شدت از ایشان حمایت کرد.

عبداللّه بن عباس بن عبدالمطلب مشهور به ابن عباس (۳ سال پیش از هجرت-۶۸ق) ، فرزندعباس بن عبدالمطلب و پسر عموی پیامبر(ص) و امام علی(ع)، از صحابه پیامبر (ص) و یاران سه امام اول شیعیان.

آیَتُ اللّه، یا آیة الله به معنای نشانه خداوند، عنوانی عام برای نشان دادن جایگاه علمی فقیهان طراز اول و دوم شیعه از اوایل قرن چهاردهم است.

عبدالله ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • عبدالله بن عبد المطلب، پدر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)• عبدالله بن عباس، معروف به ابن عباس از کبار صحابه و از راویان و مفسران بزرگ قرآن کریم• عبدالله بن عباس بن علی، یکی از فرزندان حضرت عباس علیه‌السلام و بنابر نظر برخی از شهدای کربلا• عبدالله بن کثیر، عبدالله بن کثیر مکی از قراء سبعه• عبدالله اصغر بن ابی‌ طالب، بنابر نظر برخی مورخان، یکی از شهدای کربلا• عبدالله اصغر بن حسن، از فرزندان امام حسن (علیه‌السلام) و از شهدای کربلا• عبدالله اصغر بن علی، یکی از شهدای کربلا• عبدالله اصغر بن عقیل، یکی از شهدای کربلا• عبدالله اکبر بن حسن، مکنّی به ابوبکر، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) و از شهدای کربلا• عبدالله اکبر بن عقیل، یکی از شهدای کربلا• عبدالله الاعلی یزید کلبی، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن ابی ‌سفیان بن حارث، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن عروه غفاری، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن سریع، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن بشر خثعمی، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن یقطر، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن عبدالله، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن عقیل، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن قیس، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن ابی‌ بکر، بنابر نظر برخی مورخان، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن ابی دجانه، بنابر نظر برخی مورخان، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن خالد صیداوی، بنابر نظر برخی مورخان، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن یزید بن ثبیط قیسی، از اصحاب امام حسین علیه السلام و از شهیدان کربلا• عبدالله بن حسن، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السلام)، و از شهدای کربلا• عبدالله بن حارث نوفلی، یکی از یاران امام حسین (علیه‌السلام) و شهید پس از مسلم بن عقیل• عبدالله بن عمیر، از اصحاب امیرالمؤمنین و امام حسین (علیهماالسلام) و از شهدای کربلا• عبدالله‌ ابن‌ ابی‌ شیبه‌، اِبْن اَبی شَیْبه، ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابراهیم (ابوشیبه) بن عثمان عیسی کوفی، محدّث، حافظ، فقیه، مفسّر و موّرخ• عبدالله اصفهانی افندی، یکی از چهره‌های علمی شاخص سه دهه پایانی دولت صفویه• عبدالله افندی گردلی، از عرفای بزرگ و ضد استعمار ترکیه در قرن سیزدهم هجری/ نوزدهم میلادی• عبدالله الهی، معروف‌ به‌ شیخ‌ الهی‌، عارف‌ و صوفی‌ مشهور در دوره عثمانی‌• عبدالله بحرانی، از علمای بزرگ قرن دوازدهم هجری قمری و از شاگردان علامه مجلسی• عبدالله برزش آبادی، بُرزِش آبادی، سیّد شهاب‌الدین عبدالله بن عبدالحیّ مشهدی، عارف قرن هشتم و نهم هجری• عبدالله بن عبدالباقی بروجردی، ‌بروجردی، عبدالله بن عبدالباقی بن محمد بن درویش، معروف به آخوند ملاعبدالله (۱۲۵۶ـ۱۳۲۹)• عبدالله بسطامی، از افراد خاندان بسطامی• عبدالله بلادی، ملقب به مجتهد بلادی بهبهانی بوشهری، عالم مبارز و کثیرالتألیف و از مراجع بوشهر در قرن چهاردهم• عبداللّه بن اباض، از چهره‌ها و شخصیت‌های بارز و معروف قرن اول هجری و از سران خوارج• عبدالله بن ابراهیم حجاری، کنیه‌اش ابومحمد، ادیب و مورخ و جغرافی‌دان اندلسی قرن ششم• عبدالله بن ابی‌منصور انصاری، معروف به «خواجه عبدالله انصاری» و یا «پیر هرات»، عالم و عارف مشهور• عبدالله بن احمد شعرانی، امامزاده عبدالله شخصیتی بارز از نسل امام موسی بن جعفر (علیهما‌السّلام)• عبدالله بن بسطام، عبدالله و حسین بن بسطام بن شاپور زیات نیشابوری، دو تن از راویان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری• عبدالله بن ثوب خولانی، خَوْلانی، ابومسلم، عبداللّه ‌بن ثُوَب، از مشاهیر تابعین شامی و از یاران معاویه• عبدالله بن جعفر بن ابی طالب، ‌از اصحاب رسول اکرم (صلوات‌الله‌علیه) و امام علی و امام حسن (علیهم‌السلام)• عبدالله بن جعفر حمیری، عالم و محدّث امامی قرن سوم و چهارم• عبدالله بن جعفر بن عقیل، از اصحاب امام حسین (علیه‌السلام) و از شهدای کربلا• عبدالله بن حبیب ثقفی، ثقفی، ابومِحْجَن عبداللّه بن حبیب، شاعر و جنگجوی مُخَضْرَم• عبدالله بن حسین بن علی، از جمله شهیدان بنی‌هاشم در روز عاشورا و از شهدای کربلا• عبدالله بن حسین تستری، ملقب به عزالدین، از عالمان امامیه دوره صفوی• عبدالله بن حسین عکبری، اَبوالْبَقاءِ عُکْبَری، محب‌الدین عبدالله بن حسین بن عبدالله، نحوی و فقیه حنبلی• عبدالله بن حصین ازدی، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن حوزه تمیمی، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن خشکاره بجلی، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن زهیر ازدی، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن صلخب، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن قطبه طائی، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن عقبه غنوی، از یاران عمر بن سعد و از دشمنان امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا• عبدالله بن زبیر عوام، فرزند زبیر بن عوام و از تیره عبدالعزی قریش• عبدالله بن زبیر حمیدی، محدث و فقیه مشهور سده دوم و سوم• عبدالله بن سبأ، شخصیتی مورد بحث در تاریخ اسلام، اختلاف در ساختگی یا واقعی بودن این شخص• عبدالله بن سلام، عبدالله بن سلام بن حارث اسرائیلی، یهودی مسلمان شده و مورد بحث در تاریخ اسلام• عبدالله بن سلیمان تنوخی، ملقّب به جمال‌الدین، فقیه و فیلسوف و عارف دروزی در قرن نهم• عبدالله بن عامر، از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و متبرک شده توسط حضرت• عبداللّه‌ بن عبدالعزیز بن عبدالحق، یکی از خراسانیان (بنی‌ خراسان) و از خاندان‌های حکومت‌گر در شهر تونس• عبدالله بن عبدالملک ‌آبی اللحم، عبدالله بن عبدالملک بن عبدالله الغِفاری آبِی اللَّحْم (د ۸ق/۶۲۹م)، از صحابه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)• عبدالله بن عبدالملک المرجانی، معروف به مرجانی از علمای قرن هفتم و هشتم هجری قمری• عبدالله بن عفیف ازدی، عبدالله بن عفیف ازْدِی غامِدِی والِبی، از شیعیان علی (علیه‌السلام)• عبدالله بن علی بن ابی طالب، فرزند امیرالمؤمنین، علی (علیه‌السلام)، از جمله چهار پسر ام‌ البنین، دختر حزام و از شهدای کربلا• عبدالله بن علی سبط‌خیاط، عالم قرائت و محدّث حنبلی در قرن پنجم و ششم• عبدالله بن علی کاشانی، مورخ، نویسنده و از خانواده هنرمند و کاشی‌کار• عبدالله بن علی وزیر، عالم، مورخ و ادیب زیدی• عبدالله بن عمر کندی، بنابر نظر برخی مورخان، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن عمر بن خطاب، پسر عمر بن خطاب و فردی مفرط در احتیاط• عبدالله بن عمر بیضاوی، مکنّی به ابوالخیر و ابوسعید و ملقب به ناصرالدین، قاضی، فقیه شافعی، مفسر و متکلم اشعری قرن هفتم• عبدالله بن عمرو بن عیاش، بنابر نظر برخی مورخان، یکی از شهدای کربلا• عبدالله بن عمرو بن عاص، از تیره‌ی قریش و مادرش، ریطه دختر منبه بن حجاج• عبدالله بن قرط ثمالی، از صحابه پیامبر و امیر حِمْص در صدر اسلام• عبدالله بن لطف‌الله بن عبدالرشید، مشهور به حافظِ ابرو، مورخ و جغرافیانویس ایرانی سده هشتم و نهم• عبدالله بن مبارک، اِبْن‌ِ مُبارَک‌، ابوعبدالرحمان‌ عبدالله‌ بن‌ مبارک‌ حنظلی‌ مروزی (۱۱۸-۱۸۱ق‌/۷۳۶-۷۹۷م‌)، از فقیهان‌ و اصحاب‌ حدیث‌• عبدالله بن محمد توزی، تَوَّزی، ابومحمد عبدالله بن محمد بن هارون، راوی و لغت‌شناس سده ۳ق/۹م• عبدالله بن محمد ازدی، ابومحمد عبدالله بن محمد ازدی، از لغویون قرن پنجم• عبداللّه بن محمد بغدادی، ابوالقاسم عبداللّه بن محمد بغدادى (۴۱۰- ۴۸۵ ق) شاعر، اديب، لغوى و قرآن‌پژوه• عبدالله بن محمد بشروی خراسانی، از علمای بزرگ و فقیهان مشهور قرن یازدهم هجری• عبدالله بن محمد بطلیوسی، بَطَلْیَوْسی، ابومحمّد عبداللّه بن محمّدبن السیّد، ادیب، نحوی، فیلسوف و فقیه مالکی اندلسی مشهور به ابن السیّد• عبدالله بن محمد بغوی، محدث بغدادی مشهور به ابن بنت مَنیع، در قرن سوم و چهارم• عبدالله بن محمد بلخی، بلخی، ابوعلی عبدالله بن محمد بن علی، محدث و مؤلف• عبدالله بن محمد مدینی‌بلوی، بَلَوی، ابومحمد عبدالله بن محمد مَدینی، مورخ مصری• عبدالله بن محمد بن ابی القاسم فرحون، ابومحمد عبدالله بن محمد بن ابی القاسم فرحون بن محمد بن فرحون الیعمری التونسی الاصل از ادبای سرآمد• عبدالله بن محمد تونسی‌تجانی، جغرافی‌نویس و ادیب تونسی در عهد حفصیان در قرن هفتم و هشتم• عبدالله بن محمد بیتوشی، ادیب، نحوی، لغوی، فقیه شافعی، نسخه نویس، مؤلّف و شاعر قرنهای دوازدهم و سیزدهم• عبدالله بن محمد تعایشی، رهبر حکومت مهدیون در سودان، بعد از مهدی سودانی• عبدالله بن محمد تونی، مشهور به فاضل تونی، فرزند محمد، فقیه و اصولی امامی سده یازدهم• عبدالله بن محمد خزرجی، ادیب و اگاه به علم عروض• عبدالله بن محمد عین القضات همدانی، فقیه، حکیم و عارف، مکنی به ابوالفضائل، معروف به قاضی همدانی• عبدالله بن محمد قلانسی نسقی، یکی از واعظان و دانشمندان خاندان «قلانسی»• عبدالله بن مسعده، معروف به فزاری پسر مسعده بن حکمه بن مالک بن حذیفه بن بدر• عبدالله بن مسعود، اِبْن مَسْعود، ابوعبدالرحمان عبدالله بن مسعود بن غافل (د۳۲ یا ۳۳ق/۶۵۳م)، از اصحاب مشهور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)• عبدالله بن مسلم بن عقیل، فرزند مسلم بن عقیل و مادرش رقیه دختر حضرت علی ‌(علیه‌السلام) و از شهدای کربلا• عبدالله بن مسلم دینوری، از ادیبان و مورخان بزرگ قرن سوم هجری• عبدالله بن میمون قداح، یکی از اصحاب و راویان حدیث از امام جعفر صادق (علیه‌السلام)• عبدالله بن نجم بن شاس، فقیه مالکی مصری در قرن ششم و هفتم، معروف به ابن شاس و مکنّا به ابومحمد• عبدالله بن نورالدین جزایری، فقیه‌، محدّث‌، منجم‌ و مورخ‌ امامی‌ قرن‌ دوازدهم• عبدالله بن وهب، از مردان قبیله بنی‌عبد و از جمله یاران عمر بن سعد در واقعه کربلا• عبدالله بن یوسف جوینی، فقیه‌ و مفسر شافعی‌ قرن‌ چهارم‌ و پنجم‌• عبدالله بهابادی یزدی، از علمای قرن دهم هجری قمری• عبدالله تاج کاظمینی، از واعظان خوش‌خوان و ردیف‌دان اواخر عهد قاجار و سه دهه بعد از آن• عبدالله جوادی آملی، از فقهاء و فلاسفه بزرگ معاصر• عبدالله جودت، از بنیان‌گذاران‌ حزب‌ اتحاد و ترقی‌، از فعالان‌ جنبش‌ ترک‌های‌ جوان‌، نویسنده‌، مترجم‌، پزشک‌ و شاعر• عبدالله خان احمدیه پاک نهاد، از سران و محترمین طایفه بن دار، یکی از طوایف دلارستاق، تیراندازی دلاور و سربازی شجاع و عارفی فروتن• عبدالله ریاضی، از سیاسیون دوره پهلوی• عبدالله شبر، از علمای بزرگ شیعه• عبدالله شرقاوی، از مشایخ مبارز مصر در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری/ هجدهم و نوزدهم میلادی• عبدالله صادقپوری، از رهبران مجاهدان هند در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری/ نوزدهم و بیستم میلادی• عبدالله قطب بن محیی، از عرفای نویسنده و هم‌عصر روزبهان خنجی• عبدالله مازندرانی، از مراجع و رهبران مشروطیت ایران در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری• عبدالله مامقانی، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان شیعه در علوم متعدد خصوصاً در علم رجال• عبدالله معظمی، از سیاسیون دوره پهلوی• عبدالله ندیم، نویسندۀ انقلابی و خطیب قیام احمد عُرابی‌پاشا• عبد الله نورانی‌، از علمای معاصر شیعه• عبدالله وثوق، فرزند ابراهیم معتمدالسلطنه، از رجال سیاسی ایرانی در دوران قاجار و اوائل پهلوی اول• عبدالله هدایت، از سیاسیون و نظامیان دوره پهلوی• عبدالله یافعی، مورخ، صوفی و شاعر شافعی یمنی قرن هفتم و هشتم• سید عبدالله حسینی شیرازی، مشهور به اصیل الدین واعظ، مفسر و محدث شیعه قرن نهم هجری• سید عبدالله شبر، از علمای بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری• سید‌عبد‌الله اصغری‌، از علمای معاصر شیعه• سیدعبدالله رشتی بحرینی، از علمای برجسته و مجاهد ایران در قرن سیزدهم هجری

