ولایتعهدی
ولایتعهدی امام رضا (ع) به ماجرای انتصاب امام رضا (ع) به ولایتعهدی مامون عباسی اشارت دارد که پس از احضار امام به مرو و با وجود مخالفت ایشان، با اصرار و تهدید مامون انجام گرفت.
چرا با ولایتعهدی در زمان یزید مخالفت شد ولی در زمان مأمون این مخالفت با ولایتعهدی امام رضا (ع) نشد؟
مخالفت با یزید هم به خاطر فسق و اعمال ناشایست او بود و هم به خاطر خود عنوان (ولایتعهدی). هرچند به مسئله (ولایتعهدی) (طبق فرمایش شهید مطهری که به آن اشاره خواهد شد) فقط عدة خاصی همانند امام حسین علیه السّلام توجه داشتند و با آن مخالفت می کردند. ثانیاً: با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام هم مخالفت صورت می گرفت هم شیعیان (علویان) به امام علیه السّلام اعتراض می کردند و هم عباسیان به مأمون اعتراض داشتند، علاوه بر اینکه امام رضا علیه السّلام هم خودشان به این عنوان اعتراض داشتند. معاویه در سالهای پایانی عمرش مسئله ولایتعهدی یزید (لعنت الله علیهما) را علنی ساخت؛ در منابع اهل سنت گزارش شده : (معاویه در سال 56 ه بیعت با یزید را رسماً اعلان کرد. جشن های انتخاب او در دمشق برگزار شد. و فقط جای حجاز در این مشارکت خالی بود.)[1] این اقدام دقیقاً بر خلاف صلح نامه ای بود که بین معاویه و امام حسن علیه السّلام به امضا رسیده بود در این صلح نامه آمده است: (معاویه هیچ کس را به ولیعهدی نصب نکند و کار خلافت را به شورا واگذارد...)[2] (مدینه بیش از دیگر شهرهای اسلامی با جریان ولایتهدی یزید مخالف بود. حسین بن علی، عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر زمینه چینی برای خلافت یزید را رد کردند، آنها قائل بودند که اگر خلافت موروثی است پس ایشان بیشتر از یزید استحقاق خلافت دارند و اگر دلیلِ گزینش خلیفه انتخاب افراد برتر است پس یزید از این حق دور خواهد شد به علت اینکه هیچ صفت مطلوبی در او وجود ندارد.)[3] امام حسین علیه السّلام در حضور معاویه علناً به فسق یزید اشاره کرد و او را لایق مقام خلافت ندانست. امام حسین علیه السّلام در جواب معاویه که یزید را برتر از آن حضرت معرفی کرد، فرمود: (سخن به انصاف گوی ای معاویه! آن کیست که امت جدّ مرا بهتر از من باشد؟ یزید خمّارِ فاسقِ فاجر را بهتر از من می گویی؟)[4] شهید مطهری (ره) گفته است که آن زمان هنوز فقط عدة کمی که خطرات (ولایتعهدی) را درک می کردند با این عنوان مخالف بودند ایشان می نویسد: (آن وقت[5]هنوز دیگران به خطرات این مطلب (ولایتعهدی) توجه نکرده بودند فقط عدة کمی توجه داشتند و این بدعتی بود که برای اولین بار در دنیای اسلام به وجود آمد و علّت آن عکس العمل شدید امام حسین علیه السّلام نیز همین بود که بی اعتباری و بدعت بودن و حرام بودن این کار را مشخص کند، که کرد.)[6] در زمان مأمون هم با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام مخالفتهایی صورت گرفت. بعد از اینکه مأمون آن حضرت را وادار به پذیرش این مسئولیت کرد این سؤال برای علویان و شیعیان هم بوجود آمده بود که چرا حضرت ولایتعهدی مأمون را پذیرفته است. آنها می گفتند: (شما با آن همه اظهار زهد در دنیا چرا ولایتعهدی مأمون را پذیرفتید. امام رضا علیه السّلام می فرمود: (خدا می داند که من از این امر چقدر کراهت داشتم من چون بین قبول این امر و کشته شدن مخیر شدم، قبول این امر را بر قتل ترجیح دادم)[7] و یا در موردی دیگر ابن عرفه، از حضرت پرسید: ای فرزند رسول خدا ! به چه انگیزه ای وارد ماجرای ولیعهدی شدی؟ امام پاسخ داد: به همان انگیزه ای که جدم علی (ع) را وادار به ورود در شورا نمودند.[8] علاوه بر اینکه مأمون با مخالفت عباسیان نیز روبرو شد. محمد سهیل طقوش می نویسد: (از جنبه نتایج ولایتعهدی شاید آشکارترین آن انتقال خلافت اسلامی از خاندان عباسی به خاندان علوی و واکنش شدید در بغداد و برخی از شهرهای بزرگ باشد که گرایش منفی در مقابل این رخداد داشتند و به گونه ای که اهالی محله حربیه بغداد با ابراهیم بن مهدی بیعت کردند.[9] (استاندار عباسی بصره اسماعیل بن جعفر بن سلیمان بن علی، اقدام خلیفه را مردود شمرد. و آن را به منزله خروج از خاندان عباسی تلقی کرد و از پوشیدن لباس سبز خودداری کرد و برکناری مأمون را اعلان کرد.)[10] این مخالفت به گونه ای بود که (وقتی مأمون به بغداد رسید و عمق احساسات پنهانی بنی عباس را در مقابل علویان درک کرد لباس سبز را از تن بیرون کرد، و لباس سیاه (که مشخصه عباسیان بود) پوشید)[11] شهید مطهری (ره) قائل است که شخص امام رضا علیه السّلام هم با استفاده مأمون از عنوان ولایتعهدی مخالف بود. ایشان می نویسد: (در کلمات امام رضا علیه السّلام است که اصلاً خودِ این عنوان (ولایتعهد) عنوان غلطی است چون معنی ولایتعهد این است که حق مال من است و من زید را برای جانشینی خودم انتخاب می کنم و آن بیانی که حضرت فرمود: این (خلافت) مال توست یا مال غیر تو و اگر مال غیر است تو حق نداری بدهی، شاملِ ولایتعهد هم هست)[12] نتیجه گیری: نتیجه : مخالفت با فسق یزید در آن زمان بیشتر از مخالفت عنوان ولایتعهدی بود چرا که مسئله ولایتعهدی و موروثی شدن خلافت ، امر جدید و به گفته شهید مطهری (ره) بدعتی بود که تنها افراد خاصی همانند امام حسین علیه السّلام از ماهیت آن آگاه بودند. علاوه بر اینکه با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام هم مخالفتهای زیادی صورت گرفته است علاوه بر اینکه ایشان خودشان به این عنوان و منصب اعتراض داشتند، و به اکراه آن را پذیرفتند، علویان و عباسیان هم با این مسئله مخالفت می کردند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. حیات فکری سیاسی امامان شیعه ؛رسول جعفریان . 2. زندگی چهارده معصوم؛ عماد زاده . پی نوشتها: [1] . الکامل، ابن اثیر، ج 3، بیروت، دارالکتاب العربی، 1420، ص 130. [2] . ابن اعثم کوفی، الفتوح، ترجمة محمد مستوفی هروی، چ 1، تهران انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، سال 1372، ص 765. [3] . محمد سهیل طقوش، دولت امویان، ترجمة حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه 1380، ص 34. [4] . ابن اعثم کوفی، پیشین، ص 802. [5] . زمانی که معاویه یزید را به عنوان ولیعهد خود مطرح ساخت. [6] . شهید مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، چ 27، تهران، صدرا، 1384، ص 207. [7] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 49، ص 130. [8] . شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 2، تهران، دارلکتب الاسلامیه، ص 141. [9] . محمد سهیل طقوش، دولت عباسیان، ترجمة حجت الله جودکی، چ اول، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380، ص 128 به نقل از طبری، ج 8، ص 554. [10] . یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج 2، بیروت مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، سال 1413، ص 402. [11] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج 13، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، نشر اساطیر، 1364، ص 5683. [12] . شهید مطهری، پیشین، ص 207. منبع: اندیشه قم
