یکی از مسلمات ادیان توحیدی که همان ادیان آسمانی هستند؛ مشترک بودن همه آنها در سه اصل کلی است: 1. اعتقاد به خدای یگانه؛ 2. اعتقاد به زندگی ابدی برای هر فردی در عالم آخرت و دریافت پاداش و کیفراعمالی که در این جهان انجام داده است؛ 3. اعتقاد به بعثت پیامبران از طرف خداوند، برای هدایت انسانها به سوی کمال نهایی و سعادت دنیا و آخرت.
عقاید اصلی، لوازم و تفاصیلی دارد که مجموعاً سیستم عقیدتی دین را تشکیل می‌دهد. اختلاف در این گونه اعتقادات، موجب پیدایش ادیان و فرقه‌ها و نحله‌های مذهبی مختلف شده است. به عنوان مثال اختلاف در کیفیت تعیین جانشین پیامبر که باید از طرف خدا یا از طرف مردم تعیین شود، عامل اصلی اختلاف بین شیعه و سنی در اسلام شده است، پس معیار شیعه و سنی بودن، عمل کردن و عمل نکردن به قیاس نیست بلکه اعتقاد به امامت علی علیه السلام و تعیین حضرت از طرف خداوند منان و معرفی پیامبر(ص) به عنوان رهبر آینده جامعه اسلامی می‌باشد.[1] محمد بن احمد بن الجنید ابوعلی الکاتب الاسکافی از بزرگان شیعه و از فضلای امامیه می‌باشد و از نظر علمی بر دیگران برتری دارد و در علوم فقهی و ادبی بر اقران مقدم است و کتابهای زیادی دارد و در فن نویسندگی فردی چیره دست و از نظر دقت، بسیار دقیق و در فقه و کلام و حدیث و ادبیات عرب، شاخص و در این فنون کتابهایی نوشته و تألیفات او متجاوز از 50 کتاب می‌باشد و از اساتید شیخ مفید و نجاشی و شیخ طوسی به حساب می‌آید و اولین کسی است که باب اجتهاد را مفتوح ساخته و احکام شرعی را بر آن مبتنی نموده است. آوازه او از بغداد و نیشابور فراتر رفته و از نقاط مختلف مثل مصر با او مکاتبه می‌شده است. ابن بابویه قمی از مخالفان معاصر او بوده و رساله‌ای در رد او نوشته است و فرموده ابن جنید از ضعفای شیعه می‌باشد و ابن جنید مدتی در نیشابور ساکن شده و بارها ابن بابویه به آن مناطق مسافرت نموده و در تضعیف ابن جنید مؤثر بوده است و هم چنین شیخ مفید و سید مرتضی از مخالفین سرسخت او بوده‌اند و شیخ طوسی فرموده: در مسائل اجماعی مخالفت ابن جنید مخل به اجماع نیست و باعث نمی‌شود مسئله از اجماعی بودن خارج شود.
امّا عمل کردن ابن جنید به قیاس مسلم است. و اگر رجالیون به آن اشاره نموده‌اند؛ فرموده‌اند قیاس چهار قسم است:
1. قیاس منصوص العلة، که علت حرمت را خود شارع بیان نموده است.
2. قیاس اولویت، قیاس کردن اقوای غیرمنصوص به اضعف منصوص.
3. قیاس المناط القطعی، در موردی که مجتهد به طور قطع مناط و علت حکم را بداند.
4. قیاس المناط الظنی،
در سه قسم اول اسکافی قیاس را حجت می‌داند و در قسم چهارم حجت نمی‌داند. همان طوری که بیان شد ابن جنید کتابهای زیادی را تألیف نموده که متجاوز از پنجاه کتاب می‌باشد. چند کتاب به عنوان نمونه ذکر میشود:
تهذیب الشیعة لاحکام الشریعة، 20 جلد است.
المختصر الاحمدی لفقه المحمدی.
الاریقاع فی تحریم الفقاع.
کتاب سبیل الفلاح لاهل النجاح.
نور الیقین و بصیرة العارفین.
تبصرة العارف و نقد الزائف.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب، محمد علی تبریزی، ج 1، ص 70، چ دوم، 1335.
2. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم بجنوردی، تهران، 1369، جلد 3، در حالات ابن جنید، ص 258.
[1] . بحرالعلوم، سید محمد مهدی، رجال السید بحر العلوم المعروف بالزواید الرجالیة، تهران، 1363، ج3، ص205.