اَبوبَکْر بن ابی قُحافه (درگذشت ۱۳ق)، از صحابه پیامبر. او پس از درگذشت رسول خدا، به همراه تعداد دیگری از صحابه در سقیفه بنی ساعده گرد آمدند تا علی‌رغم وصیت رسول خدا درباره خلافت علی(ع)، دست به انتخاب خلیفه مسلمین بزنند. حاضران در سقیفه بنی ساعده، سرانجام با ابوبکر به عنوان خلیفه رسول خدا (ص) بیعت کردند. وی اولین خلیفه از خلفای راشدین از نگاه اهل سنت است. او در نخستین سال‌های ظهور اسلام در مکه، مسلمان شد و در دیدگاه مشهور تاریخ‌نویسان، در هنگام هجرت پیامبر به مدینه، با آن حضرت هم‌سفر بود و به همراه ایشان در غار ثور پنهان شد. در طول حکومت کوتاه او، حوادث بحث‌برانگیزی در تاریخ اسلام رخ داد؛ از جمله گرفتن فدک از حضرت زهرا (س)، جنگ‌های ردّه و شروع فتوحات.

حضرت ابراهیم علیه السلام مشهور به ابراهیم خلیل، دومین پیامبر اولوالعزم، نیای بزرگ عرب از طریق پسرش حضرت اسماعیل(ع) و بنی اسرائیل از طریق پسر دیگرش حضرت اسحاق (ع) است.

ماجرای فدک، از وقایعِ پس از وفات پیامبر(ص) که در آن، ابوبکر فدک را از دست فاطمه(س) گرفت. ابوبکر با تکیه بر حدیثی از پیامبر (که گفته شده راوی آن فقط خود ابوبکر است) مدعی شد انبیا ارث نمی‌گذارند؛ اما فاطمه پاسخ داد پیامبر(ص) پیش از وفات، فدک را به او بخشیده و امام علی(ع) و ام‌ایمن را شاهد بر این سخنش آورد. بنابر نظر علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت این بخشیدن هنگامی بود که «آیه ذوی القربی» نازل شد و به پیامبر دستور می‌داد حق ذوی القربی را بدهد.