مخالفت با یزید هم به خاطر فسق و اعمال ناشایست او بود و هم به خاطر خود عنوان (ولایتعهدی). هرچند به مسئله (ولایتعهدی) (طبق فرمایش شهید مطهری که به آن اشاره خواهد شد) فقط عدة خاصی همانند امام حسین علیه السّلام توجه داشتند و با آن مخالفت می کردند. ثانیاً: با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام هم مخالفت صورت می گرفت هم شیعیان (علویان) به امام علیه السّلام اعتراض می کردند و هم عباسیان به مأمون اعتراض داشتند، علاوه بر اینکه امام رضا علیه السّلام هم خودشان به این عنوان اعتراض داشتند. معاویه در سالهای پایانی عمرش مسئله ولایتعهدی یزید (لعنت الله علیهما) را علنی ساخت؛ در منابع اهل سنت گزارش شده : (معاویه در سال 56 ه بیعت با یزید را رسماً اعلان کرد. جشن های انتخاب او در دمشق برگزار شد. و فقط جای حجاز در این مشارکت خالی بود.)[1] این اقدام دقیقاً بر خلاف صلح نامه ای بود که بین معاویه و امام حسن علیه السّلام به امضا رسیده بود در این صلح نامه آمده است: (معاویه هیچ کس را به ولیعهدی نصب نکند و کار خلافت را به شورا واگذارد...)[2] (مدینه بیش از دیگر شهرهای اسلامی با جریان ولایتهدی یزید مخالف بود. حسین بن علی، عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر زمینه چینی برای خلافت یزید را رد کردند، آنها قائل بودند که اگر خلافت موروثی است پس ایشان بیشتر از یزید استحقاق خلافت دارند و اگر دلیلِ گزینش خلیفه انتخاب افراد برتر است پس یزید از این حق دور خواهد شد به علت اینکه هیچ صفت مطلوبی در او وجود ندارد.)[3] امام حسین علیه السّلام در حضور معاویه علناً به فسق یزید اشاره کرد و او را لایق مقام خلافت ندانست. امام حسین علیه السّلام در جواب معاویه که یزید را برتر از آن حضرت معرفی کرد، فرمود: (سخن به انصاف گوی ای معاویه! آن کیست که امت جدّ مرا بهتر از من باشد؟ یزید خمّارِ فاسقِ فاجر را بهتر از من می گویی؟)[4] شهید مطهری (ره) گفته است که آن زمان هنوز فقط عدة کمی که خطرات (ولایتعهدی) را درک می کردند با این عنوان مخالف بودند ایشان می نویسد: (آن وقت[5]هنوز دیگران به خطرات این مطلب (ولایتعهدی) توجه نکرده بودند فقط عدة کمی توجه داشتند و این بدعتی بود که برای اولین بار در دنیای اسلام به وجود آمد و علّت آن عکس العمل شدید امام حسین علیه السّلام نیز همین بود که بی اعتباری و بدعت بودن و حرام بودن این کار را مشخص کند، که کرد.)[6] در زمان مأمون هم با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام مخالفتهایی صورت گرفت. بعد از اینکه مأمون آن حضرت را وادار به پذیرش این مسئولیت کرد این سؤال برای علویان و شیعیان هم بوجود آمده بود که چرا حضرت ولایتعهدی مأمون را پذیرفته است. آنها می گفتند: (شما با آن همه اظهار زهد در دنیا چرا ولایتعهدی مأمون را پذیرفتید. امام رضا علیه السّلام می فرمود: (خدا می داند که من از این امر چقدر کراهت داشتم من چون بین قبول این امر و کشته شدن مخیر شدم، قبول این امر را بر قتل ترجیح دادم)[7] و یا در موردی دیگر ابن عرفه، از حضرت پرسید: ای فرزند رسول خدا ! به چه انگیزه ای وارد ماجرای ولیعهدی شدی؟ امام پاسخ داد: به همان انگیزه ای که جدم علی (ع) را وادار به ورود در شورا نمودند.[8] علاوه بر اینکه مأمون با مخالفت عباسیان نیز روبرو شد. محمد سهیل طقوش می نویسد: (از جنبه نتایج ولایتعهدی شاید آشکارترین آن انتقال خلافت اسلامی از خاندان عباسی به خاندان علوی و واکنش شدید در بغداد و برخی از شهرهای بزرگ باشد که گرایش منفی در مقابل این رخداد داشتند و به گونه ای که اهالی محله حربیه بغداد با ابراهیم بن مهدی بیعت کردند.[9] (استاندار عباسی بصره اسماعیل بن جعفر بن سلیمان بن علی، اقدام خلیفه را مردود شمرد. و آن را به منزله خروج از خاندان عباسی تلقی کرد و از پوشیدن لباس سبز خودداری کرد و برکناری مأمون را اعلان کرد.)[10] این مخالفت به گونه ای بود که (وقتی مأمون به بغداد رسید و عمق احساسات پنهانی بنی عباس را در مقابل علویان درک کرد لباس سبز را از تن بیرون کرد، و لباس سیاه (که مشخصه عباسیان بود) پوشید)[11] شهید مطهری (ره) قائل است که شخص امام رضا علیه السّلام هم با استفاده مأمون از عنوان ولایتعهدی مخالف بود. ایشان می نویسد: (در کلمات امام رضا علیه السّلام است که اصلاً خودِ این عنوان (ولایتعهد) عنوان غلطی است چون معنی ولایتعهد این است که حق مال من است و من زید را برای جانشینی خودم انتخاب می کنم و آن بیانی که حضرت فرمود: این (خلافت) مال توست یا مال غیر تو و اگر مال غیر است تو حق نداری بدهی، شاملِ ولایتعهد هم هست)[12] نتیجه گیری: نتیجه : مخالفت با فسق یزید در آن زمان بیشتر از مخالفت عنوان ولایتعهدی بود چرا که مسئله ولایتعهدی و موروثی شدن خلافت ، امر جدید و به گفته شهید مطهری (ره) بدعتی بود که تنها افراد خاصی همانند امام حسین علیه السّلام از ماهیت آن آگاه بودند. علاوه بر اینکه با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام هم مخالفتهای زیادی صورت گرفته است علاوه بر اینکه ایشان خودشان به این عنوان و منصب اعتراض داشتند، و به اکراه آن را پذیرفتند، علویان و عباسیان هم با این مسئله مخالفت می کردند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. حیات فکری سیاسی امامان شیعه ؛رسول جعفریان . 2. زندگی چهارده معصوم؛ عماد زاده . پی نوشتها: [1] . الکامل، ابن اثیر، ج 3، بیروت، دارالکتاب العربی، 1420، ص 130. [2] . ابن اعثم کوفی، الفتوح، ترجمة محمد مستوفی هروی، چ 1، تهران انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، سال 1372، ص 765. [3] . محمد سهیل طقوش، دولت امویان، ترجمة حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه 1380، ص 34. [4] . ابن اعثم کوفی، پیشین، ص 802. [5] . زمانی که معاویه یزید را به عنوان ولیعهد خود مطرح ساخت. [6] . شهید مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، چ 27، تهران، صدرا، 1384، ص 207. [7] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 49، ص 130. [8] . شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 2، تهران، دارلکتب الاسلامیه، ص 141. [9] . محمد سهیل طقوش، دولت عباسیان، ترجمة حجت الله جودکی، چ اول، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380، ص 128 به نقل از طبری، ج 8، ص 554. [10] . یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج 2، بیروت مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، سال 1413، ص 402. [11] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج 13، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، نشر اساطیر، 1364، ص 5683. [12] . شهید مطهری، پیشین، ص 207. منبع: اندیشه قم
