آثار و فلسفه تسبیحات اربعه در نماز چیست؟

در رکعت سوم و چهارم نمازهای واجب، ذکر تسبیحات اربعه تشریع شده است. به این دلیل این ذکر را تسبیحات اربعه نام نهاده اند؛ زیرا در عبارت تسبیحات اربعه چهار مرتبه بهترین تسبیح ها مورد توجه و تکرار نمازگزار قرار می گیرند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: (سبحان الله، و الحمد لله، و لا اله الا الله، و الله اکبر سید و سرور همه تسبیح ها هستند).
ممکن است بپرسید چرا این ذکرهای چهارگانه را (تسبیحات) اربعه نام نهادند، در حالی که تنها ذکر اول تسبیح است و بقیه ذکرها تحمید و تهلیل و تکبیرند. پاسخ این است که تسبیح، منزه دانستن خدای تعالی است. بنابراین، هر ذکری که ذات مقدسش را از نقصی مبرا کند، تسبیح است و هر یک از ذکرهای یادشده از چنین محتوایی بهره مندند. (سبحان الله) منزه دانستن ذات اقدس حق از هر عیبی است. (الحمدلله) منزه دانستن او از هر ناپسندی است و (لا اله الا الله)، تنزیه او از هر گونه شریک و همتاست. (الله اکبر) تنزیه او از هر گونه محدودیت و توصیف ناقص است. بنابراین، تحمید، تهلیل و تکبیر، خود نوعی تسبیح بلکه سرور همه تسبیح ها هستند.
از کنار هم قرار گرفتن این چهار ذکر الهی مجموعه ای باارزش به دست می آید؛ زیرا اصول تنزیه خدای سبحان، در تسبیح، تحمید، تهلیل و تکبیر است که نمازگزار به همه آنها زبان می گشاید و محتوای اعتقادی و توحیدی خود را در ارتباط با خالق یگانه، به وسیله آنها بیان می دارد.
جامعیت تسبیحات اربعه، در سلامت اعتقاد و حفظ باورهای دینی نمازگزار نقش اساسی دارند. این باورها تضمین کننده انجام اعمال صالح و پرهیز از محرّمات اند. همچنین سبب می شود نمازگزار از خدا بترسد و به او دل ببندد و آینده خود را روشن ببیند.
امام صادق علیه السلام فرمود:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مردم سفارش می کرد سپرهای خود را به دست گیرید. گفتند: (یا رسول الله! دشمنی آمده است؟) فرمود: (خیر، ولی سپرهای خود را در برابر آتش در برگیرید.) گفتند: (یا رسول الله سپرهای ما از آتش چیست؟) فرمود: (سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر).(1)

پی نوشت:
1. مستدرک الوسائل، ج 5، ص 326.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)