توحيد ایمان به ملائکه ایمان به کتاب‎های آسمانی ایمان به انبیاء ایمان به روز رستاخیز ایمان به قضا و قدر عدالت صحابه

ابوجعفر ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابو جعفر محمدباقر، امام باقر (علیه‌السلام)، امام پنجم از ائمّه اثناعشر و یکی از چهارده معصوم• ابو جعفر ثانی، امام جواد (علیه‌السلام)، امام‌نهم‌ از امامان‌ دوازده‌گانه ‌و یکی ‌از چهارده معصوم• ابوجعفر ابن‌حبیب، اِبْن‌ِ حَبیب‌، ابوجعفر محمد (د ۲۴۵ق‌/۸۵۹م‌)، مورخ‌، نحوی‌ و لغوی‌، بغدادی• ابو جعفر احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری قمی، از راویان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و از یاران ائمه (علیهم‌السلام)• ابوجعفر بانویه، بانویه، ابو جعفر احمد بن محمد بن لیث بن فَرقَد بن سُلَیْم بن ماهان، دانشمند و حکیم و فرمانروای سیستان• ابوجعفر حداد، از مشایخ بزرگ صوفیه در سده ۳ق/ ۹م• ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، محمد‌ بن حسن‌ بن علی، ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه‌اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم• ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه، ملقب‌ به‌ شیخ‌ صدوق‌ (ح‌ ۳۰۵-۳۸۱ق‌/ح‌۹۱۷-۹۹۱م‌)، محدث‌ و فقیه‌ بزرگ‌ شیعه امامیه‌• ابو جعفر منصور عباسی، از خلفای بنی عباس• ابوجعفر ابن‌باذش، احمد بن‌ علی‌ انصاری‌ (۴۹۱-۵۴۲ق‌/ ۱۰۹۸-۱۱۴۷م‌)، خطیب‌، مقری‌، محدث‌ و نحوی• ابوجعفر ابن‌زبیر، اِبْن‌ِ‌زُبَيْر، ابوجعفر احمد بن‌ ابراهیم‌ ثقفی‌، محدث‌، نحوی‌، قاری، مفسر، ادیب و مورخ اندلسی‌ معاصر نصریان‌ غرناطه‌• ابوجعفر اسکافی، اِسْکافی‌، ابوجعفر محمد بن‌ عبدالله‌، متکلم‌ پر آوازه‌ و تشیع‌گرای‌ مکتب‌ معتزله بغداد (د ۲۴۰ق‌/۸۵۴م‌)• محمد بن حسین برجلانی، ابوجعفر محمد بن حسین معروف به ابوالشیخ، صوفی، زاهد و محدث قرون دوم و سوم• ابوجعفر بلوی، بَلَوی‌، ابوجعفر احمد بن‌ علی‌، نویسنده‌ و دانشمند اندلسی‌ قرن‌ و ۰ق‌/۵ و ۶م‌• ابوجعفر بیکندی، بِیْکَنْدی، ابو جعفر محمد بن احمد بخاری حنفی (۳۹۲ یا ۳۹۴-۴۸۲ق/۱۰۰۲یا ۱۰۰۴-۱۰۸۹م)، محدث ، فقیه و متکلم معتزلی• ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی، از یاران امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و از چهره‌های سرشناس یاران ائمه (علیهم‌السلام) و راویان حدیث

ابوبکر ممکن است اسم و یا کنیه برای اشخاص ذیل باشد: • ابوبکر بن ابی قحافه، از صحابه پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)• ابوبکر آجری، ابوبکر محمد بن حسین بن عبدالله آجُرّی، (ح ۲۸۰ـ۳۶۰ق/۸۹۳ ـ۹۷۱م)، فقیه و محدث• ابوبکر ابن‌انباری، ادیب‌، نحوی‌، لغت‌شناس‌، مفسّر و عالم‌ به‌علم‌ قرائات‌• ابوبکر ابن‌اهدل، زاهد، مدرس‌، مفتی‌ و شاعر• ابوبکر ابن‌حداد، فقیه‌ و قاضی‌ شافعی‌• ابوبکر محمد ابن‌خیاط، محدث‌ و نحوی‌ سمرقندی‌• ابوبکر ابن داود، فقیه‌ ظاهری‌، ادیب‌، شاعر و گردآورنده جُنگی‌ از سروده‌های‌ عاشقانه‌• ابوبکر ابن‌سیدالناس، فقیه‌، محدث‌، مورخ‌ و ادیب‌ اندلسی• ابوبکر ابن‌عاصم، ادیب‌ و فقیه‌ مالکی‌• ابوبکر ابن‌عربی، فقیه‌ مالکی‌ و محدث‌ نامدار اندلس‌• ابوبکر ابهری، زاهد، عارف و عالم• ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی، ابن فقیه، ابوبکر، احمد بن محمد بن اسحاق، معروف به ابن فقیه همدانی، جغرافی دان قرن سوم هجری• ابوبکر اسحاق‌ملتانی، صوفی و فقیه حنفی شبه قارۀ هند• ابوبکر اسماعیلی، محدث‌ و فقیه‌ شافعی‌ • ابوبکر اصم، فقیه، متکلم و مفسر معتزلی• ابوبکر باقلانی، از بزرگان متکلمان اشعری و از حامیان بزرگ عقاید اهل سنت• ابوبکر بالسی، معروف به ابن قوام (۵۸۴-۶۵۸ق/۱۱۸۸-۱۲۶۰م)، از عارفان و زاهدان شام• ابوبکر بردعی، فقیه اصولی، از خوارج قرن سوم و چهارم• ابوبکر بردیجی، محدث، فقیه و رجالی قرن سوم و چهارم• ابوبکر برقانی، محدّث، نحوی، و فقیه مکتب شافعی• ابوبکر بطلیوسی، ادیب، لغوی و نحوی سده پنجم/ یازدهم هجری• ابوبکر بن حزم، از محدثان تابعین ، قاضی و والی مدینه در دورۀ خلافت مروانیان• ابوبکر بن حسن، یکی از شهدای کربلا و از فرزندان امام حسن (علیه‌السلام)• ابوبکر بن حسین، از فرزندان امام حسین ‌(علیه‌السلام) و از شهدای کربلا• ابوبکر بن علی، از فرزندان امام علی (علیه‌السلام) و از شهدای کربلا • ابوبکر بن عیاش، یکی از دو تن راوی قرائت کوفی عاصم و از اصحاب حدیث• ابوبکر بن محمد حصنی، محدّث و زاهد و فقیه شافعی قرن هشتم و نهم• ابوبکر تایبادی، عارف ایرانی قرن هشتم• ابوبکر جصاص، فقیه‌، محدّث‌ و مفسر بزرگ‌ حنفی‌ قرن‌ چهارم‌• ابوبکر جوزقی، محدّث شافعی‌ قرن‌ چهارم‌• ابوبکر جومی، عالم، مبلغ و مفتی بزرگ نیجریه در قرن چهاردهم هجری/ بیستم میلادی• ابوبکر حدادی، فقیه و زاهد حنفی قرن هشتم• ابوبکر حصنی، محدّث و زاهد و فقیه شافعی قرن هشتم و نهم• ابوبکر خرائطی، معروف به ابوبکر الخرائطی از علمای اهل‌سنت• ابوبکر خلال، عالم و فقیه حنبلی قرن سوم و یکی از مهم‌ترین تدوین ‌کنندگان آرای فقهی ـ کلامی احمد بن حنبل• ابوبکر خوارزمی، ادیب، کاتب و شاعر سدۀ چهارم• ابوبکر سجستانی، مفسر، ادیب و مؤلف در زمینۀ غریب القرآن • ابوبکر شبلی، ملقب به تاج‌الصوفیه، عارف و فقیه و شاعر قرن سوم و چهارم• ابوبکر شیبانی جوزقی، محدّث شافعی‌ قرن‌ چهارم‌• ابوبکر صنهاجی بیذق، نویسنده خاطراتی درباره نخستین دوره های تاریخ موحّدون• ابوبکر طمستانی، از عرفای مشهور سدۀ ۴ق (د پس از ۳۴۰ق/۹۵۱م)• ابوبکر فراء، عارف و صوفی• ابوبکر کتانی، عارف اهل بغداد در سدۀ سوم • ابوبکر کلاباذی، محدّث و صوفی قرن چهارم• ابوبکر محمد ابن منذر، فقیه‌، محدث‌ و مفسر مکی• ابوبکر واسطی، مشهور به ابن فرغانی، از مشایخ مشهور صوفیه در قرن چهارم هجری• ابوبکر وراق، عارف بزرگ ایرانی سده ۳ق

سوره الرّحمن [۱] به پنجاه و پنجمین سوره قرآن اطلاق می شود. بحث درباره این سوره در باب صلات آمده است.

