مقدمتاً باید اشاره نمود که انسان در برزخ، منتظر اعمال خیر بازماندگان است. هر اثری که بعد از مرگ انسان به یادگار می‌ماند نتیجه خیر یا شرّش به او می‌رسد و نیز هر گونه اهدا و تبرّعی که در برزخ برای کسی انجام بدهند - چه به عنوان نیابت یا به عنوان اهدا، در نیابت هم خواه به صورت اجاره یا تبرّعاً - ثواب آن عمل به متوفّی می‌رسد.
روایات فراوانی وارد شده است که مردگان منتظر آثار خیر زندگانند. و یا نقل شده است: مردگانی که در فشار و گرفتاری هستند، ناگهان فسحت و گشایشی را احساس می‌کنند، و هنگامی که از علت آن سؤال می‌کنند، گفته می‌شود: چون فلان پسر یا دختر یا یکی از بستگان و دوستانش کار خیری را به نیابت از او انجام داده یا کار خیری را خودش انجام داده و ثوابش را به روح او ایثار نموده است. و این مسأله نیابت و تبرّع از همان اوّلین شب دفن شروع می‌شود، هم روحها باهم ارتباط دارند هم اعمال را ذات اقدس اله می‌پذیرد و خدای سبحان اعمال پذیرفته شده را به عنوان یک هدیه به آن متوفی می‌رساند.
در مسأله تبرّع و مشروعیت نیابت و اصل اهدای ثواب، هیچ فرقی بین زن و مرد نیست.
و امّا درباره خصوص پدر و مادر، که چرا قضای نمازها و روزه‌های پدر، بر پسر بزرگ واجب است ولی قضای نمازها و روزه‌های مادر بر پسر بزرگ واجب نیست؟
جواب شبهه این است که اولاً: اینچنین نیست که متن اسلام همین باشد که قضای نماز پدر بر پسر بزرگ واجب باشد و قضای تکالیف انجام نشده مادر بر پسر بزرگ واجب نباشد بلکه این حکمی است که مورد اختلاف فقها است گرچه بسیاری از بزرگان فقاهت همین را فرموده‌اند. امّا بزرگان دیگری هم فتوا داده‌اند که فرقی بین پدر و مادر در این جهت نیست، هم از بزرگان گذشته و هم از مشایخ فقاهت در بین متأخرین این فتوا را داده‌اند. به عنوان نمونه صاحب عُروه، فتوا داده است که بین پدر و مادر فرقی نیست و نیز صاحب وسیله فتوا داده است که بین پدر و مادر فرقی نیست، با احتیاط لزومی گفته‌اند به این که حکم مادر و پدر یکی است.
ثانیاً: اگر پدری مُرد و پسر نداشت و تمام فرزندان او دختر بودند یا اصلاً فرزند نداشت در این جهت بین پدر و مادر فرقی نیست چون پسر ندارد تا این که قضای نماز بر پسر واجب باشد پس اگر چنانچه قضای نماز پدر بر پسر واجب است ولی قضای نماز مادر بر او واجب نیست سِرّش این است که: وقتی این مادر دختر بود تکلیف نداشت اکنون هم که مادر شده است کسی تکلیف او را به عهده نمی‌گیرد یعنی آن وقت که این زن دختر بود خداوند قضای نماز و روزه پدر را به عنوان یک تکلیف زائد بر عهده او نگذاشت حالا هم که مادر شده نمی‌فرماید که قضای نمازهای این مادر بر پسر واجب است زیرا که:
)من له الغنم فعلیه الغرْم)(1).
کسی که سود می‌برد زیان نیز به گردن اوست.
در هر دو جهت یک آسایش و یک تخفیفی به این زن داده شده است.
و ثالثاً: اگر پدری بمیرد و چند پسر داشته باشد قضای نماز و روزه او فقط بر پسر بزرگ واجب است و سایر پسرها و خواهرها از این حکم معافند، و این هم احیاناً در برابر آن حبوه‌ای است که از پدر به پسر بزرگتر می‌رسد چون، بخش خاصی از اموال به نام (حبوه) مخصوص پسر بزرگ است - تسبیح و سجاده و شمشیر و مرکوب میّت و... - لذا بعضی از بزرگان این مسأله را اشاره کرده‌اند که چون پسر بزرگ حبوه می‌برد یک سلسله تکالیف هم بر عهده او قرار می‌گیرد.
مطلب اساسی این است که در اصل مشروعیت تبرّع و نیابت یا اهدا ثواب بین زن و مرد فرقی نیست و از نظر مسأله فقهی هم طبق فتوایی که صاحب عروه و صاحب وسیله ارائه فرمودند فرقی بین پدر و مادر نیست.
( آیةالله جوادی آملی ،زن در آئینه جلال و جمال، صفحات 425 427.)
(1) یکی از قواعدی که بیشتر در بحث ارث مورد استشهاد واقع می‌شود.
