حضور قلب
توجه قلبى به خداى متعال حضور قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهاى طهارت،صلات،صوم و حج سخن گفته‌اند.
موانع حضور قلب در نماز چیست؟ راه های رفع آنها را بیان کنید.
1. پراکندگی خیال الف) عوامل درونی پراکندگی خیال یک وسوسه شیطان پیامبر می فرماید: (هنگامی که بنده مشغول نماز می شود، شیطان به انسان می گوید: این را به یاد آور، آن را به یاد آور، تا اینکه نداند چطور نماز خوانده است).1 برای مبارزه با وسوسه شیطان هنگام نماز، توجه به نقش شیطان در عبادت، مدد جستن از خداوند و مداومت بر آن در تمام مراحل زندگی، در کنار تقویت اراده برای تمرکز حواس در نماز، ضروری است. دو حب دنیا و توجه به متاع دنیوی توجه به امور دنیوی مانع از تمرکز حواس در نماز و یاد خدا می شود. چراکه انسان توجه و حواسش به چیزی است که او را بیشتر دوست دارد. پس وقتی کسی دنیا و متاع دنیوی را دوست دارد، بیشتر به آن فکر می کند و نمی تواند ذهنش را در نماز و یاد خدا متمرکز کند. سه شتاب در قرائت نماز شتاب در قرائت، مانع تمرکز در نماز می شود. به طور کلی انجام شتاب زده هر کاری مانع از توجه به آن کار و دقت و صحت در انجام آن می شود. توجه به خداوند بزرگ و پایبندی به طمأنینه در قرائت الفاظ نماز، این آسیب را از انسان دور می کند. چهار خواب آلودگی و کسلی امام صادق علیه السلام می فرماید: (خوابیدن فراوان، بر اثر آشامیدنی زیاد است و نوشیدن زیاد هم بر اثر زیاد خوردن است و این دو، سنگین کننده نفس از طاعت و عبادت هستند).2 ب) عوامل بیرونی پراکندگی خیال یک بیهوده گویی یا سخن لغو امام صادق علیه السلام می فرماید: (کسانی که در غیر ذکر خدا پرحرفی کنند، دل هایشان سخت می شود، لیکن خودشان نمی دانند).3 دو چشم چرانی امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: (چشم، جاسوس قلب و فرستاده عقل است).4 سه خواندن نماز در مکان شلوغ و پر سر و صدا چهار شرکت در مجالس آلوده به گناه پنج بی توجهی به احکام فقهی و آداب ظاهری نماز برخی امور مثل بازی کردن با سر و ریش و لباس و اعضای بدن یا پوشیدن لباس تنگ در نماز مکروه است؛ زیرا مانع تمرکز فکر نمازگزار است. امام باقر علیه السلام می فرماید: (در نماز با دست و ریش خود بازی مکن و در دل، حدیث نفس مکن و در هنگام نماز، خمیازه مکش و قامت کشی مکن).5 2. وسواس در قرائت 3. خودنمایی 4. عادت در عبادت و بی توجهی به محتوا امام صادق علیه السلام می فرماید: (به طولانی کردن رکوع و سجود کسی نگاه نکنید؛ زیرا شاید این چیزی باشد که به آن عادت کرده است که اگر ترکش کند، وحشت می کند، ولی راستی در گفتار و ادای امانتش را در نظر بگیرید).6 برای پرهیز از یک نواختی عادت گونه در نماز، توجه به امور زیر سودمند است: الف) ایجاد تنوع و جذابیت در خواندن نماز با توجه به روحیات هر فرد؛ برای مثال خواندن نماز در زمان ها و مکان های مقدس گوناگون؛ ب) آگاهی از فلسفه و اسرار نماز؛ ج) احساس نیاز به ارتباط و گفت وگو با خداوند؛ د) الگوپذیری از نمازهای ائمه علیهم السلام و عرفا و علما؛ ه) تصمیم به حضور قلب در نماز و پایبندی بر آن. پی‌نوشت‌ها: 1. بحارالانوار، ج 84، ص 259. 2. مصباح الشریعه امام صادق علیه السلام ، ترجمه: عبدالرزاق گیلانی، ص 253. 3. بحارالانوار، ج 71، ص 281. 4. همان، ج 84، ص 201. 5. همان، ج 104، ص 41. 6. الکافی، ج 2، ص 105. منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