تلعکبری از محدّثان نامور امامیه در قرن چهارم است.

اصطلاح نقل لفظ از معنی لغوی به معنی دیگر را گویند.

اِسْناد، اصطلاحی‌ در علوم‌ حدیث‌ و آن‌ رسانیدن‌ سخن‌ است‌ به‌ گوینده آن‌ با واسطه شماری‌ از راویان‌، و بر زنجیره تشکیل‌ شده‌ از راویان‌ تا پیامبر (ص‌) یا دیگر بزرگان‌ دین‌ «سلسله اِسناد» اطلاق‌ می‌گردد.

«الحدیث» مجموعه ایست از احادیث و روایات تربیتی از معصومین علیهم‌السّلام که به طور موضوعی فراهم آمده و به ترتیب حروف الفبا تنظیم گشته است.

بازرگان (۲) (یا بَزِرگان)، صورت ترکی کلمه فارسی «بازَرگان» است.

بغدادی ممکن است اشاره به اشخاص ذیل باشد: • ابو القاسم عبد اللّه بن محمد بغدادی، شاعر ، اديب، لغوى و قرآن‌ پژوه• ابوالقاسم جنیدبغدادی، صوفی نامدار قرن ‌سوم‌• ابومنصور بغدادی، ملقب‌ به‌ «استاد»، متکلم‌، فقیه‌ و ریاضی‌دان‌• احمد بن علی خطیب بغدادی، محدّث و مورخ مشهور قرن پنجم و مؤلف تاریخ بغداد• اسماعیل‌پاشا بن محمدامین بغدادی، کتاب‌شناس و زندگی‌نامه‌نویس مشهور عثمانی• بشر بن موسی اسدی‌بغدادی، از محدثان اهل سنت (۱۹۰ـ ۲۸۸)• بغدادی‌حائری، درویش علی بن الحسین بن علی بن محمد، عالم و ادیب و شاعر و مؤلف شیعی در قرن سیزدهم

سوره الرّحمن [۱] به پنجاه و پنجمین سوره قرآن اطلاق می شود. بحث درباره این سوره در باب صلات آمده است.

نقد و انتقاد در لغت به معنی ارزیابی، بررسی، شناسایی نمودن، زیر و رو کردن، عیب­ها را نمایاندن و پنهان­ ها را رو کردن است. [۱]

حدیث اصطلاحا كلامی است كه حاكی قول یا فعل یا تقریر معصوم (ع) باشد و بر آن خبر و سنت و روایت نیز اطلاق شده.شیخ بهائی در وجیزه فرموده الحدیث كلام یحكی قول المعصوم او فعله او تقریره.سپس فرماید: و اما نفس الفعل و التقریر فیطلق علیهما اسم السنه لا الحدیث.در مجمع البحرین حدیث را مرادف كلام دانسته و وجه تسمیه باین نام را تجدید و حدوث آن گرفته.در قاموس آمده (الحدیث: الخبر و الجدید) در مصباح المنیر فرموده الحدیث ما یتحدث به و ینقل و منه حدیث الولایه.فراء گوید: واحد احادیث احدوثه است ولی بر خلاف قاعده در جمع حدیث استعمال شده.صاحب کشاف آنرا اسم جمع دانسته.ابو حیان در تفسیر خود بنام (البحر) آنرا جمع حدیث (منتهی بر خلاف قیاس) گرفته مانند اباطیل جمع باطل [۱]

اختیار در چند معنا به کار رفته است:۱. مقابل جبر، ۲. در برابر اکراه، ۳. مقابل ضرورت و اضطرار، ۴. برگزیدن یکی یا بیشتر، از چند چیز. از اختیار به معنای چهارم در باب نکاح سخن رفته است.

این ۶ زیررده در این رده قرار دارند؛ این رده در کل حاوی ۶ زیررده است.

مُعتَزِلَه، عنوان گروهی از متکلمان مسلمانِ اهل سنّت است که به اصالت عقل در برابر نقل، شهرت دارند. در میان متکلمان اهل سنت، معتزله به متکلمان امامیه نزدیکترند. معتزله معتقد بودند که عقل نظری باید بر آنچه از طریق وحی به دست ما می‌رسد، حاکم باشد. این اصل، ثمراتی در کلّیت نظام فکری و عقاید دینی آنان به همراه داشت و برداشتی ویژه از توحید و عدل الهی به آنان بخشید و بدین رو، به تاویل آن دسته از متون دینی که به ظاهر، با عقل ناسازگار بودند، پرداختند. برای مثال، رؤیت الهی را که در برخی متون به آن تصریح شده انکار کردند و آن را به تاویل بردند؛ زیرا به لحاظ عقلی، رؤیت بدون مکان و جهت ممکن نیست و چون خداوند از مکان و جهت منزه است، رؤیت او در این جهان و در آخرت ممکن نیست. برخی عقاید معتزله با آرای مورد اتفاق اهل سنت تضاد آشکار داشتند. معتزله را از نخستین گروه‌هایی در اسلام دانسته‌اند که کوشیدند آموزه‌های دینی را با استدلال و تحلیل عقلی، تبیین و توجیه کنند.

اِمامیه‌، از مذاهب زیرمجموعه مذهب شیعه در کنار زیدیه و اسماعیلیه که به آن مذهب جعفری یا اثنی عشری هم گفته می‌شود. پیروان آن معتقد به امامت دوازده امام معصوم پس از پیامبر اکرم(ص) هستند. از نظر شیعه امامیه، کاربرد مطلق کلمه شیعه اشاره به آنان دارد، ولی این اصطلاح در مباحث کلامی، عنوانی عام است که شامل هر سه گروه می‌شود.

رجال إبن داوود تألیف حسن بن علی بن داود حلی از علمای رجال شیعه در قرن هفتم هجری است. موضوع کتاب، علم رجال و معرفی راویان احادیث ائمه(ع) و بیان اعتبار و عدم اعتبار آنهاست. ابن داود در این کتاب با استفاده از منابع غنی، قدیمی و معتبر علم رجال و با شیوه‌ای نو و ابتکاری در ترتیب روات به ترتیب حروف الفبا و بیان آدرس مستند خود به صورت رمز، مجموعه‌ای ارزشمند را به وجود آورده است.

هَمْدانی منسوب به قبیله هَمْدان و هَمِدانی یا هَمَدانی منسوب به شهر همدان (از شهرهای ایران)است.

اَبوبَکْر بن ابی قُحافه (درگذشت ۱۳ق)، از صحابه پیامبر. او پس از درگذشت رسول خدا، به همراه تعداد دیگری از صحابه در سقیفه بنی ساعده گرد آمدند تا علی‌رغم وصیت رسول خدا درباره خلافت علی(ع)، دست به انتخاب خلیفه مسلمین بزنند. حاضران در سقیفه بنی ساعده، سرانجام با ابوبکر به عنوان خلیفه رسول خدا (ص) بیعت کردند. وی اولین خلیفه از خلفای راشدین از نگاه اهل سنت است. او در نخستین سال‌های ظهور اسلام در مکه، مسلمان شد و در دیدگاه مشهور تاریخ‌نویسان، در هنگام هجرت پیامبر به مدینه، با آن حضرت هم‌سفر بود و به همراه ایشان در غار ثور پنهان شد. در طول حکومت کوتاه او، حوادث بحث‌برانگیزی در تاریخ اسلام رخ داد؛ از جمله گرفتن فدک از حضرت زهرا (س)، جنگ‌های ردّه و شروع فتوحات.

اجماع اصطلاحی فقهی به معنای اتّفاق نظر فقیهان و عالمان دینی بر حکمی شرعی. اجماع نزد اهل سنت، اهمیت بسیاری دارد و یکی از منابع استنباط احکام است. در مسائل سیاسی نیز، اجماع اهل حل و عقد، از سوی آنان به عنوان دلیلی بر صحت و مشروعیت انتخاب خلیفه اول شمرده شده است.

نجاشی، ممکن است به یکی از این موارد اشاره داشته باشد:

فاطمه (س) دختر پیامبر اسلام و خدیجه کبری (س)، همسر امیرالمومنین (ع) و یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است. او نزد شیعیانِ دوازده امامی یکی از چهارده معصوم است و امام دوم و سوم شیعیان از فرزندان اویند. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر (ص) در روز مباهله با نصارای نجران بود.

