چرا در اذان اهل سنّت «حی علی خیرالعمل» وجود ندارد؟ اذان زمان پیامبر صلی الله علیه و آله چگونه بوده است؟

براساس آنچه که از روایات اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله وارده شده معلوم می شود (حی علی خیرالعمل) جزو اذان بوده و در عهد پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و تا عهد ابی بکر و قسمتی از عهد عمر در اذان گفته می شد بعداً عمر دستور داد آن را از اذان و اقامه حذف کنند.
در روایتی از ابن عباس سؤال کردند: به چه علّت (حی علی خیرالعمل)، از اذان حذف شده است؟ جواب داد: (عمر می خواست مردم با تکیه کردن بر نماز جهاد را ترک نکنند و به این جهت آن را از اذان حذف کرد).1
در روایت دیگری فردی به نام محمّدبن ابی عمیر همین سؤال را از حضرت رضا علیه السلام پرسید؛ حضرت فرمودند: علّت ظاهرش را جویا هستی یا از علّت باطنی آن سؤال می کنی؟
محمّدبن ابی عمیر می گوید: عرض کردم از هر دو می پرسم.
حضرت فرمودند: اما علّت ظاهرش، آن است که مردم جهاد را به خاطر نماز ترک نکنند و اما علّت باطنی آن، خیرالعمل ولایت است لذا کسی که امر به ترک (حی علی خیرالعمل) از اذان نمود قصدش این بود که بر ولایت تحریص و تحریکی نباشد.2
حذف این فراز از اذان در حالی صورت گرفت که مسلمانان در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله به هر دو فریضه (نماز) و (جهاد) اهمیت می دادند و هیچ کدام مانع دیگری نمی شد. علاوه بر این کسانی که این فراز از اذان را حذف نموده اند باید به این سؤال پاسخ دهند که مگر پیامبر صلی الله علیه و آله نمی دانستند خیرالعمل نماز است یا جهاد تا این فراز را در اذان ذکر ننمایند ولی بعدا دیگران پی به این مسئله برده و آن را از اذان حذف کردند؟
بنا بر آنچه گفته شد، در اذان اهل سنّت متأسّفانه بخشی از اذان حذف شده است و بخش دیگری با عنوان (الصلوة خیر من النوم) اضافه شده است و اما درباره اذان رایج در میان شیعیان، در ادامه شهادت به نبوّت و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله، شهادت بر ولایت و امامت نیز به عنوان مستحبّ گفته می شود و بنا بر اتّفاق همه مراجع بزرگوار تقلید شیعه، جزء اذان نیست علاوه بر این که شیعه دلایلی در دست دارد که نشان می دهد، اقرار به ولایت علی علیه السلام در اذان و اقامه، از زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله در میان اصحاب موجود بوده و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز آن را تأیید نموده اند.
سلمان فارسی بعد از حجه الوداع، در اذان و اقامه بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله به ولایت امیرمؤمنان علی علیه السلام شهادت می داد. یکی از اصحاب به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیده و عرض کرد: ای رسول خدا! امروز موضوعی را شنیدم که قبلاً نشنیده بودم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آن موضوع چیست؟ او عرض کرد: سلمان اذان می گفت، شنیدم او بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبرش، به ولایت علی علیه السلام گواهی داد پیامبر فرمود: (سمعتم خیراً)؛ (چیز خوبی شنیده اید).
همچنین یکی از اصحاب نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمده و عرض کرد: ای رسول خدا! ابوذر در اذان بعد از شهادت به رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله به ولایت علی شهادت می دهد و می گوید: (اشهد انّ علیّاً ولی اللّه). پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: (کذلک أو نسیتم قولی فی غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه؟ فمن نکث فانّما ینکث علی نفسه)؛ (همین گونه است. مگر سخن مرا در غدیر خم فراموش کرده اید که گفتم هر کس من مولای او هستم پس علی علیه السلام مولای او است؟ هر کس پیمان را بشکند قطعا به خودش آسیب رسانده است).3
در برخی از روایات نیز آمده است که هر کس (لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه ) می گوید: (علی امیرالمؤمنین) نیز بگوید4. این روایت دلالت بر استحباب شهادت به ولایت پس از شهادت به توحید و رسالت در همه مواضع دارد چه در اذان باشد چه در غیر اذان.
در هر صورت عبارت (حی علی خیرالعمل) که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله جزء اذان بوده به دستور خلیفه دوّم حذف شده است بدون این که دلیل قرآنی یا روایی برای آن اقامه نماید.
متکلّم معروف اشعری به نام علاء الدین قوشجی (متوفای879) می گوید: عمر بن خطاب نسبت به سه چیز هشدار داد و گفت: (ثلاث کن علی عهد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و أنا محرمهن و معاقب علیهن؛ متعه النساء، و متعه الحج و حی علی خیرالعمل فی الاذان)5؛ (سه چیز در عهد رسول خدا رسمیت داشت و من از آنها باز می دارم، و تحریم می کنم و مؤخذه می نمایم: متعه زنان، متعه حج، گفتن حی علی خیرالعمل در اذان).
پی نوشت:
1. علل الشرائع، ج2، ص 367.
2. علل الشرائع، ج2، ص 368.
3. سیّدعلی حسینی میلانی، محاضرات فی الاعتقادات، قم، مرکز الابحاث العقائدیه، 1421ه، اوّل، ج2، ص659.
4. احمدبن علی طبرسی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، مرتضی، 1403ق، اوّل، ج1، ص 158.
5. علاء الدین قوشجی، شرح تجرید، مقصد پنجم، بحث امامت، ص 386.
منبع: www.porseman.org