1. پراکندگی خیال الف) عوامل درونی پراکندگی خیال یک وسوسه شیطان پیامبر می فرماید: (هنگامی که بنده مشغول نماز می شود، شیطان به انسان می گوید: این را به یاد آور، آن را به یاد آور، تا اینکه نداند چطور نماز خوانده است).1 برای مبارزه با وسوسه شیطان هنگام نماز، توجه به نقش شیطان در عبادت، مدد جستن از خداوند و مداومت بر آن در تمام مراحل زندگی، در کنار تقویت اراده برای تمرکز حواس در نماز، ضروری است. دو حب دنیا و توجه به متاع دنیوی توجه به امور دنیوی مانع از تمرکز حواس در نماز و یاد خدا می شود. چراکه انسان توجه و حواسش به چیزی است که او را بیشتر دوست دارد. پس وقتی کسی دنیا و متاع دنیوی را دوست دارد، بیشتر به آن فکر می کند و نمی تواند ذهنش را در نماز و یاد خدا متمرکز کند. سه شتاب در قرائت نماز شتاب در قرائت، مانع تمرکز در نماز می شود. به طور کلی انجام شتاب زده هر کاری مانع از توجه به آن کار و دقت و صحت در انجام آن می شود. توجه به خداوند بزرگ و پایبندی به طمأنینه در قرائت الفاظ نماز، این آسیب را از انسان دور می کند. چهار خواب آلودگی و کسلی امام صادق علیه السلام می فرماید: (خوابیدن فراوان، بر اثر آشامیدنی زیاد است و نوشیدن زیاد هم بر اثر زیاد خوردن است و این دو، سنگین کننده نفس از طاعت و عبادت هستند).2 ب) عوامل بیرونی پراکندگی خیال یک بیهوده گویی یا سخن لغو امام صادق علیه السلام می فرماید: (کسانی که در غیر ذکر خدا پرحرفی کنند، دل هایشان سخت می شود، لیکن خودشان نمی دانند).3 دو چشم چرانی امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: (چشم، جاسوس قلب و فرستاده عقل است).4 سه خواندن نماز در مکان شلوغ و پر سر و صدا چهار شرکت در مجالس آلوده به گناه پنج بی توجهی به احکام فقهی و آداب ظاهری نماز برخی امور مثل بازی کردن با سر و ریش و لباس و اعضای بدن یا پوشیدن لباس تنگ در نماز مکروه است؛ زیرا مانع تمرکز فکر نمازگزار است. امام باقر علیه السلام می فرماید: (در نماز با دست و ریش خود بازی مکن و در دل، حدیث نفس مکن و در هنگام نماز، خمیازه مکش و قامت کشی مکن).5 2. وسواس در قرائت 3. خودنمایی 4. عادت در عبادت و بی توجهی به محتوا امام صادق علیه السلام می فرماید: (به طولانی کردن رکوع و سجود کسی نگاه نکنید؛ زیرا شاید این چیزی باشد که به آن عادت کرده است که اگر ترکش کند، وحشت می کند، ولی راستی در گفتار و ادای امانتش را در نظر بگیرید).6 برای پرهیز از یک نواختی عادت گونه در نماز، توجه به امور زیر سودمند است: الف) ایجاد تنوع و جذابیت در خواندن نماز با توجه به روحیات هر فرد؛ برای مثال خواندن نماز در زمان ها و مکان های مقدس گوناگون؛ ب) آگاهی از فلسفه و اسرار نماز؛ ج) احساس نیاز به ارتباط و گفت وگو با خداوند؛ د) الگوپذیری از نمازهای ائمه علیهم السلام و عرفا و علما؛ ه) تصمیم به حضور قلب در نماز و پایبندی بر آن. پی‌نوشت‌ها: 1. بحارالانوار، ج 84، ص 259. 2. مصباح الشریعه امام صادق علیه السلام ، ترجمه: عبدالرزاق گیلانی، ص 253. 3. بحارالانوار، ج 71، ص 281. 4. همان، ج 84، ص 201. 5. همان، ج 104، ص 41. 6. الکافی، ج 2، ص 105. منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
