چگونه دعا و ریاضت انسان را در سیر وسلوک کمک می کند؟

بر اساس جهان بینی اسلامی، عالم هستی، جهان اسباب و مسببات و علت و معلول است. طبق این سنت الهی و قانون ثابت ازلی، در سراسر نظام آفرینش، هر پدیده ، عمل و طرز تفکری، تنها از طریق علل و اسباب خاص خودش پدید می آید؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) فرموده است: (ان الله قد جعل لکل شیء بابا)؛ یجری الاشیاء الا باسباب فجعل لکل شیء سببا...) (1)؛ خدای بزرگ نپذیرفته جز آنکه همه چیز از طریق اسباب انجام یابد، پس برای هر چیزی سببی قرار داده است).
بر این اساس خداوند متعال، فیوضات و عنایات خاص خود را تنها از مجاری و اسباب خویش محقق می سازد و دو سبب و راه مهم در تحقق این امر، (ریاضت) و (دعا) است. سالک با ریاضت که بیشتر در انجام واجبات و مستحبات و ترک حرام و مکروهات متجلی است زمینه را برای ظهور انوار الهی در مشاعر ظاهری و باطنی خویش، آماده می سازد؛ زیرا با ریاضت شرعی پرده های ظلمت کنار رفته و فیوضات الهی عاید انسان می شود.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از قول خداوند متعال نقل کرده است: (هیچ بنده ای با چیزی به من نزدیک نمی شود که از آنچه بر او واجب گردانیده ام محبوب تر باشد. او با نوافل به من تقرب می جوید و نزدیک می شود تا آنجا که من او را دوست بدارم.
وقتی او را دوست بدارم، گوش او باشم که با آن می شنود و چشم او باشم که با آن می بیند و زبانش باشم که با آن سخن می گوید و دست او باشم که با آن می گیرد و...) (2)
(دعا) نیز، خواندن شخصی خاصی است که در شرایط ویژه قرار گرفته باشد. این خواندن چنان با عظمت است که هیچ عبادتی برتر از آن نیست؛ زیرا دعا ارتباط مستقیم با مشاهده جمال و جلال حضرت حق دارد. آن گاه که سالک سلوک معنوی، عظمت حق را با دریافت حضوری شهود می کند، فقط او را صدا می زند. به بیان دیگر، هنگامی که بنده مولای خویش را در مقام جواد، قادر، علیم و حکیم مشاهده می کند و از طرفی خویش را عاجز، فقیر و جاهل می یابد؛ به او پناه می برد و از او کمک می طلبد و در چنین شرایط و وضعیتی که عبد در حال معرفت حقیقی، خدا را شهود می کند و فقط او را می خواند خداوند نیز خواسته او را اجابت می کند؛ مجرا و سبب اجابت خداوند ، چنین (معرفت و شهودی) است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: (لو عرفتم الله حق معرفته لزالت لدعاتکم الجبال) (3)؛ (اگر شما آن طور که بایسته است، عارف به ساحت مقدس حق بودید، هر آینه به سبب دعایتان کوه ها کنده می شدند).
بنابراین دعای حقیقی، چون از سر معرفت و شهود راستین حق است، یکی از مهم ترین مجاری و اسباب تفضلات ربوبی است. (4)
هر که را دل پاک شد از اعتلال
آن دعایش می رود تا ذوالجلال (5)
پی نوشتها:
1- اصول کافی ، ج 4، کتاب ایمان و کفر.
2- اصول کافی، ج 4، کتاب ایمان و کفر.
3- کنز المعال، ج 3، ص 142، حدیث 5881.
4- در این خصوص نگا: در آمدی بر سیر و سلوک، ص 67-78.
5- مثنوی معنوی ، دفتر 3، بیت 2305.