دعا ارزشمندترین عبادت ها و از بزرگترین نعمت های الهی به بندگانش می باشد. به گونه ای که جایگاه والایی را در قاموس قرآن و احادیث، به خود اختصاص داده است. به عنوان نمونه، امام سجاد علیه السلام در مناجات ذاکرین به خدا عرض کرده است: (و من اعظم النعم علینا جریان ذکرک علی السنتنا و اذنک لنا بدعائک؛ و از بزرگترین نعمت های تو بر ما جاری ساختن نام تو بر زبان و اذن تو به دعا کردن باتوست.) و یا امیر المومنین علیه السلام در تفسیر آیة (صراط الذین انعمت علیهم) می فرماید: (منظور از نعمت، نعمات مادی از قبیل خوردنی و پوشیدنی نیست، چرا که خداوند متعال این ها را هم به کفار و فساق عطا می کند، بلکه منظور از نعمت در این آیه شریفه، دعا است).[1]
دعا به طور کلی، به معنای درخواست کردن و طلب کردن است. به طوری که خداوند نیز همین معنا را اراده فرموده: (ادعونی)[2] از من بخواهید این معنا، معنایی است فراگیر و فطری، به گونه ای که هر کس خواه مسلمان خواه کافر خواه پیامبر و یا حتی موجودات دیگر، همگی دست نیاز به سوی وجود بی نیاز دراز می کنند. اما درباره پرسش که دعاهای وارده در مفاتیح الجنان از چه زمانی صادر شده اند؟ باید گفت: اگر دعا را به کلی بررسی کنیم از زمان حضرت آدم علیه السلام بوده، وقتی حضرت آدم علیه السلام از بهشت هبوط کرد و به زمین خاکی تنزل پیدا نمود، پشیمان گشت و دست به دعا برداشت.
(فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم)[3] و یا به این صورت اگر بگوئیم، همه این دعاها، از قبل خلقت انسان در لوح محفوظ بوده، باز هم درست است. اما اگر به نحو جزئی به دعاها بنگریم که منظور از آنها همین متون ادعیه باشد، از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله ائمه اطهار علیهم السلام صادر شده است. به عنوان مثال زیارت عاشورا، از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده، اما در اصل یک کلام قدسی می باشد، به این گونه که وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به معراج رفتند در آسمان چهارم، کلمات زیارت عاشورا بر قلب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل گردید سپس تا زمان امام محمد باقر علیه السلام مخفی ماند و تنها اهل بیت علیهم السلام آن را قرائت می کردند.[4]
و یا دعای کمیل از زمان حضرت خضر علیه السلام بوده و منسوب به آن حضرت است. سپس سینه به سینه به امیرالمومنین علیه السلام انتقال یافته و آن حضرت، این دعا را به کمیل بن زیاد نخعی که از اصحاب نزدیکشان بود، تعلیم فرمود.[5]
پس اگر مطلق دعا را در نظر بگیریم از زمان حضرت آدم بوده و اگر دعاهایی مثل توسل یا زیارت عاشورا را ملاحظه کنیم بعد از حضرت آدم علیه السلام و از زمان ائمه علیهم السلام بدست ما رسیده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 شرح دعای کمیل، علی زمردیان.
2 شرح زیارت عاشورا، زهره صفاتی.
[1] . نهاوندی، شرح دعای سمات.
[2] . مؤمن/60.
[3] . بقره/37.
[4] . صفاتی، زهره، شرح زیارت عاشورا.
[5] . زمردیان، علی، مفاتیح الجنان شرح دعای کمیل.