عثمان بن عفان (کشته شده در ۳۵ق) سومین خلیفه از خلفای راشدین نزد اهل سنت و از اصحاب پیامبر اکرم(ص). عثمان بنابر شورایی که عمر بن خطاب پیش از مرگ خود برای انتخاب خلیفه تعیین کرد، به خلافت رسید و از ۲۳ق.(یا۲۴ق.)تا هنگام کشته شدنش در سال ۳۵ق. حکومت کرد. او در پی یک شورش علیه شیوه حکومتی‌اش در مدینه به دست شورشیان کشته شد.

هارون فرزند عمران،‌ برادر بزرگتر و سخنگو و وزیر حضرت موسی(ع) که همراه وی در مصر بود. قرآن به فصاحت وی در سخن گفتن اشاره دارد و گفته شده در زمان سخن گفتن با فرعون در مصر هشتاد و سه سال داشته است. یهودیان، مسیحیان و مسلمانان معتقد به پیامبری او هستند. وی ۱۲۳ سال زندگی کرده‌ و در کوه هور در سرزمین فلسطین درگذشته است. محل دفن‌ هارون را کوه طور در طور سینا در سرزمین فلسطین ذکر کرده‌اند. روحانیان و احبار (بزرگان یهود) همه از خاندان وی هستند.

حوزه علمیه تهران پس از آنکه آقا محمد خان قاجار، تهران را به پایتختی ایران برگزید، تأسیس شد و علما و طلاب برای تدریس و تحصیل علوم دینی به تهران مهاجرت کردند و در دوره‌های بعد سلسله قاجار رونق بیشتری گرفت به گونه‌ای که بنا بر یک گزارش آماری، در دوره ناصر الدین شاه قاجار، ۴۷ مسجد، که بسیاری از آنها مدرسه نیز داشته‌اند، ۳۵ مدرسه و ۱،۴۶۳ طلبه به ثبت رسیده است.

سنی:

امامت، در نظرگاه شیعه، رهبری جامعه اسلامی به نصب الهی و جانشینی از پیامبر اکرم(ص) در امور دینی و دنیوی است. این آموزه، از اصول مذهب شیعه و از وجوه اختلاف اعتقادی میان شیعه و سنی است. اهمیت امامت نزد شیعیان باعث شده است تا آنان امامیه لقب گیرند.

اِمامیه‌، از مذاهب زیرمجموعه مذهب شیعه در کنار زیدیه و اسماعیلیه که به آن مذهب جعفری یا اثنی عشری هم گفته می‌شود. پیروان آن معتقد به امامت دوازده امام معصوم پس از پیامبر اکرم(ص) هستند. از نظر شیعه امامیه، کاربرد مطلق کلمه شیعه اشاره به آنان دارد، ولی این اصطلاح در مباحث کلامی، عنوانی عام است که شامل هر سه گروه می‌شود.

ابوالحسن علی بن اسماعیل بن اسحاق اشعری (۲۶۰ - ۳۲۴ق/ ۸۷۴ - ۹۳۶م)، متکلم و بنیان گذار مکتبی در عقاید اسلامی است که پیروانش اشاعره خوانده شده‌اند. وی از دودمان ابوموسی اشعری بود. اشعری در بصره زاده شد و در همان شهر به درس ابوعلی جبائی (درگذشت ۳۰۳ق)، متکلم معتزلی، راه یافت. وی همچنین در حلقه درس فقیه شافعی، ابواسحاق مروزی (درگذشت۳۴۰ق)، حاضر می‌شد.

صَحابَه به مسلمانانی گفته می‌شود که پیامبر اکرم(ص) را ملاقات کرده‌اند و تا پایان عمر به او ایمان داشته‌اند. شمار صحابه پیامبر (ص) را بیش از ۱۰۰ هزار نفر دانسته‌اند. بنابر نظریه رسمی اهل سنت، همه صحابه عادل بوده‌اند و چنانچه عملی خلاف عدالت از آنان سر زده باشد، به سبب خطای در اجتهاد بوده است، ولی از نظرگاه شیعه، صحابه از این لحاظ با دیگر مسلمانان فرقی ندارند و عدالت هر یک از آنها باید به طریق معتبر ثابت شود. برای زنان نیز تعبیر صحابیات به کار رفته است.

اسماء، ممکن است به یکی از این موارد اشاره داشته باشد:

اِبْتِداء، مصدرِ باب افتعال از ریشۀ بدأ می باشد.

کتابُ سُلَیْم بْن قِیْس هِلالی کتابی از شیخ ابوصادق سلیم بن قیس هلالی عامری کوفی است. گفته‌اند این اثر اولین کتاب شیعه است و در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) نگاشته شده است. کتاب سلیم بن قیس هلالی حاوی روایاتی درباره فضایل اهل بیت، امام‌شناسی و اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص) است. درباره انتساب و عدم انتساب کتاب به سلیم بن قیس بین علمای شیعه مباحث بسیاری درگرفته است. این کتاب با عنوان «اسرار آل محمد(ص)» به فارسی ترجمه شده است.

اِسْناد، اصطلاحی‌ در علوم‌ حدیث‌ و آن‌ رسانیدن‌ سخن‌ است‌ به‌ گوینده آن‌ با واسطه شماری‌ از راویان‌، و بر زنجیره تشکیل‌ شده‌ از راویان‌ تا پیامبر (ص‌) یا دیگر بزرگان‌ دین‌ «سلسله اِسناد» اطلاق‌ می‌گردد.

نفی چیزی و همچنین اظهار ناخوشایندی نسبت به منکر را انکار می‌گویند و از انکار به مفهوم نخست در بابهای طهارت، قضاء و حدود سخن رفته است.

تأیید به معنای تقویت و پشتیبانى كردن است. ازعنوان تأیید، در باب امر به معروف و نهی از منکر سخن گفته شده است.

تعیین یعنی متمایز کردن چیزى از غیر آن بوسیله خصوصیتی که در او است.

تصریح به آن نوع سخن گفتنى اطلاق مى‌شود که در آن احتمال خلاف ظاهر لفظ نمى‌رود. از آن به مناسبت در باب نکاح سخن رفته است.

واژه تعارض ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • تعارض (فقه الحدیث)، یکی از شاخه های فقه الحدیث، به معنای شناخت تعارض اخبار و اختلاف روایات• تعارض ادله (اصول)، نافی میان مدلول - یا دلالت - دو یا چند دلیل• اقسام تعارض، اقسام تعارض مطرح در اصول فقه

جوهری ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابن عیاش جوهری، ابو عبدالله احمد بن محمد بن عبدالله بن الحسن بن عیاش جوهری از محدثان شیعه امامیه• اسماعیل بن حماد جوهری، ابونصر اسماعیل بن حمّاد جوهری، ادیب و لغوی ایرانی قرن چهارم و مؤلف صحاح اللغه• حسن بن علی جوهری، کنیه‌اش‌ ابومحمد و لقبش‌ مُقَنَّعی‌، محدّثِ ایرانی الاصل‌ قرن ‌پنجم• عباس بن سعید جوهری، ریاضی‌دان‌ و اخترشناس‌ اوایل‌ قرن‌ سوم‌ در بغداد و دمشق‌• عبدالرحمان بن اسحاق جوهری، محدّث‌، قاضی‌ و فقیه‌ حنفی‌ قرن‌ سوم‌ و چهارم‌• عبدالرحمان بن بنفشا صالحی دمشقی جوهری، لقبش‌ زین‌الدین‌ و کنیه‌اش‌ ابو هُرَیره‌، ستاره‌شناس‌ قرن‌ دهم‌• علی بن جعد جوهری، کنیه‌اش‌ ابوالحسن‌، عالم و محدّث بغدادی‌ قرن دوم‌ و سوم‌• محمدابراهیم جوهری هروی، شاعر فارسی‌سرای‌ مرثیه‌گوی‌ سده سیزدهم‌• میرزا مقیم جوهری تبریزی، شاعر قرن‌ یازدهم‌، فرزند استاد میرزا علی‌ زرگر تبریزی‌

حسینی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابو الفتح حسینی عربشاهی، فاضل، متکلم، فقیه، اصولی و مفسری شیعی• بهادرعلی حسینی، نویسنده و مترجم هندی• حاج‌امین حسینی، مفتی فلسطین و از نخستین رهبران جنبش فلسطینیان بر ضد سلطه انگلیس و صهیونیسم در قرن چهاردهم هجری/ بیستم میلادی• حسین بن مساعد حسینی‌حائری، عالم، محدّث و نسب‌شناس شیعی قرن نهم و دهم• حسین بن حسن حسینی‌خلخالی، از دانشمندان‌ حنفی مذهب‌ قرن‌ دهم‌ و یازدهم‌

توثیقات ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • توثیقات عام، توثیق راویان به صورت عام و به صورت ضمنی در قالب عناوینی كلّی، هم‌چون اصحاب اجماع• توثیقات خاص، توثیق در مورد یک راوی مشخص، با الفاظ دال بر وثاقت

حیات‌ مقابل ممات است. از آن به مناسبت در بسیاری از ابواب فقه نظیر طهارت، حج، وصیت، نکاح، استیلاد، اطعمه و اشربه، ارث و دیات سخن رفته است.

