بدعت به معنای دینی نو یا قانون نو آوردن که در کتاب و سنت اصلی نبوده است،[1] و این کاری ناپسند و حرام شمرده شده است، چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میفرماید: (ایاکم والبدع فان کل بدعه ضلاله و کل ضلاله واهلها فیالنار؛ از بدعتها دوری کنید چون هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی به دوزخ ختم میشود.) جمله (حی علی خیرالعمل) از ابتدا جزء اذان بوده و تمام دانشمندان و علما شیعه به این واقعیت معتقدند، و آن چه مورد بحث قرار گرفته و شیعیان معتقدند که به اذان اضافه شده و نوعی بدعت رخ داده است، جایگزینی جمله (الصلوه خیر عن النوم) به جای (حی علی خیرالعمل) میباشد. بنابراین، هرکس به جای (حی علی خیرالعمل) جمله (الصلوه خیر من النوم) بگوید، بدعتگذاری کرده و مخالفت با سنت و اجماع اهلبیت علیهم السلام کرده است.[2] حضرت امام رضا علیه السلام میفرماید: (الصلوه خیر من النوم بدعه بنیامیه و لیس ذلک من اصل الاذان؛[3] جمله الصلوه خیر من النوم) بدعت بنیامیه است و چنین جملهای جزء اصل اذان نیست). جمله (الصلاه خیر من النوم) را اهلسنت بهطور معمول بعد از ذکر (حی علی الصلوه) در اذان صبح میگویند و فقها در اصطلاح آن را تثویب در اذان مینامند، در صحیح بودن تثویب، خود اهلسنت نیز اختلاف وجود دارد، چنان که برخی ذکر آن را در اثنای اذان لازم دانسته و برخی مکان آن را بعد از اذان میدانند.[4] علت اختلاف نیز وجود روایاتی است که در ظاهر باهم تناقض دارند، چون برخی روایات وارده شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جمله (الصلاه خیر من النوم) را به اذان افزوده، ولی در مقابل روایاتی نیز وجود دارد که دلالت براین مطلب دارد که جمله یاد شده را ابوبکر و عمر به اذان اضافه کردهاند.[5] تثویب در اذان به نظر علمای شیعه بدعت و حرام است، و افزودن جمله (الصلاه خیر من النوم) به اذان در قرآن و روایات اسلامی نیامده و روایاتی هم وجود دارد که از افزودن جمله مذکور به اذان نهی کرده است. و براساس روایات اسلامی جمله (حی علی خیر العمل) جزء اذان بوده، ولی در زمان برخی از خلفا به دلایلی حذف شده است، از جمله دلایلی که باعث حذف جمله (حی علیخیرالعمل) شد این بود که خلیفه دوم بر منبر رفت و گفت سه چیز در عهد رسول خدا بود که من از آنها نهی و آنها را حرام میکنم و با متخلفان برخورد خواهم کرد، ازدواج موقت، متعه حج (حج تمتع) و جمله (حی علیخیرالعمل).[6] بنابراین، خلیفه دوم با این توجیه که چون مردم در جهاد بودند و تصور میکردند خیرالعمل تنها نماز است و ممکن بود جهاد را ترک کنند جمله یاد شده را حذف کرد،بعدها نیز بهطور کلی این ذکر به فراموشی سپرده شد و به یک بدعت تبدیل گشت.[7] بنابراین، براساس روایات معتبر شیعه و از طرفی اختلاف میان اهل تسنن برسر افزودن جمله (الصلاه خیر من النوم) به اذان، و مخدوش بودن روایات موافقان ذکر (الصلاه خیر من النوم) در نتیجه جمله (حی علی خیر العمل) جز اذان بوده و در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز جز اذان بوده است.[8] پی نوشتها: [1] . ر.ک: سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، تهران، انتشارات مفید، چاپ دوم،1376ش، ج3، ص93. [2] . ر.ک: الشریف المرتضی، رسائل المرتضی، تهران، دارالقرآن، مطبعه سیدالشهداء، 1405 ق، ج1، ص 297. [3] . ر.ک: محقق حلی،شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام،تهران، انتشارات استقلال، الطبعه الثانیه، 1409، ج 1، ص 60. [4] . ر.ک: الامام الشافعی، کتابالامام، بیروت، دارالفکر، الطبعه الثانیه، 1403 ق، ج 1، ص 104. [5] . ر.ک: متقی هندی،کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، بیتا، ج 8، ص 357. [6] . ر.ک: علیبن یونس نباطی بیاضی، الصراط المستقیم، نجف، کتابخانه حیدریه، 1384ق، ج 3، ص 357. [7] . ر. ک: سید عبدالحسین شرف الدین، النص و الاجتهاد، قم، انتشارات سیدالشهداء، الطبعه الاولی، 1404 ه . ، ص 239. [8] . برای آگاهی بیشتر ر.ک: شیخ صدوق، علل الشرایع، قم،مکتبه الداوری، بیتا، ج 2،ص 368. eporsesh.com
شبهه: شیعیان جمله «حی علی خیرالعمل» را در اذان وارد کرده و به این وسیله بدعت ایجاد کردهاند.
