اختلاف های قانونی و تشریعی زن و مرد چیست و کدام یک از این اختلاف ها در قرآن ذکر شده؟

زن و مرد اختلاف های جسمی و روانی دارند که مقتضی اختلاف های قانونی و حقوقی است(1). حال می‌گوییم که زن و مرد در اسلام یک سری اختلاف های تشریعی دارند که این موارد را به سه گروه می‌توان تقسیم کرد:
أ. اختلاف در احکام و حقوق فردی; ب. اختلاف در احکام و حقوق خانوادگی;
ج. اختلاف در احکام و حقوق اجتماعی.
أ. اختلاف های فردی(2) مانند این که زن در هر ماه، چند روز (دوران عادت) نماز نمی‌گذارد و روزه نمی‌گیرد; حال آن که برای مرد چنین معافیتی وجود ندارد. درباره اختلاف فردی در قرآن کریم آیه ای وارد نشده است; امّا با مطالعه و تحقیق در روایات معصومان(علیهم السلام) می‌توان موارد اختلاف فردی میان زن و مرد را دریافت.
ب. درباره اختلاف های خانوادگی بیش از 80 آیه در قرآن مجید موجود است.(3) با توجّه به این که در زمینه اختلاف های اجتماعی، در این کتاب شریف فقط دو آیه وجود دارد، به خوبی در می‌یابیم که اکثریّت قریب به اتّفاق اختلاف های تشریعی و حقوقی زن و مرد که در قرآن کریم ذکر شده، متوجّه مسائل خانوادگی است و این خود از اهمّیّت این نهاد اجتماعی حکایت دارد.
ج. درباره اختلاف های اجتماعی زن و مرد فقط دو آیه در قرآن آمده است:
1. آیه ای که نبوّت را مختصّ مردان می‌داند:
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّ رِجالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُری....(4)
و ما نفرستادیم پیش از تو، جز مردانی از اهل آبادی ها که به آن ها وحی می‌کردیم.
2. آیه ای که شهادت و گواهی دو زن را هم طِرازِ شهادت و گواهی یک مرد می‌داند:
وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْری....(5)
و دو نفر از مردانِ[عادل[ خود را [بر این حق] شاهد بگیرید و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید ]و این دو زن، باید با هم شاهد قرار گیرند ]تا اگر یکی انحرافی یافت، دیگری به او یادآوری کند;
البتّه در روایات ما، مطالب دیگری هم درباره اختلاف های حقوقی زن و مرد در جامعه به چشم می‌خورد که به برخی از آن ها اشاره می‌کنیم:
1. اختصاص جهاد ابتدایی به مردان: زن به جهاد ابتدایی مکلّف نشده است; یعنی بر زنان واجب نیست.
2. تقدّم مردان بر زنان در جهاد دفاعی: مادامی که مردان به اندازه کافی وجود دارند، جهاد دفاعی بر زنان واجب نیست و این جهاد فقط در صورتی بر زن واجب می‌شود که به شرکت او در جنگ نیاز باشد; پس در مسؤولیتِ دفاع، اصل مردان هستند.
3. اختصاص حکومت به مردان: تقریباً مورد اتّفاق فقیهان شیعه است که زن نمی‌تواند حاکم و امیر مردم باشد. بعید نیست رمز این که قرآن کریم نبوّت را مختص مردان دانسته است نیز همین باشد; چرا که نبوّت هم نوعی زعامت، تدبیر و اداره جامعه است.
4. اختصاص تصدّی وظیفه قضا به مردان: البتّه این مسأله اختلافی است; امّا مشهور فقیهان شیعه، قضا را مختص مردان می‌دانند.
5. اختصاص مرجعیّت تقلید به مردان: این مسأله نیز بین فقیهان شیعه مشهور است; امّا برخی از آنان احتمال داده اند که زن بتواند مرجع تقلید بشود; البتّه به این معنا که فقط بیان کننده احکام الاهی باشد، نه محلّ رجوع مسائل شرعی و زعامت دینی جامعه.


1 ر.ک: محمّد تقی مصباح یزدی، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 209.
2. اختلاف های فردی با عنوان اختلاف های تشریعی و قانونی مندرج می‌شود; امّا با عنوان اختلاف حقوقی به معنای خاص کلمه (حقوق خانوادگی و اجتماعی) مطرح نمی‌شود.
3. حدود 20 آیه در سوره بقره و حدود 20 آیه در سوره نساء و تقریباً 40 آیه در دیگر سوره ها واقع شده است.
4. همچنین ر.ک: یوسف (12)، 109; نحل (16)، 43; انبیاء (21)، 7 با این تفاوت که در این آیات، به جای (مِن قَبلِکَ)، (قَبْلَکَ) آمده است.
5. بقره (2)، 282.

( مأخذ : آیةالله مصباح یزدی ، پرسشها و پاسخها ، ج 5 )