مقصود از اهل کتاب، پیروان مذاهب و ادیانی می‌باشند که پیامبر آنان دارای کتابی بوده است که از سوی خداوند برای هدایت انسان‌ها به او وحی شده باشداز آن در بسیاری از باب‌های فقهی مانند طهارت، صلات، جهاد، نکاح و صید و ذباحه، از جهات مختلف بحث شده است.

رأى مشهور فقهاء در مسأله فقهی را فتوای مشهور می گویند .

تلاوت قرآن با رعایت قواعد مخصوص آن، یا دانش مربوط به اصول قرائت و اختلافات قاریان را قرائت قرآن می گویند.

بنی‌هاشم، تیره‌ای از قبیله قریش منسوب به هاشم بن عبدمناف بن قُصَیّ بن کِلاب، نیای دوم پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) هستند.

وسیله و علّت ثبوت چیزی برای چیز دیگر را واسطه گویند.

واسطی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابوخالد واسطی، از اصحاب خاص زیدبن علی (علیهماالسلام) و گرد آوردنده کهن ‌ترین مجامع فقهی و حدیثی در مذهب زیدی• اسلم بن سهل واسطی بحشل، بَحْشَل، ابوالحسن اَسلَم بن سَهْل واسِطی رَزّاز، مؤلفِ تاریخ واسط• عبدالغفار بن عبیدالله واسطی‌حضینی، از علمای علم قرائت در قرن چهارم• محمد بن موسی واسطی، مشهور به ابن فرغانی، از مشایخ مشهور صوفیه در قرن چهارم هجری

مرعشی ممکن است اسم برای اشخاص و شخصیت‌های ذیل باشد: • سیدحسین حسینی مرعشی، سلطان‌العلماء سیدحسین بن رفیع‌الدین محمد بن شجاع‌الدین محمود بن سید علی حسینی مرعشی از علمای قرن یازدهم هجری قمری• سید‌ شهاب‌الدین مرعشی‌ نجفی، از علمای بزرگ شیعه در قرن معاصر• سیدمحمد حسینی مرعشی، از علمای بزرگ در قرن معاصر• سید محمود مرعشی، پدر آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی و از علمای قرن چهاردهم هجری قمری• سیدنورالله حسینی مرعشی، از علمای بزرگ شیعه در قرن دهم هجری قمری• محمدخلیل مرعشی صفوی، ملقب به سلطان خلیل میرزا مرعشی حسینی، از نوادگان سید محمد صدر، متولی آستانه رضوی و ملقب به شاه سلیمان ثانی

سوره واقعه، سوره‌ پنجاه و ششم قرآن بوده و در مکه نازل شده است.

در این نوشتار به مقوله جرح و تعدیل پرداخته می‌شود؛ یعنی به وسیله‌ چه الفاظی می‌توان وثاقت راوی را سنجید و آن را به دست آورد و چه نشانه‌هایی وجود دارد كه اگر بر راوی منطبق باشد، دلیل بر وثاقت او خواهد بود؟

ورود، نظریه‌ای در اصول فقه شیعه، متضمن روشِ جمع کردن میان ادله و برطرف کردن تعارض اولیه آنها است.

«مذهب» به معنای راه و روش است و در مفهوم دینی، به مسیر اعتقادی افراد، مذهب گفته می‌شود. [۱] در این تعریف، می توان مذهب را در ارتباط با اصل دین هم به کار برد، به عنوان نمونه، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، بنیان گذار مذهب اسلام بوده است، اما اکنون در مورد اصل اسلام از واژه «دین» و یا «آیین» استفاده می‌شود.

اثر به معنی باقی مانده از چیزی و نتیجه شی‌ء است. از اثر به مناسبت در باب‌های طهارت، صلات و صید و ذباحه بحث شده است.

مورد اطمينان، امين

قسمت به تمییز حقوق گویند. [۱]

سندی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابومعشر سندی، اَبومَعْشَرِ سِندیی (سندی)، محدث، راوی برخی اخبار تاریخی و یکی از نخستین راویان سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)• عبیدالله سندی، از علمای نام آور مجاهد هند در قرن چهاردهم هجری/نوزدهم و بیستم میلادی• قادربخش بیدل سندی، صوفی و شاعرِ سند در قرن سیزدهم• خلاد سندی، راوی امامی قرن دوم

قبول این است که مشتری بگوید: «قبلت» یا «اشتریت» یا «ابتعت» و نظیر آنها، [۱] [۲]که مقابل ایجاب است.

منظور از علوم در این نوشته، دانش‌های بشری است که همواره مورد توجه اکید دین اسلام نیز بوده است.

معجم، كتاب حدیثی است كه روایات در آن به ترتیب صحابه یا شیوخ یا بُلدان جمع آوری شده باشد، ولی معمولاً معجم بر كتابی كه احادیث آن به ترتیب حروف تهجی آورده شده، اطلاق می شود؛ مانند: معجم طبرانی از احمد تا یونس و سپس نام راویانی كه به كنیه معروف اند و در آخر، نام روات از نساء آمده است. [۱]

ابو محمد، مفضل بن عمر جعفی كوفی، در اواخر قرن اول هجری در شهر کوفه به دنیا آمد.

او ازپیامبران اولواالعزم، دارای شریعت و کتاب مستقل (به نام تورات) و دعوت جهانی بود. او از نسل حضرت ابراهیم (ع) است و با شش واسطه به آن حضرت می‌رسد.

در قرآن مجید و روایات، در احسان و نیکی کردن به مادر تاکید بیشتری شده و بعضی از آیات، احساسات و عاطفه انسان را نسبت به مادر به شدت تحریک می‌کند و به او تذکر می‌دهد که لزوم شکرگزاری از مادر، این است که او نه ماه سنگینی تو را تحمل کرده است.

• محقق اصفهانی• محقق کرکی• محقق اول• محقق ثانی• محقق ثالث• محقق حلی• محقق خراسانی• محقق خوانساری• محقق خویی• محقق داماد• محقق رشتی• محقق سبزواری• محقق طوسی• محقق عراقی• محقق غروی• محقق قمی• محقق کاظمی• محقق نائینی

ـــ نقل کننده احادیث معصومان علیهم‌ السّلام را راوی می گویند.عنوان یاد شده اصطلاحى در علم درایه است و در آن علم، از آن سخن گفته‌ اند. ـــ روایت کننده حدیث از معصوم علیه‌السّلام با سلسله سند را راوی می‌گویند.

طبری ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابن جریر طبری، صاحب کتاب مشهور تاریخ طبری• ابوالحسن طبری، پزشک دانشمند ایرانی قرن ۴ ق• ابوطیب طبری، اَبوطیِِّبِ طبَری، طاهر بن عبدالله بن طاهر، فقیه بنام شافعی• ابوعبدالله طبری، محدث و مفتی ایرانی مکه ، ملقب به امام الحرمین• احمد بن محمد طبری، از علمای نحو بغداد• اسحاق بن یحیی طبری صنعانی، نویسنده و مورخ قرن پنجم

طوسی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • محمد بن حسن طوسی، ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه‌اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم• خواجه نصیرالدین طوسی، از علما و دانشمندان و فلاسفه مشهور شیعه• فخرالدین آذری‌طوسی، آذَریِ طوسی، فخرالدین حمزه‌بن علی ملک اِسْفَرایِنی (۷۸۴-۸۶۶ق/۱۳۸۲-۱۴۶۲م)، شاعر و عارف و نویسندۀ پارسی‌گوی شیعی• احمد بن محمد طوسی‌غزالی، برادر کوچکتر ابو حامد محمد غزالی

ــ شهرت به شيوع نقل روايت و يا استناد حکم به روایت يا فتوا يى گفته مي شود. ــ شهرت، فراوانی راوایان یک حدیث، یا اشتهار یک فتوا یا رواج یک عمل است.

حضرت امام سجاد علی بن الحسین (علیه‌السّلام) چهارمین امام شیعیان است، پدر بزرگوار آن حضرت امام حسین (علیه‌السّلام) و مادرش شهربانو [۱] است و از مشهورترین القاب آن حضرت به زین العابدین و سجاد می‌توان اشاره کرد. آن حضرت در سال سی و هشت هجری قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشود [۲] و دوران کودکی خود را در شهر مدینة النبی سپری نمود.