عنوان سوال:
چرا با ولایتعهدی در زمان یزید مخالفت شد ولی در زمان مأمون این مخالفت با ولایتعهدی امام رضا (ع) نشد؟
پاسخ:
مخالفت با یزید هم به خاطر فسق و اعمال ناشایست او بود و هم به خاطر خود عنوان (ولایتعهدی). هرچند به مسئله (ولایتعهدی) (طبق فرمایش شهید مطهری که به آن اشاره خواهد شد) فقط عدة خاصی همانند امام حسین علیه السّلام توجه داشتند و با آن مخالفت می کردند. ثانیاً: با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام هم مخالفت صورت می گرفت هم شیعیان (علویان) به امام علیه السّلام اعتراض می کردند و هم عباسیان به مأمون اعتراض داشتند، علاوه بر اینکه امام رضا علیه السّلام هم خودشان به این عنوان اعتراض داشتند. معاویه در سالهای پایانی عمرش مسئله ولایتعهدی یزید (لعنت الله علیهما) را علنی ساخت؛ در منابع اهل سنت گزارش شده : (معاویه در سال 56 ه بیعت با یزید را رسماً اعلان کرد. جشن های انتخاب او در دمشق برگزار شد. و فقط جای حجاز در این مشارکت خالی بود.)[1] این اقدام دقیقاً بر خلاف صلح نامه ای بود که بین معاویه و امام حسن علیه السّلام به امضا رسیده بود در این صلح نامه آمده است: (معاویه هیچ کس را به ولیعهدی نصب نکند و کار خلافت را به شورا واگذارد...)[2]
(مدینه بیش از دیگر شهرهای اسلامی با جریان ولایتهدی یزید مخالف بود. حسین بن علی، عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر زمینه چینی برای خلافت یزید را رد کردند، آنها قائل بودند که اگر خلافت موروثی است پس ایشان بیشتر از یزید استحقاق خلافت دارند و اگر دلیلِ گزینش خلیفه انتخاب افراد برتر است پس یزید از این حق دور خواهد شد به علت اینکه هیچ صفت مطلوبی در او وجود ندارد.)[3] امام حسین علیه السّلام در حضور معاویه علناً به فسق یزید اشاره کرد و او را لایق مقام خلافت ندانست. امام حسین علیه السّلام در جواب معاویه که یزید را برتر از آن حضرت معرفی کرد، فرمود: (سخن به انصاف گوی ای معاویه! آن کیست که امت جدّ مرا بهتر از من باشد؟ یزید خمّارِ فاسقِ فاجر را بهتر از من می گویی؟)[4]
شهید مطهری (ره) گفته است که آن زمان هنوز فقط عدة کمی که خطرات (ولایتعهدی) را درک می کردند با این عنوان مخالف بودند ایشان می نویسد: (آن وقت[5]هنوز دیگران به خطرات این مطلب (ولایتعهدی) توجه نکرده بودند فقط عدة کمی توجه داشتند و این بدعتی بود که برای اولین بار در دنیای اسلام به وجود آمد و علّت آن عکس العمل شدید امام حسین علیه السّلام نیز همین بود که بی اعتباری و بدعت بودن و حرام بودن این کار را مشخص کند، که کرد.)[6] در زمان مأمون هم با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام مخالفتهایی صورت گرفت. بعد از اینکه مأمون آن حضرت را وادار به پذیرش این مسئولیت کرد این سؤال برای علویان و شیعیان هم بوجود آمده بود که چرا حضرت ولایتعهدی مأمون را پذیرفته است. آنها می گفتند: (شما با آن همه اظهار زهد در دنیا چرا ولایتعهدی مأمون را پذیرفتید. امام رضا علیه السّلام می فرمود: (خدا می داند که من از این امر چقدر کراهت داشتم من چون بین قبول این امر و کشته شدن مخیر شدم، قبول این امر را بر قتل ترجیح دادم)[7] و یا در موردی دیگر ابن عرفه، از حضرت پرسید: ای فرزند رسول خدا ! به چه انگیزه ای وارد ماجرای ولیعهدی شدی؟ امام پاسخ داد: به همان انگیزه ای که جدم علی (ع) را وادار به ورود در شورا نمودند.[8] علاوه بر اینکه مأمون با مخالفت عباسیان نیز روبرو شد. محمد سهیل طقوش می نویسد: (از جنبه نتایج ولایتعهدی شاید آشکارترین آن انتقال خلافت اسلامی از خاندان عباسی به خاندان علوی و واکنش شدید در بغداد و برخی از شهرهای بزرگ باشد که گرایش منفی در مقابل این رخداد داشتند و به گونه ای که اهالی محله حربیه بغداد با ابراهیم بن مهدی بیعت کردند.[9] (استاندار عباسی بصره اسماعیل بن جعفر بن سلیمان بن علی، اقدام خلیفه را مردود شمرد. و آن را به منزله خروج از خاندان عباسی تلقی کرد و از پوشیدن لباس سبز خودداری کرد و برکناری مأمون را اعلان کرد.)[10] این مخالفت به گونه ای بود که (وقتی مأمون به بغداد رسید و عمق احساسات پنهانی بنی عباس را در مقابل علویان درک کرد لباس سبز را از تن بیرون کرد، و لباس سیاه (که مشخصه عباسیان بود) پوشید)[11]
شهید مطهری (ره) قائل است که شخص امام رضا علیه السّلام هم با استفاده مأمون از عنوان ولایتعهدی مخالف بود. ایشان می نویسد: (در کلمات امام رضا علیه السّلام است که اصلاً خودِ این عنوان (ولایتعهد) عنوان غلطی است چون معنی ولایتعهد این است که حق مال من است و من زید را برای جانشینی خودم انتخاب می کنم و آن بیانی که حضرت فرمود: این (خلافت) مال توست یا مال غیر تو و اگر مال غیر است تو حق نداری بدهی، شاملِ ولایتعهد هم هست)[12]
نتیجه گیری:
نتیجه : مخالفت با فسق یزید در آن زمان بیشتر از مخالفت عنوان ولایتعهدی بود چرا که مسئله ولایتعهدی و موروثی شدن خلافت ، امر جدید و به گفته شهید مطهری (ره) بدعتی بود که تنها افراد خاصی همانند امام حسین علیه السّلام از ماهیت آن آگاه بودند. علاوه بر اینکه با ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام هم مخالفتهای زیادی صورت گرفته است علاوه بر اینکه ایشان خودشان به این عنوان و منصب اعتراض داشتند، و به اکراه آن را پذیرفتند، علویان و عباسیان هم با این مسئله مخالفت می کردند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حیات فکری سیاسی امامان شیعه ؛رسول جعفریان .
2. زندگی چهارده معصوم؛ عماد زاده .
پی نوشتها:
[1] . الکامل، ابن اثیر، ج 3، بیروت، دارالکتاب العربی، 1420، ص 130.
[2] . ابن اعثم کوفی، الفتوح، ترجمة محمد مستوفی هروی، چ 1، تهران انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، سال 1372، ص 765.
[3] . محمد سهیل طقوش، دولت امویان، ترجمة حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه 1380، ص 34.
[4] . ابن اعثم کوفی، پیشین، ص 802.
[5] . زمانی که معاویه یزید را به عنوان ولیعهد خود مطرح ساخت.