بدعت به معنای دینی نو یا قانون نو آوردن که در کتاب و سنت اصلی نبوده است،[1] و این کاری ناپسند و حرام شمرده شده است، چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میفرماید: (ایاکم والبدع فان کل بدعه ضلاله و کل ضلاله واهلها فیالنار؛ از بدعتها دوری کنید چون هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی به دوزخ ختم میشود.)
جمله (حی علی خیرالعمل) از ابتدا جزء اذان بوده و تمام دانشمندان و علما شیعه به این واقعیت معتقدند، و آن چه مورد بحث قرار گرفته و شیعیان معتقدند که به اذان اضافه شده و نوعی بدعت رخ داده است، جایگزینی جمله (الصلوه خیر عن النوم) به جای (حی علی خیرالعمل) میباشد.
بنابراین، هرکس به جای (حی علی خیرالعمل) جمله (الصلوه خیر من النوم) بگوید، بدعتگذاری کرده و مخالفت با سنت و اجماع اهلبیت علیهم السلام کرده است.[2]
حضرت امام رضا علیه السلام میفرماید: (الصلوه خیر من النوم بدعه بنیامیه و لیس ذلک من اصل الاذان؛[3] جمله الصلوه خیر من النوم) بدعت بنیامیه است و چنین جملهای جزء اصل اذان نیست).
جمله (الصلاه خیر من النوم) را اهلسنت بهطور معمول بعد از ذکر (حی علی الصلوه) در اذان صبح میگویند و فقها در اصطلاح آن را تثویب در اذان مینامند، در صحیح بودن تثویب، خود اهلسنت نیز اختلاف وجود دارد، چنان که برخی ذکر آن را در اثنای اذان لازم دانسته و برخی مکان آن را بعد از اذان میدانند.[4]
علت اختلاف نیز وجود روایاتی است که در ظاهر باهم تناقض دارند، چون برخی روایات وارده شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جمله (الصلاه خیر من النوم) را به اذان افزوده، ولی در مقابل روایاتی نیز وجود دارد که دلالت براین مطلب دارد که جمله یاد شده را ابوبکر و عمر به اذان اضافه کردهاند.[5]
تثویب در اذان به نظر علمای شیعه بدعت و حرام است، و افزودن جمله (الصلاه خیر من النوم) به اذان در قرآن و روایات اسلامی نیامده و روایاتی هم وجود دارد که از افزودن جمله مذکور به اذان نهی کرده است. و براساس روایات اسلامی جمله (حی علی خیر العمل) جزء اذان بوده، ولی در زمان برخی از خلفا به دلایلی حذف شده است، از جمله دلایلی که باعث حذف جمله (حی علیخیرالعمل) شد این بود که خلیفه دوم بر منبر رفت و گفت سه چیز در عهد رسول خدا بود که من از آنها نهی و آنها را حرام میکنم و با متخلفان برخورد خواهم کرد، ازدواج موقت، متعه حج (حج تمتع) و جمله (حی علیخیرالعمل).[6]
بنابراین، خلیفه دوم با این توجیه که چون مردم در جهاد بودند و تصور میکردند خیرالعمل تنها نماز است و ممکن بود جهاد را ترک کنند جمله یاد شده را حذف کرد،بعدها نیز بهطور کلی این ذکر به فراموشی سپرده شد و به یک بدعت تبدیل گشت.[7] بنابراین، براساس روایات معتبر شیعه و از طرفی اختلاف میان اهل تسنن برسر افزودن جمله (الصلاه خیر من النوم) به اذان، و مخدوش بودن روایات موافقان ذکر (الصلاه خیر من النوم) در نتیجه جمله (حی علی خیر العمل) جز اذان بوده و در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز جز اذان بوده است.[8]
پی نوشتها:
[1] . ر.ک: سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، تهران، انتشارات مفید، چاپ دوم،1376ش، ج3، ص93.