حضرت فاطمه سلام الله علیها، دختر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و محبوب‌ترین فرد نزد رسول خدا بود. ایشان معصوم سوم و یکی از پنج بانوی قدسی جهان به شمار می‌رود. مشهورترین لقب آن حضرت «زهرا» است. کنیه ایشان ام‌ابیها بوده همچنین آن حضرت، دختر معصوم، همسر معصوم و مادر معصوم نیز هست. و سرانجام رحلت پدر بزرگوار، مظلومیت همسر، از دست رفتن حق، روح و جسم فاطمه را سخت آزرد و به شهادت رسید. بنابر وصیت خویش شبانه و به صورت پنهانی دفن گردید. به طوری‌ که محل قبر شریفش نیز نامعلوم است.

حکم یا لفظ دارای شمول کمتر در مقایسه با حکم یا لفظ دیگر را خصوص گویند.

دنیا: جهان محسوس و مادّی، مقابل آخرت است .

حَسّان، مسجد ، مسجدی ناتمام و عظیم متعلق به اوایل دوره موحدون در شمال‌شرقی شهر رباطِ مراکش است.

امام حسین (علیه‌السلام) سومین امام شیعیان می‌باشد.

تَغْلِب، از قبایل بزرگ و مشهورِ عربِ عدنانی است.بنى تغلب یکی از قبایل عرب جاهلی است. ازاین قبیله، به مناسبت در باب جهاد یاد شده است.

باقر ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • امام باقر علیه‌السلام، لقب امام محمد بن علی (علیه‌السلام)، پنجمین امام شیعیان• ‌باقر بن عثمان بخاری اوچی، از عرفای قرن یازدهم شبه قاره و صاحب جواهرالاولیاء• میرزا ‌باقر تبریزی، از خطّاطان دوره قاجاری و خوش‌نویسان خطِ نسخ و نستعلیقِ مقیم تبریز• ‌باقرخان، ملقب به سالار ملی، از رهبران مجاهدان مشروطه خواه• باقر شریف قرشی، از علمای معاصر نجف

امیر بمعنای آمر، پادشاه، فرمانروا، خلیفه و... می‌باشد.

کُنیه در فرهنگ عربی به آن دسته از نام‌هایی گفته می‌شود که با پیشوند «اب» یا «ابن» (در مردان) و «امّ» (در زنان) همراه باشد. دراین‌گونه نام‌گذاری معمولاً نام پسر بزگتر با پیشوند اب یا ام همراه می‌شود و به معنای پدر فلان شخص یا مادر فلان شخص است. استفاده از کنیه به جای نام اصلی بیشتر برای احترام و بزرگداشت اشخاص بوده ولی گاه دلایل دیگر هم داشته است. در روایات نیز استفاده از کنیه امری پسندیده دانسته شده ولی از بعضی کنیه‌ها نهی شده‌است.

نَجَفی صفت نسبت به شهر نجف است و ممکن است به یکی از این موارد اشاره کند:

قرآن، کتاب مقدس دین اسلام. به باور مسلمانان، قرآن کلام خداوند است که از طریق وحی بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است. آنها هم محتوای قرآن و هم الفاظ آن را نازل‌شده از سوی خداوند می‌دانند. قرآن به وسیله جبرئیل به پیامبر وحی می‌شده است. آیات قرآن در زمان پیامبر(ص) به صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته می‌‌شد. پس از پیامبر(ص) صحابه قرآن را به صورت یک‌جا جمع‌آوری کردند.

جعفر بن علی بن ابی طالب پسر امیرالمومنین و ام البنین که در واقعه کربلا حضور داشت و به همراه برادرانش عباس و عبدالله و عثمان در روز عاشورا به شهادت رسید.

بَراءِ بْنِ مَعْرور (درگذشت صفر ۱ق/اوت ۶۲۲م)، از انصار و صحابی پیامبر(ص) و از تیره بنی سلمه خزرج بود. مطابق برخی روایات وی در عقبه اولی، حضور داشت و گفته شده است که از میان گروه بیعت کنندگانِ عقبه ثانیه، ۱۲ نفر نقیب شدند که یکی از آنان براء بود.

حوزه علمیه خراسان یا حوزه علمیه مشهد، مجموعۀ دست‌اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در خراسان ایران که آموزش، تربیت و پرورش طلاب علوم دینی شیعه و برخی وظایف مذهبی دیگر را بر عهده دارند.

خطبه (به ضم خاء) کلمه ای عربی و در اصطلاح، به معنای سخنرانی یا کلام مخصوصِ مشتمل بر ستایش خداوند و صلوات بر محمّد(ص) و آل محمّد(ص) است.

خویی صفت نسبت به شهر «خوی» و ممکن است به یکی از افراد زیر اشاره کند:

زینب (۵ یا ۶ق.- ۶۲ق.) دختر امام علی(ع) و حضرت زهرا(س). وی همسر عبدالله بن جعفر بود و در واقعه کربلا با دو فرزندش در کنار برادرش امام حسین(ع) حضور داشت. فرزندانش در این جنگ به شهادت رسیدند. با پایان یافتن جنگ، وی و دیگر بازماندگان کاروان امام(ع) به اسارت درآمدند و به کوفه و از آنجا به شام برده شدند. خطبه‌های او در کوفه و شام (در مجلس یزید)، معروف است. او را به سبب مصیبت‌های فراوانی که دیده، اُمّ المَصائب لقب داده‌اند.

شیعه، یکی از دو مذهب بزرگ دین اسلام در کنار اهل سنت، که بنابر اصول اعتقادی آن، نصب امام و خلیفه پیامبر(ص)، الهی است و دخالت در نصب او در صلاحیت غیر خدا نیست. بنابر عقاید شیعه، امامت مانند نبوت امری الهی و رکن دین است و پیامبر(ص) نسبت به آن غفلت نکرده و تعیین امام از باب حفظ مصالح امت، بر او واجب بوده و او به مناسبت‌های مختلف از جمله غدیر، به امر الهی، از امامت حضرت علی(ع) به نصب الهی خبر داده است. پیروان مذهب شیعه در طول تاریخ به فرقه‌های متعدد تقسیم شدند که مهمترین آنها امامیه ، اسماعیلیه و زیدیه است. بنابر برخی روایات، واژه شیعه را نخستین بار پیامبر(ص) به کار برده است. برخی منابع روایی و کلامی، بزرگانی از صحابه چون سلمان، ابوذر، عمار و مقداد را نخستین شیعیان دانسته‌اند. امروزه از کلمه شیعه، غالبا بزرگترین گروه آن، امامیه قصد می‌شود و برای دو گروه دیگر از عناوین اسماعیلیه و زیدیه استفاده می‌گردد.

عباس ممکن است به یکی از اشخاص زیر اشاره داشته باشد:

علم رجال یکی از شاخه‌های علوم حدیث است که ناظر به بررسی احوال و اوصاف راویان حدیث و بیان اصول و قواعد آن است. ناقدان حدیث همواره به بررسی احوال راویان مذکور در سلسله اسناد احادیث پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام اهتمام داشته و از آن به مثابهٔ دانشی کمکی برای علم الحدیث و در نتیجه فقه بهره برده‌اند. علمای شیعه و سنی آن را وسیله‌ای در خدمت علم حدیث و فقه دانسته و در این باب آثار بسیار آفریده‌اند و تاکنون این جریان ادامه دارد.

نجف

توحید معاد نبوت عدل (شیعه) • 

احمد از برجسته‌ترین نام‌های پیامبر اسلام(ص) است، که در قرآن کریم نیز آمده است. واژه «احمد» برای نامیدن پیامبر اسلام(ص) در یک جا از قرآن مجید[۱] به کار رفته است، آنجا که از زبان عیسی(ع) بشارتی درباره آمدن پیامبری در روزگاران بعد مطرح شده است.

امامان شیعه دوازده تن از خاندان پیامبر اسلام(ص) که بنابر آموزه‌های شیعی، جانشینان آن حضرت و پس از او سرپرست و امام جامعه اسلامی‌اند. نخستین امام، حضرت علی(ع) است و دیگر امامان فرزندان و نوادگان او و حضرت زهرا(س) هستند.

آبان، نام هشتمين ماه از سال در تقويم شمسی و دومين ماه از فصل پاييز در تقويم كنونی ايرانی و نيز نام دهمين روز از ماه شمسی در تقويم ايرانيان قديم است.