[6] . شهید مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، چ 27، تهران، صدرا، 1384، ص 207.
[7] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 49، ص 130.
[8] . شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 2، تهران، دارلکتب الاسلامیه، ص 141.
[9] . محمد سهیل طقوش، دولت عباسیان، ترجمة حجت الله جودکی، چ اول، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380، ص 128 به نقل از طبری، ج 8،
ص 554.
[10] . یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج 2، بیروت مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، سال 1413، ص 402.
[11] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج 13، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، نشر اساطیر، 1364، ص 5683.
[12] . شهید مطهری، پیشین، ص 207.
منبع: اندیشه قم
- [سایر] چرا امام رضا (ع) ولایتعهدی مامون عباسی را پذیرفت؟
- [سایر] آیا پذیرش ولایتعهدی مامون در موقعیت ونقش امام رضا (ع) تاثیر منفی داشت؟
- [سایر] چرا امام رضا علیه السلام ولایتعهدی مامون را قبول کردند؟
- [سایر] این درست است که اگر یزید هم مثل معاویه بود امام حسین ع قیام نمیکرد؟ چون ظاهر حفظ میکرد معاویه ولی یزید ریشه میخواست بکنه؟
- [سایر] آیا هند همسر یزید و قبل از آن خادم خانه امام علی(ع) بود؟ آیا این حقیقت دارد که زنان یزید و خود او از کشته شدن امام حسین(ع) و یارانش ناراحت بودند؟
- [سایر] اهل سنت به استناد از احترام یزید به اسیران به تجلیل از یزید برآمده و در مقام تبرئه ی اوهستند آیا یزید درقتل امام حسین مبراست ؟
- [سایر] آیا امام حسین (ع) تلاش می کردند از کشته های سپاه یزید کاسته شود؟
- [سایر] آیا امام زین العابدین(ع) با یزید یا خلیفه زمان خود بیعت کردند؟ اگر کردند چرا؟
- [سایر] دشمنی یزید و یارانش از چه زمانی با امام حسین (علیه السلام) شروع شده بود ؟ آیا یزید با امام حسین (علیه السلام) از قبل دشمنی داشته است ؟
- [سایر] آوردن علی اصغر شیر خوار در مقابل لشکر یزید توسط امام حسین(ع) التماس بود یا اتمام حجت؟
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است قبر را به اندازه انسان متوسّط یا تا گلوگاه گود کنند، ومیّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند، مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتیبهتر باشد مثل آن که مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند، و نیز مستحبّ است جنازه را در چند ذرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میّت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن، پارچهای روی قبر بگیرند و نیز مستحبّ است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند و دعاهایی که دستور داده شده پیش از دفن و در موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میّت را در لحد گذاشتند، گرههای کفن را باز کنند وصورت میّت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میّت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت بر نگردد و پیش از آن که لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و بشدّت حرکتش دهند وسه مرتبه بگویند: )اًّسْمَعْ اًّفْهَمْ یا فلانَ بْنَ فُلان( و به جای فلان بن فلان اسم میّت وپدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمّد واسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: )اًّسْمَعْ افْهَم یا مُحَمَّدِ بنَ عَلی( پس از آن بگویند: )هَل اَنْتَ عَلی العَهْدِ الَذی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَِْ أنْ لا اًّلهَ اًّلاّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَانّ مُحَمّداً صَلّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیِّدُ النَّبیِّینَ وَخاتَمُ المَرْسَلینَ وَانَّ عَلیّاً أمیرُ المُؤمنِینَ وَسَیّدُ الوَصِیینَ وَاًّمام افْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلی العالَمینَ وَاَنّ الحَسَنَ وَالحُسَیْنَ وَعَلیَّ بْنَ الحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلیّ وَجَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَمُوسی بْنَ جَعْفَر وَعَلیَّ بْنَ مُوسی وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلی وَعَلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالحَسَنَ بْنَ عَلیّ وَالقائِمَ الحُجََّْ المَهدِیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ أئِمَُّْ المُؤمِنینَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلی الخَلْقِ أجْمَعینَ وَأئِمَتُکَ أئِمَُّْ هُدی بِکَ أبْرار یا فلانَ بْنُ فُلان( و به جای فلان بن فلان اسم میّت وپدرش را بگوید و بعد بگوید: )اًّذا أتاکَ المَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسولَیْنِ مِن عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ وَعَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَن قِبْلَتِکَ وَعَنْ أئِمَّتِکَ فَلا تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِیجَوابِهِما اللّهُ رَبِّی وَمُحَمَّد صَلّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ نَبیّی وَالاسْلامُ دِینی وَالقُرآنُ کِتابیوَالکَعْبَُْ قِبْلَتی وَأمیرُ المُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ أبی طالِب اًّمامی وَالحَسَنُ بْنُ عَلی المُجْتَبی اًّمامی وَالحُسَینُ بْنُ عَلی الشَهیدُ بِکَربَلأ اًّمامی وَعَلی زَیْنُ العابِدینَ اًّمامیوَمُحَمّد الباقِرُ اًّمامی وَجَعْفَر الصادِقُ اًّمامی وَمُوسی الکاظِمُ اًّمامی وَعَلیالرِضا اًّمامی وَمُحَمَّد الجَوادُ اًّمامی وَعَلی الهادِی اًّمامی وَالحَسَنُ العَسْکَرَیُّ اًّمامی وَالحُجَُّْ المُنْتَظَرُ اًّمامی هؤلأ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم أجْمَعینَ أئِمَّتی وَسادَتیوَقادَتی وَشُفَعائی بِهِم أتَوَلّی وَمِنْ أعْدائِهِم أتَبَرَُ فِی الدُنیا وَالاَّخِرَْ ثُمَّ اعْلَم یا فلان بْنَ فُلان( و به جای فلان بن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید بعد بگوید: )اًّنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُ وَأنَّ مُحَمَّداً صَلّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نِعْمَ الرَسُولُ واَنَّ عَلیَ بْنَ أبی طالِب وَأوْلادَهُ المَعْصومینَ و الأئِمََّْ الاًّثْنَیْ عَشَر نِعْمَ الأئِمََّْ وَأنَ ما جأَ بِهِ مُحَمَّد صَلّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلهِ حَقّ وَأنّ المَوْتَ حَقّ وَسُؤالَ مُنْکَر وَنَکیر فِی القَبْرِ حَقّ وَالبَعْثَ حَقّ وَالنُشُورَ حَقّ وَالصِراطَ حَقّ وَالمیزانَ حَقّ وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقّ وَانَّ الجَنََّْ حَقّ وَالنارَ حَقّ وَانَّ السّاعََْ آتیَْ لا رَیْبَ فیها وَأنَ اللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی القُبُورِ پس بگوید أفَهِمْتَ یا فلان( و به جای فلان اسم میّت را بگوید پس از آن بگوید: )ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالقَوْلِ الثّابِتِ وَهَداکَ اللّهُ اًّلی صِراطً مُسْتَقیم عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ أوْلِیائِکَ فِیمُسْتَقَرً مِن رَّحْمَتِهِ( پس بگوید: )أللّهُمَّ جافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْه وَاصْعَدْ بِرُوحِهِ اًّلَیْکَ وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً اللّهُمّ عَفوکَ عَفوَک(.