[2] . ر.ک: الشریف المرتضی، رسائل المرتضی، تهران، دارالقرآن، مطبعه سیدالشهداء، 1405 ق، ج1، ص 297.
[3] . ر.ک: محقق حلی،شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام،تهران، انتشارات استقلال، الطبعه الثانیه، 1409، ج 1، ص 60.
[4] . ر.ک: الامام الشافعی، کتابالامام، بیروت، دارالفکر، الطبعه الثانیه، 1403 ق، ج 1، ص 104.
[5] . ر.ک: متقی هندی،کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، بیتا، ج 8، ص 357.
[6] . ر.ک: علیبن یونس نباطی بیاضی، الصراط المستقیم، نجف، کتابخانه حیدریه، 1384ق، ج 3، ص 357.
[7] . ر. ک: سید عبدالحسین شرف الدین، النص و الاجتهاد، قم، انتشارات سیدالشهداء، الطبعه الاولی، 1404 ه . ، ص 239.
[8] . برای آگاهی بیشتر ر.ک: شیخ صدوق، علل الشرایع، قم،مکتبه الداوری، بیتا، ج 2،ص 368.
eporsesh.com
- [سایر] چرا در اذان اهل سنّت «حی علی خیرالعمل» وجود ندارد؟ اذان زمان پیامبر صلی الله علیه و آله چگونه بوده است؟
- [سایر] آیا حی علی خیر العمل جزء اذان بود و کسی از صحابه یا تابعین این جمله را در اذان می خواندند؟
- [سایر] چرا در اذان و اقامه (حیّ علی الصلاة) میگویند؟
- [آیت الله بهجت] در اذان شنیده می شود که مؤذّن "حی علی الصلوة" را "حی علی الصلوة" (با هاء) می خواند آیا این کار درست است؟
- [سایر] منظور از «السلام علی علی بن الحسین(علیه السلام)» در زیارت عاشورا کیست؟
- [سایر] «علی بنالحسین» در زیارت عاشورا کدام یک از فرزندان امام حسین(علیه السلام) است؟
- [سایر] «محمد بن علی بنابی قره» کیست؟
- [سایر] اگر کلمة «علی» را در «صدق اللهُ العلی العظیم» فراموش کنیم و مانند اهل سنّت بگوییم «صدق اللهُ العظیم» اشکال دارد؟
- [آیت الله خوئی] چرا در اذان اهل سنت کلمه (حی علی خیر العمل) یافت نمیشود؟
- [سایر] مراد از «سلام علی آل یاسین» در زیارت امام زمان چه کسانی است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اذان هیجده جمله است: )اللّهُ أکْبَر( چهار مرتبه، )أشْهَدُ أن لا اًّلهَ اًّلاّ اللّهُ، أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه، حَیَّ عَلی الصَّلاِْ، حَیَّ عَلی الفَلاحِ، حَیَّ عَلی خَیْرِ العَمَل، اللّهُ اکْبَر، لا اًّلهَ اًّلاّ اللّه( هریک دو مرتبه . واقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أکبَر از اوّل اذان ویک مرتبه )لا اًّلهَ اًّلاّ اللّهُ( از آخر آن کم میشود و بعد از گفتن )حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَل(، باید دو مرتبه )قَدْ قامَتِ الصّلاْ( اضافه نمود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اذان هیجده جمله دارد: (اللَّهُ أکبَر) چهار مرتبه، (أَشْهَدُ أَنْ لا إلهَ إلّا اللَّهُ)، (أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه)، (حَیَّ علی الصَّلاةِ)، (حَیَّ علی الفَلاحِ)، (حَیَّ علی خَیْرِ العَمَلِ)، (اللَّه أکبَر)، (لا إلهَ إلّا اللَّهُ) هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است؛ یعنی دو مرتبه (اللَّه أکبَر) از اول اذان و یک مرتبه (لا إلهَ إلّا اللَّهُ) از آخر آن کم میشود و بعد از گفتن (حَیَّ علی خَیْرِ العَمَلِ) باید دو مرتبه (قَدْ قامَتِ الصّلاة) اضافه نمود.