آبی صفت منسوب به شهر آبه (آوه) است و ممکن است به یکی از افراد زیر اشاره کند:

فدک، دهکده‌ای در منطقه حجاز عربستان که مزارع و نخلستان‌های وسیعی داشت و در غزوه خیبر به دست مسلمانان افتاد. شُهرت فدک به سبب نزاعی است که پس از وفات پیامبر(ص)، بین ابوبکر و فاطمه(س) بر سر مالکیت این منطقه درگرفت. ابوبکر وقتی به خلافت رسید فدک را که پیامبر پیش از وفات به فاطمه بخشیده بود، به نفع خلافت مصادره کرد. این منطقه پس از خلفای نخستین و امام علی(ع)، در زمان امویان و عباسیان نیز در دست خلفا بود. البته برخی از این خلفا از جمله عمر بن عبدالعزیز و مأمون این منطقه را به فرزندان فاطمه برگرداندند؛ اما خلیفه بعدی آن را از آنان گرفت. بنابر گزارشی در تاریخ ۱۳۷۸ش این منطقه امروزه به نام «وادی فاطمه» شناخته می‌شود و باغ‌های آن و مسجدی که در آن وجود دارد به بستان و مسجد فاطمه مشهور است.

جده، ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:

ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز کَشّی مشهور به کشی از علمای شیعه، شخصیتی موثق در نقل حدیث و آگاه به علم رجال.

توحید معاد نبوت عدل (شیعه) • 

ابو محمد حسن‌ بن سعید، از اصحاب امام رضا علیه‌السلام و برادر حسین بن سعید اهوازی است. وی در کوفه متولد شد و بعدا به اهواز هجرت کرد و در آنجا می‌زیست. وی تا سال ۲۲۰ق. زنده بوده است. رجالیان او را توثیق کرده‌اند.

عُمَر بن خَطّاب بن نُفَیل (درگذشت ۲۳ق) از صحابه پیامبر اکرم(ص) و خلیفه دوم (خلافت: ۱۳ - ۲۳ق) که در مکه اسلام آورد. عمر بن خطاب به وصیت مستقیم خلیفه اول، به خلافت رسید، حدود ده سال حکومت کرد و در سال ۲۳ق توسط ابولؤلؤ به قتل رسید.

ابن (= پسر، فرزند)، واژه کهن‌ سامی‌ می‌باشد و از احکام فقهی آن به مناسبت در باب‌های صلاة، صوم، نکاح و ارث سخن رفته است.

اهل در معانی همسر و نیز خانواده و همچنین خویشاوندان به کار رفته است.

واژه بکر ممکن است در معانی ذیل به کار رفته و یا اسم برای اشخاص ذیل باشد: • بکر(شتر جوان)، به فتح باء و سکون کاف استفاده شده در معنای شتر جوان• بکر (استعمال نشده)، به کسر باء و سکون کاف در معانی استعمال نشده (تازه و نو)• باکره، غیرمحصن و نیز دوشیزه (باکره)• اتحادیه بکر بن وائل، نام اتحادیه‌ای قدیمی متشکل از قبایل عربِ مرکز، مشرق ، و پس از آن‌ها اعراب شمال جزیرة‌العرب • بکر بن حی تیمی، بکر پسر حَیّ تیمی شهید والامقام پیکار عاشورا، از قبیله بنی ‌تیم الله بن ثعلبه• بکر بن عبدالله مزنی‌بصری، مکنّی به ابوعبدالله، محدث و فقیه قرن اول و دوم• بکر بن علی، یکی از فرزندان امام علی (علیه‌السلام)• بکر بن محمد، بَکْرِ بْن‌ِ مُحَمَّدِ بْن‌ِ عَلاءِ قُشِیْری، ابوالفضل‌ ربیع‌الاول‌ ۴۴/ ژوئیه ۵۵، فقیه‌ و قاضی‌ مالکی‌ مصر

بناء ممکن است اسم در معانی ذیل به کار رفته باشد: • بناء (فقه)، معانی و کاربردهای بناء در فقه• بناء (نحو)، مقابل اعراب• ساختمان، به معنی بنا یا عمارت ساخته شده بر روی زمین• ساختن، بنا کردن ساختمان

بَنو/ بنی، واژه‌ای عربی  به معنای پسران، فرزندان، پسرِ پسر و نوادگانِ دورتر و در اصطلاح به معنای قبیله ، طائفه ، قوم و خاندان می‌باشد.

پدر به معنای مردی است که دیگرى از نطفه‌ی‌ او- از طریق شرعی یا وطی به شبهه- به وجود آید یا صاحب شیر را گویند. از این عنوان در بسیارى از ابواب سخن رفته است، نظیر باب های طهارت، صلاة، زکات، خمس، صوم، حج، جهاد، تجارت و... .

ایجاد تکوینی یا اعتباری یک شیء یا قرار دادن چیزی برای چیز دیگر است.

حفظ در دو معنا استعمال شده است.از حفظ به معنای نخست به مناسبت در بابهایی نظیر جهاد، ودیعه، اطعمه و اشربه و حدود سخن گفته‌اند.۱-مراقبت و نگهداری کردن از کسی یا چیزی.۲-به یاد سپردن.

لفظ یا حکمِ دارای شمول کمتر در مقایسه با لفظ یا حکم دیگر را خاص می‌گویند.

سال به سال قمری و شمسی تقسیم می‌شود و سال شرعی که احکام مرتبط با زمان بر اساس آن تنظیم شده، سال قمری است که دوازده ماه می‌باشد. از عنوان سال در بابهاى طهارت، صلات، زکات، خمس، حجر، وصیت، نکاح و طلاق سخن گفته‌اند.

سند همان زنجیره ی راویان حدیث است كه متن را از معصوم خبر می دهند. قال ابن جماعه: و اخذه اما من السند و هو ما ارتفع و علا من سفح الجبل لان المسند یرفعه الی قائله، او من قولهم فلان سند ای معتمد، فسمی الاخبار عن طریق المتن سنداً لاعتماد الحفاظ فی صحه الحدیث و ضعفه الیه. [۱]

شیخ، عنوانی برای بزرگان و رؤسای اقوام، قبایل و گروههای حرفه‌ای در جهان اسلام است.

صحت ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • سلامتی، به معنای سلامتی از بیماری• صحیح و فاسد، به معنای صحیح در مقابل فاسد و اشتباه

رضی ممکن است اسم برای شخصیت‌های ذیل باشد: • محمد بن حسین موسوی بغدادی، معروف به (سید رضی) مؤلف كتاب با عظمت نهج البلاغه• نجم الائمه رضی، معروف به شیخ رضی و ملقب به نجم الائمه از مفاخر دانشمندان شیعه در عرصه ادبیات عرب، صرف و نحو و بلاغت• سید رضی شیرازی، از خاندان میرزای شیرازی ومتولد ۱۳۰۷ش

علم دارای ارزش ذاتی می‌باشد و در دین مبین اسلام به علم ارزش و بهای بالایی داده شده است.

عمّه به خواهر پدر گفته می‌شود.

تسلط پيدا کردن نامشروع، بر مال يا حق ديگران

عام، غير معين

واژه نصر ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: قرآن• سوره نصر، یکصد و دهمین سوره قرآن کریم و از سوره‌های مدنی• آیه نصر، آیه ۶۲ انفال، از آیات مرتبط با فضایل امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) کاربردهای دیگر• نصر، به معنای یاری کردن و بحث شده در باب‌های صلات، حج، تجارت، ضمان، اجاره، اطعمه و اشربه، غصب و دیات

نَفْر در لغت به معنی اعراض‏ كردن، پيش ‏دويدن، پراكنده ‏شدن و رم ‏كردن آمده است. [۱]

نقل به معنای حالت حاصل از انتقال لفظ از معنای اصلی به معنای دیگر می‌باشد.

بدن به معنای اندام و تن انسان یا حیوان می باشد که در باب هاى طهارت، صلاة، حج، تجارت، نکاح، صید و ذباحه و حدود از آن سخن رفته است.

قُم یکی از مهم‎ترین شهرهای مذهبی ایران و از پایگاه‌های تشیع است. اگر چه قدمت آن به قبل از اسلام برمی‌گردد ولی اصل شهر در سال ۹۳-۸۳ق تاسیس شد. ورود خاندان اشعریون به قم باعث آبادانی آن گردید و از آنجا که آنان گرایش به اهل بیت داشتند، شهر قم از همان ابتدای تاسیس با تفکر شیعی درآمیخت. مهاجرت حضرت معصومه (س) و دفن وی در قم و به دنبال آن، مهاجرت دیگر امامزادگان و سادات، این شهر را به پایگاه تشیع تبدیل کرد. تاسیس حوزه علمیه در این شهر بر شهرت شیعی آن افزود. امروزه می‌توان این شهر را بزرگترین پایگاه تشیع در جهان نامید که از آن، معارف شیعی به نقاط مختلف جهان گسترده می‌شود.