پاسخ:
1. پراکندگی خیال
الف) عوامل درونی پراکندگی خیال
یک وسوسه شیطان
پیامبر می فرماید: (هنگامی که بنده مشغول نماز می شود، شیطان به انسان می گوید: این را به یاد آور، آن را به یاد آور، تا اینکه نداند چطور نماز خوانده است).1
برای مبارزه با وسوسه شیطان هنگام نماز، توجه به نقش شیطان در عبادت، مدد جستن از خداوند و مداومت بر آن در تمام مراحل زندگی، در کنار تقویت اراده برای تمرکز حواس در نماز، ضروری است.
دو حب دنیا و توجه به متاع دنیوی
توجه به امور دنیوی مانع از تمرکز حواس در نماز و یاد خدا می شود. چراکه انسان توجه و حواسش به چیزی است که او را بیشتر دوست دارد. پس وقتی کسی دنیا و متاع دنیوی را دوست دارد، بیشتر به آن فکر می کند و نمی تواند ذهنش را در نماز و یاد خدا متمرکز کند.
سه شتاب در قرائت نماز
شتاب در قرائت، مانع تمرکز در نماز می شود. به طور کلی انجام شتاب زده هر کاری مانع از توجه به آن کار و دقت و صحت در انجام آن می شود. توجه به خداوند بزرگ و پایبندی به طمأنینه در قرائت الفاظ نماز، این آسیب را از انسان دور می کند.
چهار خواب آلودگی و کسلی
امام صادق علیه السلام می فرماید: (خوابیدن فراوان، بر اثر آشامیدنی زیاد است و نوشیدن زیاد هم بر اثر زیاد خوردن است و این دو، سنگین کننده نفس از طاعت و عبادت هستند).2
ب) عوامل بیرونی پراکندگی خیال
یک بیهوده گویی یا سخن لغو
امام صادق علیه السلام می فرماید: (کسانی که در غیر ذکر خدا پرحرفی کنند، دل هایشان سخت می شود، لیکن خودشان نمی دانند).3
دو چشم چرانی
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: (چشم، جاسوس قلب و فرستاده عقل است).4
سه خواندن نماز در مکان شلوغ و پر سر و صدا
چهار شرکت در مجالس آلوده به گناه
پنج بی توجهی به احکام فقهی و آداب ظاهری نماز
برخی امور مثل بازی کردن با سر و ریش و لباس و اعضای بدن یا پوشیدن لباس تنگ در نماز مکروه است؛ زیرا مانع تمرکز فکر نمازگزار است.
امام باقر علیه السلام می فرماید: (در نماز با دست و ریش خود بازی مکن و در دل، حدیث نفس مکن و در هنگام نماز، خمیازه مکش و قامت کشی مکن).5
2. وسواس در قرائت
3. خودنمایی
4. عادت در عبادت و بی توجهی به محتوا
امام صادق علیه السلام می فرماید: (به طولانی کردن رکوع و سجود کسی نگاه نکنید؛ زیرا شاید این چیزی باشد که به آن عادت کرده است که اگر ترکش کند، وحشت می کند، ولی راستی در گفتار و ادای امانتش را در نظر بگیرید).6
برای پرهیز از یک نواختی عادت گونه در نماز، توجه به امور زیر سودمند است:
الف) ایجاد تنوع و جذابیت در خواندن نماز با توجه به روحیات هر فرد؛ برای مثال خواندن نماز در زمان ها و مکان های مقدس گوناگون؛
ب) آگاهی از فلسفه و اسرار نماز؛
ج) احساس نیاز به ارتباط و گفت وگو با خداوند؛
د) الگوپذیری از نمازهای ائمه علیهم السلام و عرفا و علما؛
ه) تصمیم به حضور قلب در نماز و پایبندی بر آن.
پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 84، ص 259.
2. مصباح الشریعه امام صادق علیه السلام ، ترجمه: عبدالرزاق گیلانی، ص 253.
3. بحارالانوار، ج 71، ص 281.
4. همان، ج 84، ص 201.
5. همان، ج 104، ص 41.
6. الکافی، ج 2، ص 105.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
- [سایر] موانع حضور قلب در نماز چیست؟ راه های رفع آنها را بیان کنید.
- [سایر] نماز فرادا با حضور قلب بهتر است یا نماز جماعت با حضور قلب کمتر؟
- [سایر] گفته می‌شود نماز جماعت بدون حضور قلب، بالاتر از نماز فردای با حضور قلب است؟
- [سایر] نماز فرادا با حضور قلب بهتر است یا نماز جماعت با حضور قلب کمتر؟
- [سایر] منظور از حضور قلب در نماز چیست؟ آیا تفکر در امور دنیوی مرتبط به آخرت ، با حضور قلب منافات دارد؟
- [سایر] حضور قلب در نماز چه اهمیتی دارد؟
- [سایر] حضور قلب در نماز چه اثری دارد؟
- [سایر] چگونه با حضور قلب نماز بخوانیم؟
- [سایر] برای حضور قلب در نماز چه کنیم؟
- [سایر] نمازی که بدون حضور قلب و با بی توجهی خوانده می شود، صحیح است؟ آیا حضور قلب در نماز الزامی است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است روزه دار نماز مغرب وعشا را پیش از افطار کردن بخواند ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمیتواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند ولی تا ممکن باشد نماز را در وقت فضیلت بجا آورد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است روزهدار، نماز مغرب را پیش از افطار کردن بخواند، ولی اگر کسی منتظر او است یا میل زیادی به غذا دارد که نمیتواند با حضور قلب نماز بخواند بهتر است اول افطار کند ولی تا ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن به جا آورد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جایی بخواند که بخودی خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست مثلا نذر کند نماز را در اطاق بخواند، چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی بهتر باشد مثلا بواسطه این که خلوت است انسان حضور قلب پیدا می کند، ذر صحیح است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار بخواند، ولی اگر کسی منتظر او است، یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند ولی بقدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشاء را پیش از افطار کردن بخواند ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند بهتر است اول افطار کند ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت ان به جا اورد
- [آیت الله سیستانی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جائی بخواند که بخودی خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست ، مثلاً نذر کند نماز را در اطاق بخواند ، چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی شرعاً بهتر باشد مثلاً بواسطه اینکه خلوت است انسان حضور قلب پیدا می‌کند ، اگر نذر او برای آن جهت باشد صحیح است .
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است روزهدار نماز مغرب را پیش از افطار کردن بخواند، ولی اگر کسی منتظر او باشد یا میل زیادی به غذا داشته باشد که نتواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند، ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
- [امام خمینی] مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار کردن بخواند،ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اول افطار کند. ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جایی بخواند که به خودیِ خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست مثلاً نذر کند نماز را در اتاق بخواند چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی بهتر باشد مثلاً به واسطه این که خلوت است انسان حضور قلب پیدا می‌کند نذر صحیح است.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جایی بخواند که بخودی خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست مثلاً نذر کند نماز را در اتاق بخواند، چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی بهتر باشد، مثلاً به واسطه این که خلوت است، انسان حضور قلب پیدا می‌کند، نذر او صحیح است.