- [آیت الله وحید خراسانی] اذان هیجده جمله است الله اکبر چهار مرتبه اشهد ان لا اله الا الله اشهد ان محمدا رسول الله حی علی الصلاه حی علی الفلاح حی علی خیر العمل الله اکبر لا اله الا الله هر یک دو مرتبه و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبر از اول اذان و یک مرتبه لا اله الا الله از اخر ان کم می شود و بعد از گفتن حی علی خیر العمل باید دو مرتبه قد قامت الصلاه اضافه نمود
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اذان هیجده جمله است: اللّه اکبر چهار مرتبه؛ اشهد ان لا اله الا اللّه؛ اشهد ان محمدا رسول اللّه؛ حی علی الصلاه؛ حی علی الفلاح؛ حی علی خیر العمل؛ اللّه اکبر؛ لا اله الا اللّه هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است؛ یعنی دو مرتبه اللّه اکبر از اول اذان و یک مرتبه لااله الا اللّه از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حی علی خیر العمل باید دو مرتبه قد قامت الصلاه اضافه نمود.
- [آیت الله سیستانی] اذان هیجده جمله است : (اللّه اکبر) چهار مرتبه ، (أَشْهَدُ أن لا إِلَه إِلاّ اللّهُ) ، (أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهَ) ، (حَیَّ عَلَی الصَلاةِ) ، (حَیَّ عَلی الفَلاحِ) ، (حَیَّ عَلی خَیْرُ الْعَمَل) ، (اَللّهُ أَکْبَرُ) ، (لا الهَ إلاَّ اللّهُ) هر یک دو مرتبه . و اقامه هفده جمله است ، یعنی دو مرتبه (اَللّهُ أَکْبَرُ) از اول اذان ، و یک مرتبه (لا إِلهَ إلاَّ اللّهُ) از آخر آن کم میشود ، و بعد از گفتن (حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَل) باید دو مرتبه (قَدْ قَامَتِ الصَّلاَةُ) اضافه نمود .
- [آیت الله بروجردی] اذان هیجده جمله است:(اَللهُ اَکبرُ)؛ چهار مرتبه.(اَشهّدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللهُ - اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ حَی عَلَی الصَّلوة حَی عَلَی الفَلاحِ حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ اَللهُ اَکبرُ لا اِلَهَ اِلا اللهُ)؛ هر یک دو مرتبه.و اقامه هفده جمله است:یعنی دو مرتبه (اَللهُ اَکبرُ) از اوّل اذان و یک مرتبه (لا اِلهَ اِلا اللهُ) از آخر آن کم میشود و بعد از گفتن (حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ) باید دو مرتبه (قَد قامَتِ الصَّلوة) اضافه نمود.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله جوادی آملی] .اذان, هجده جمله است : (االله اکبر ) چهار مرتبه، (أشهد أن لا إله الاّ االله )، (أشهد أنّ محمداً رسول االله )، (حیّ علی الصلاة )، (حیّ علی الفلاح)، (حیّ علی خیر العمل )، (االله اکبر )، (لا إله الاّ االله )، هر کدام دو مرتبه، و اقامه , هفده جمله است : دو مرتبه (االله اکبر )، از اول اذان و یک مرتبه (لا إله الاّ االله ) از آخر آن , کم می شود و دو مرتبه (قد قامت الصلاة ) بعد از (حیّ علی خیر العمل) افزوده میشود.
- [آیت الله سبحانی] اذان هیجده جمله است: اللّهُ أَکْبَر چهار مرتبه. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، حَیَّ عَلَی الفَلاَح، حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، اللّهُ أَکْبَر، لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أَکْبَر از اول اذان و یک مرتبه لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اذان هیجده جمله است: "اللهُ أکْبَرُ" چهار مرتبه؛ "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ" "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله" "حَیَّ عَلی الصّلاة" "حَیَّ عَلَی الْفَلاَح" "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل" "اللهُ أَکْبَرُ" "لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله" هر یک دو مرتبه. اقامه هفده جمله است یعنی: دو مرتبه "اللهُ أکْبَرُ" از اول اذان و یک مرتبه "لا إِلَهَ إِلاَّ الله" از آخر آن کم می شود وبعد از گفتن "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل"باید دو مرتبه "قَدْ قامَتِ الصَّلاة" اضافه نمود.