چرا شهادت دو زن در اسلام معادل با شهادت یک مرد است و چرا اصل بر این است که مرد شاهد شود؟

(1) بر اساس برخی از آیه های قرآن، شهادت دو زن معادل با شهادتِ یک مرد است. در آیه 282، سوره بقره آمده است:
وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْری....
و دو نفر از مردانِ[عادل] خود را [بر این حق] شاهد بگیرید و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، برگزینند [و این دو زن باید با هم شاهد قرار گیرند] تا اگر یکی انحرافی یافت، دیگری به او یادآوری کند.
در این زمینه، مسائل فراوانی می‌تواند مطرح شود; از جمله این که آیا در همه موارد، شهادت دو زن هم عرضِ شهادت یک مرد است یا مواردی نیز هست که در آن ها شهادت مرد و زن مساوی باشد؟ طرح این گونه مسائل به حوزه فقه تعلّق دارد. پرسش هایی که در این جا باید به آن ها پاسخ بدهیم، عبارت است از:
أ. چرا اصل بر این است که مرد شاهد شود و گواهی دهد؟
ب. اگر مرد برای تحمّل و ادای شهادت، أولا و أصلح است، چرا شهادت زن را نیز پذیرفته; آن گاه آن را معادل نصف شهادت مرد دانسته اند؟
در پاسخ این پرسش ها باید گفت که شاهد گرفتن، تحمّل شهادت و ادای آن، همه بدین منظور است که حقّی ضایع و پایمال نشود; از این رو برای شاهد، وجودِ دو صفت، شرطِ لازم است:
1. در مقام تحمّل شهادت، هوشیار و زیرک باشد و وقایع را به دقّت ضبط کند.
2. در مقام ادای شهادت، تحت تأثیر احساسات واقع نشود و هرچه را شاهد و ناظر بوده، بی کم و کاست و بدون افزایش و پیرایش باز گوید. ممکن است شاهد در مقام ادای شهادت، تحث تأثیر احساسات خود قرار گیرد و حق را زیر پا گذاشته، به سود کسی گواهی دهد فقط به این سبب که آن کس پدر یا مادر، خواهر یا برادر، شوهر یا زن یا فرزند یا یکی از خویشاوندان و دوستان او است یا به این علّت که آن شخص، فقیر و درمانده است یا مانند این ها.
در این زمینه، خداوند متعالی می‌فرماید:
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلّهِ وَ لَوْ عَلی أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ إِنْ یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقِیراً فَاللّهُ أَوْلی بِهِما....(2)
ای کسانی که ایمان آورده اید! کاملا به عدالت قیام کنید. برای خدا شهادت دهید; اگرچه [این گواهی] به زیان خود شما یا پدر و مادر و نزدیکانِ شما بوده باشد; [زیرا] اگر آن ها غنی یا فقیر باشند، خداوند سزاوارتر است که از آنان حمایت کند.
اگر جنس مرد و زن، در داشتنِ دو وصفِ مذکور مقایسه شوند، روشن خواهد شد که مردان در هر دو جهت از زنان برتر هستند; بنابراین، مردان برای تحمّل و ادای شهادت از زنان شایسته ترند; به همین جهت، اصل بر این است که مرد شهادت دهد; همان گونه که در کارِ قضا و داوری نیز امر بر همین روال است; افزون بر این که حضور مردان در جامعه و هنگام وقوع حوادث بیش تر است.
پاسخ قسمت دوم: در بسیاری از موارد، اگر شهادت زن مقبول و معتبر نباشد، حقوقِ فراوانی تضییع خواهد شد. به طور معمول از کسی می‌خواهند تحمّل شهادت کند که همواره در دسترس دو طرف مسأله باشد تا اگر اختلافی بین آن ها پیش آمد بتوانند او را حاضر کنند و از وی شهادت بخواهند. پیدا است که در هر اوضاع و احوالی، همیشه یک یا دو مرد در دسترس نیست; بنابراین ناگزیر باید شهادت زن را هم معتبر دانست تا هرگاه مردی با آن اوصاف یافت نشد بتوان زنان را به تحمّل و ادای شهادت فراخواند. حال که بسنده کردن به مرد، سبب از میان رفتن و لگدمال شدن بسیاری از حقوق می‌شود، و از این جهت، شهادت زن نیز مقبول است; امّا این پرسش که چرا شهادت زن هم عرض شهادتِ مرد نیست؟ در پاسخ می‌توان گفت که زن نه در مقامِ (تحمّلِ) شهادت، قدرت لازم را دارا است، نه در مقام ادای آن; در نتیجه، از آن جا که ممکن است زنی واقعه را فراموش کند یا تحت تأثیر احساسات و عواطف خود قرار گیرد و به هرحال، از حق عدول کند و به گمراهی بیفتد چنان که در آیه نیز به حکمتِ این حکم اشاره شده است احتیاط، حکم می‌کند که زن دیگری را همراه وی سازیم تا احتمال حق کشی و خطا کاهش یابد.

1. محمّد تقی مصباح یزدی، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 210.
2. نساء (4)، 135.