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مستحب است، قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند و میت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند، مگر آن که قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد مثل آن که مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند و نیز مستحب است جنازه را در چند ذراعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه، زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میت مرد است، در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و دردفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن، پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز مستحب است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند و دعاهایی که دستور داده شد، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره های کفن را باز کنند و صورت میت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میت به پشت برنگردد و پیش از آن که لحد را بپوشانند، دست راست را بشانه راست میت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و بشدت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند: إسْمَعْ، إفْهَمْ یَا فُلاَنَ بْنَ فُلاَن و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد است و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: إسْمَعْ، إفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی پس از آن بگویند: هَلْ أَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذی فَارَقْتَنَا عَلَیْهِ مِنْ شَهَادَةِ أنْ لاَ إِلهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَسَیّدُ النَّبِیّینَ وَخَاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَأنَّ عَلِیاً أمِیرُ المؤمِنِینَ وَسَیِّدُ الْوَصیّیِن وإمَامٌ افْتَرَضَ اللهُ طَاعَتَهُ عَلی الْعَالَمِینَ وَأَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْنَ وَعلیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلیٍّ وَجَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَموُسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَعَلیَّ بْنَ موُسی وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلیٍّ وَعَلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالْحَسنَ بْنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدیَّ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أئِمَّةُ الْمُؤْمِنینَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعِین وَأَئِمَّتُکَ أَئِمَّةُ هُدی أَبْرارٌ یَا فُلاَنَ بْنَ فُلاَن و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگویند و بعد بگویند: إذا اتَاکَ الْمَلَکَانِ الْمُقَرَّبَانِ رَسوُلَیْنِ مِنْ عِنْدِ الله تَبَارَکَ وَتَعَالی وَسَئَلاَکَ عَنْ رَبِّکَ وَعَنْ نَبِیّک وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتَابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ أَئِمَّتِکَ فَلاَ تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فی جَوَابِهِمَا اللهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله نَبِیّی وَالإسْلاَمُ دینی وَالْقُرْآنُ کِتَابی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتی وَأمیرُ الْمُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ أبیطَالِب إمَامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلی الْمُجْتَبی إمَامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلیٍّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلاء إِمَامی وَعَلِی زِیْنُ الْعَابِدینَ إمَامی وَمُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ إمَامی وَجَعْفَرٌ الصَّادِقُ إمَامی وَموُسَی الْکَاظِمُ إمَامی وَعَلِیٌّ الرِّضَا إمَامی وَمُحَمَّدٌ الْجَوَادُ إمَامی وَعَلیٌّ الْهَادی إمَامی وَالْحَسَنُ الْعَسْکَری إمَامی وَالْحُجَّةُ الْقائِمُ الْمُنْتَظَرُ إمَامی هَؤلاءِ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ أئِمَّتی وَسَادَتی و قادَتی وَشُفَعَائی بِهِمْ اَتَوَلّی وَمِنْ أَعْدَائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمَ یَا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگویند بعد بگویند: إنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَتَعَالی نِعْمَ الرَّبُّ وَأَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله نِعْمَ الرَّسوُلُ وَأنَّ عَلِیَّ بْنَ ابیطَالِب وَاَوْلاَدَهُ الْمَعْصوُمینَ الأئَمَّةَ الإثْنَیْ عَشَرَ نِعْمَ الأئِمَّةُ وَأنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله حَقٌ وَأنَّ الْمَوْتَ حَقٌ وسُؤَالَ مُنْکَر وَنَکیر فی الْقَبْرِ حَقٌ والْبَعْثَ حَقٌ وَالنُّشوُرَ حَقٌ وَالصِّرَاطَ حَقٌ وَتَطَایُرَ الْکُتُبِ حَقٌ وَأنَّ الْجَنَّةَ حَقٌ وَالنَّارَ حَقٌ وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لاَرَیْبَ فیِهَا وَأنَّ اللهُ یَبْعَثُ مَنْ فی الْقُبوُرِ پس بگویند: أفَهِمْتَ یَا فُلان و به جای فلان اسم میت را بگویند پس از آن بگویند: ثَبَّتَکَ اللهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ وَهَدَاکَ اللهُ إلَی صِرَاط مُسْتَقِیم وَعَرَّفَ اللهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ أوْلِیَائِکَ فی مُسْتَقَرّ مِنْ رَحْمَتِهِ پس بگویند: اَللّهُمَّ جَافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَأصْعِدْ بِروُحِهِ إلَیْکَ وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهَاناً اَللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ
- [آیت الله مظاهری] مکروه است که در گریه بر میّت صدا را خیلی بلند کنند. ______ 1) آیا تو بر پیمانی - که با آن ما را ترک کردی - وفاداری؟ پیمان بر شهادت به اینکه نیست خدایی غیر از خداوند متعال، او که یکتاست و شریکی برای او نیست و به اینکه محمد صلی الله علیه وآله وسلم بنده و رسول اوست و سید پیامبران و خاتم آنان است و به اینکه علی علیه السلام امیر مومنان و سید امامان و امامی است که خداوند متعال، فرمانبرداری از او را بر همه عالمیان واجب فرموده است و به اینکه حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و قائم آل محمد - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان مومنان و حجّتهای خداوند بر همه خلائق و امامان تو هستند، که پیشروان هدایت و نیکوکاری هستند. 2) هنگامی که دو فرشته نزدیک به خداوند (نکیر و منکر) که فرستادگان از جانب خدای متعالند، به سوی تو آمدند و از تو در مورد خدایت و پیامبرت و دینت و کتابت و قبلهات و امامانت سوال کردند،پس نترس و اندوهگین نشو و در جواب آنان بگو: خداوند، پروردگار من و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، پیامبر من و اسلام، دین من و قرآن، کتاب من و کعبه، قبله من و امیر مومنان علی بن ابی طالب، امام من و حسن بن علی، امام من و حسین بن علی، امام من و زین العابدین، امام من و محمد باقر، امام من و جعفر صادق، امام من، و موسی کاظم، امام من و علی رضا، امام من و محمد جواد امام من و علی هادی، امام من و حسن عسکری، امام من و حجّت منتظَر، امام من میباشند، اینان - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان و سروران و رهبران و شفیعان من میباشند، در دنیا و آخرت به آنان دوستی میورزم و از دشمنان آنان دوری میجویم، سپس بدان ای فلان فرزند فلان. 3) بدرستی که خداوند متعال، بهترین پروردگار و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، بهترین پیامبر و امیر مومنان علی بن ابی طالب و فرزندان معصوم او یعنی دوازده امام، بهترین امامان هستند و آنچه را محمد صلی الله علیه وآله وسلم آورده است حقّ است و مرگ حقّ است و سوال منکر و نکیر در قبر حقّ است و برانگیخته شدن (برای روز قیامت)، حقّ است و رستاخیز، حقّ است و صراط، حقّ است و میزان (اعمال)، حقّ است و تطایر کتب، حقّ است و بهشت، حقّ است و جهنم، حقّ است و آن ساعت معهود (روز قیامت)، خواهد آمد و هیچ تردیدی در آن نیست و به تحقیق خداوند متعال کسانی را، که در قبرها هستند، بر خواهد انگیخت. 4) خداوند تو را بر قول ثابت، پایدار فرماید و به راه مستقیم هدایت فرماید و بین تو و امامان تو در جایگاهی از رحمتش، شناخت ایجاد فرماید. 5) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را با برهانی از خودت روبرو گردان، خداوندا (درخواست میکنیم)عفو تو را، عفو تو را. 6) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را از جانب خودت با رضوان روبرو کن و قبر او را از بخشایش خودت آرام فرما، رحمتی که بوسیله آن از مهربانی هر کس دیگری بی نیاز گردد.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند ، و میّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند ، مگر آنکه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد ، مثل آنکه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند ، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند . و نیز مستحب است جنازه را در چند ذرعی قبر ، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بر دارند ، و در نوبت چهارم وارد قبر کنند . و اگر میّت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پائین قبر باشد ، و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند . و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچهای رو ی قبر بگیرند . و نیز مستحب است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند ، و دعاهائی که دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند ، و بعد از آنکه میّت را در لحد گذاشتند گرههای کفن را باز کنند و صورت میّت را روی خاک بگذارند ، و بالشی از خاک زیر سر او بسازند ، و پشت میّت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت نگردد ، و پیش از آنکه لحد را پوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند ، و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند ، و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند : (اِسْمَعْ اِفْهَمُ یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگویند . مثلاً اگر اسم او محمّد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند : (اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بَن عَلِیّ) ، پس از آن بگویند : (هَلْ اَنْتَ عَلَی العَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ ، مِنْ شَهادَةِ آن لا اِله إلاّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیّدُ النَّبِیِّینَ وَخاتَمُ المُرْسَلِینَ ، وَاَنَّ عَلِیّاً اَمِیرُ المُؤْمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِیّینَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلَی العالَمین وَاَنَّ الحَسَنَ وَالحُسَینَ وَعَلِیَّ بنَ الحُسَینِ وَمُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍ وَ جَعْفَرَ بَنَ محَمَّدَ وَ مُوسَی بنَ جَعْفَرٍ وَ عَلیّ بنَ مُوسی وَ مَحَمّد بنَ علیّ وَ عَلیّ بنَ محمّدٍ و الحسنَ بنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الحُجَّةَ المَهْدِیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ المُؤْمِنِینَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعِینَ ، وَأئِمَّتُکُ أَئِمَّةُ هُدیً بِکَ اَبرارٌ ، یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید ، و بعد بگوید : (إذا اَتاکَ المَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَأَلاکَ عَنْ رَبّکَ وَعَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ اَئِمَّتِکَ فَلا تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما : اللّهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نَبِیّ¨ ، وَالاِسْلامُ دِینِی وَالقُرْآنُ کِتابِی ، وَالکَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُ المُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بنُ اَبی طالِبٍ اِمامِی ، وَالحَسَنُ بْنُ عَلِیّ المُجْتَبی إمامِی ، وَالحُسَینُ بنُ عَلِیّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلا إمامِی ، وَعَلِیٌّ زَیْنُ العابِدِیَن اِمامِی ، وَمُحَمَّدٌ الباقِرُ اِمامِی ، وَجَعْفَرٌ الصادِقُ اِمامِی ، وَمُوسَی الکاظِمُ اِمامی ، وَعَلِیٌّ الرّضا اِمامِی ، وَمُحَمَّدٌ الجَوادُ اِمامِی ، وَعَلِیٌّ الهادِی اِمامِی ، وَالحَسَنُ العَسْکَرِیٌّ اِمامِی ، وَالحُجَّةُ المُنْتَظَرُ اِمامِی ، هؤُلاءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّتِی وَسادَتِی وَقادَتِی وَشُفَعائِی ، بِهِمْ اَتَوَلّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّأُ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ . ثُمَّ اعْلَمْ یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید ، و بعد بگوید : (اَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ ، وَاَنَّ مُحَمَّداً صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نِعْمَ الرَّسُولُ ، وَاَنَّ عَلِیَّ بْنَ اَبِی طالِبٍ وَاَوْلادَهُ المَعْصُومِینَ الاَئِمَّةَ الاِثْنی عَشَرَ نِعْمَ الاَئِمَّةُ ، وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلیاللهعلیهوآلهوسلمحَقٌّ ، وَاَنَّ المَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْکَرٍ وَنَکِیرٍ فِی القَبْرِ حَقٌّ ، وَالبَعْثَ حَقٌّ ، وَالنُّشُورَ حَقٌّ ، وَالصّراطَ حَقٌّ ، وَالمِیزانَ حَقٌّ ، وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقٌّ ، وَاَنَّ الجَنَّةَ حَقٌّ ، وَالنّارَ حَقٌّ ، وَاَنَّ الساعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها ، وَاَنَّ اللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی القُبُورِ) پس بگوید (اَفَهِمْتَ یا فُلان) و بجای فلان اسم میّت را بگوید ، پس از آن بگوید : (ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالقَوْلِ الثّابِتِ وَهَداکَ اللّهُ إلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ ، عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ اَوْلِیائِکَ فِی مُسْتَقَرٍ مِنْ رَحْمَتِهِ) پس بگوید : (اللّهُمَّ جافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ ، وَاصْعَدْ بِرُوحِهِ اِلَیکَ ، وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً ، اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ) .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند و میت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتی بهتر باشد مثل آن که مردمان خوب در آن جا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آن جا بروند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند، و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند. و اگر میت مرد است در دفعه سوّم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند. و اگر زن است در دفعه سوّم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند، و دعاهایی که دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره های کفن را باز کنند و صورت میت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت برنگردد و پیش از آنکه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند: اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ ابنَ فُلانْ و به جای فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمّدبن عَلِیّ پس از آن بگویند: هَلْ اَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لااِلهَ اِلاّالله وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلّی الله عَلَیْهِ وَآلِه عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَسَیّدُ النّبیّینَ وَخْاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَاَنَّ عَلیّاًاَمِیرُالْمُؤمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِییّنَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللهُ طاعَتَهَ عَلَی الْعالَمیِنَ وَاَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْن وَعَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْن وَمُحَمَّدَبْن عَلِیٍّ وَجَعْفَرَبْنَ مُحَمَّد وَموُسَی بْنَ جَعْفَر وَعلیَّ بْنَ موُسی وَمُحَمَّدَبْنَ عَلِیٍّ وَعلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِیّ صَلَواتُ الله عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤْمِنیِنَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعینَ وَاَئِمَّتکَ اَئِمَّةٌ هُدِیَ اَبْرارٌ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید: و بعد بگوید: اذا اَتاکَ الْمَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسوُلَیْنِ مِنْ عِنْدِاللهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ و عَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ اَئِمَّتِکَ فَلاْ تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما اللهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نَبِیّی وَالاِْسْلامُ دینی وَالْقُرآنُ کِتابی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُالْمُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ اَبِی طالب اِمامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلیٍّ الْمُجْتَبی اِمامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّهیدُ بِکَرْبَلا اِمامی وَعلِیُّ زَیْنُ الْعابِدینَ اِمامی وَمُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامی وَجَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامی، وَ مُوسَی الْکاظِمُ اِمامی، وَعَلیُّ الرِّضا اِمامِی، وَمُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامِی، وَعَلِیٌّ الْهادِی اِمامِی وَالْحَسنُ الْعَسْکَری اِمامی وَالْحُجَّةَ الْمُنْتَظَرُ اِمامِی هؤُلاءِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ اَئِمَّتی وَسادَتی وَقادَتی وَشُفَعْائی بِهِمْ اَتَوَلَّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِی الدُّنْیا وَالاخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمْ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید بعد بگوید: اِنَّ اللهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نِعْمَ الرَّسوُلُ وَاَنَّ عَلِیِّ بْنَ اَبیِ طالِب وَاوْلادَهُ الْمَعْصوُمینَ الاَْئِمَّةَ الاِْثْنی عَشَرَ نِعْمَ الائَمَّةُ وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ حَقُّ وَاَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْکَر وَنَکِیر فیِ القَبْرِ حَقُّ وَالْبَعْثَ حَقٌ والنُشُورَ حَقٌ وَالصِّراطَ حَقٌّ وَالْمِیزانَ حَقٌّ وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقٌّ وَاَنَّ الْجَنَّةَ حَقُّ وَالنّارَ حَقُّ وَاَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فیها وَاَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبوُرِ پس بگوید: اَفَهِمْتَ یا فُلانُ و به جای فلان اسم میّت را بگوید پس از آن بگوید: ثَبَّتَکَ اللهُ بِالْقوُلِ الثّابِتِ وَهَدیکَ اللهُ اِلی صِراط مُسْتَقیم عَرَّفَ اللهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ اوْلِیائِکَ فِی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ پس بگوید: اللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاصْعَدْ بِروُحِه اِلَیْکَ وَلَقّنهُ مِنْکَ بُرْهاناً اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَک.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [آیت الله سیستانی] (أَشْهَدُ أنَّ عَلِیّاً وَلیُّ اللّهِ) جزء اذان و اقامه نیست ، و لی خوب است بعد از (أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهَ) به قصد قربت گفته شود . ترجمه اذان و اقامه اللّه اکبر : یعنی خدای تعالی بزرگتر از آنست که او را وصف کنند . أَشْهَدُ أَن لا إِلهَ إِلاّ اللّهُ : یعنی شهادت میدهم که کسی جز خدا سزاوار پرستش نیست . أَشْهَدُ أَنّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ : یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبداللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم پیغمبر و فرستاده خداست . أَشْهَدُ أنَّ عَلیّاً أمْیر المُؤمنِین وَلیُّ اللّهِ : یعنی شهادت میدهم که حضرت علی علیه الصلاة و السلام امیر مؤمنان و ولیّ خدا بر همه خلق است . حَیَّ عَلَی الصّلاةِ : یعنی بشتاب برای نماز . حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ : یعنی بشتاب برای رستگاری . حَیَّ عَلَی خَیْر الْعَمَلِ : یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است . قَدْ قَامَتِ الصَّلاةُ : یعنی بتحقیق نماز برپا شد . لا إِله إِلاّ اللّهُ : یعنی کسی جز خدا سزاوار پرستش نیست .
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند و میت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند مگر ان که قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد مثل ان که مردمان خوب در ان جا دفن شده باشند یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به ان جا بروند و نیز مستحب است جنازه را در چند ذرعی قبر زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر کنند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچه ای روی قبر بگیرند و نیز مستحب است جنازه را به ارامی از تابوت بگیرند و وارد قبر نمایند و دعاهایی که دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از ان که میت را در لحد گذاشتند گره های کفن را باز کنند و صورت میت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میت به پشت برنگردد و پیش از ان که لحد را بپوشانند کسی دست راست را به شانه راست میت بزند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ میت بگذارد و دهان را نزدیک گوش او ببرد و به شدت حرکتش دهد و سه مرتبه بگوید اسمع افهم یا فلان بن فلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید مثلا اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگوید اسمع افهم یا محمد بن علی پس از ان بگوید هل انت علی العهد الذی فارقتنا علیه من شهاده ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و ان محمدا صلی الله علیه واله وسلم عبده و رسوله و سید النبیین و خاتم المرسلین و ان علیا امیر المومنین و سید الوصیین و امام افترض الله طاعته علی العالمین و ان الحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و القایم الحجه المهدی صلوات الله علیهم ایمه المومنین و حجج الله علی الخلق اجمعین و ایمتک ایمه هدی ابرار یا فلان بن فلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید و بعد بگوید اذا اتاک الملکان المقربان رسولین من عند الله تبارک و تعالی و سیلاک عن ربک و عن نبیک و عن دینک و عن کتابک و عن قبلتک و عن ایمتک فلا تخف و لا تحزن و قل فی جوابهما الله ربی و محمد صلی الله علیه واله وسلم نبیی و الاسلام دینی و القران کتابی و الکعبه قبلتی و امیر المومنین علی بن ابی طالب امامی و الحسن بن علی المجتبی امامی و الحسین بن علی الشهید بکربلا امامی و علی زین العابدین امامی و محمد الباقر امامی و جعفر الصادق امامی و موسی الکاظم امامی و علی الرضا امامی و محمد الجواد امامی و علی الهادی امامی و الحسن العسکری امامی و الحجه المنتظر امامی هولاء صلوات الله علیهم ایمتی و سادتی و قادتی و شفعایی بهم اتولی و من اعدایهم اتبرء فی الدنیا و الاخره ثم اعلم یا فلان بن فلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید و بعد بگوید ان الله تبارک و تعالی نعم الرب و ان محمدا صلی الله علیه واله وسلم نعم الرسول و ان علی بن ابی طالب و اولاده المعصومین الایمه الاثنی عشر نعم الایمه و ان ما جاء به محمد صلی الله علیه واله وسلم حق و ان الموت حق و سوال منکر و نکیر فی القبر حق و البعث حق و النشور حق و الصراط حق و المیزان حق و تطایر الکتب حق و ان الجنه حق و النار حق و ان الساعه اتیه لا ریب فیها و ان الله یبعث من فی القبور پس بگوید افهمت یافلان و به جای فلان اسم میت را بگوید و پس از ان بگوید ثبتک الله بالقول الثابت و هداک الله الی صراط مستقیم عرف الله بینک و بین اولیایک فی مستقر من رحمته پس بگوید اللهم جاف الارض عن جنبیه و اصعد بروحه الیک و لقه منک برهانا اللهم عفوک عفوک
- [آیت الله سبحانی] اللّه اکبر یعنی خدای بزرگ تر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، یعنی شهادت می دهم که خدایی جز اللّه نیست. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله(صلی الله علیه وآله)پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمیرالمؤمنینَ وَلِیُّ اللّه، یعنی شهادت می دهم که حضرت علی(علیه السلام)امیرالمؤمنین، و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، یعنی بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الفَلاَح، یعنی بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قًد قامَتِ الصَّلاةُ، یعنی نماز برپا شده است. لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، یعنی خدایی جز اللّه نیست.