آیا حضور مردم در انتخابات ایران یک شبه دموکراسی را در ایران فراهم آورده است؟

در مطالعه و بررسی نظام‌های سیاسی، پرسش از نوع ساختار قدرت و رابطه مردم و حکومت همواره کانون توجه و موضوع مورد مطالعه پژوهشگران بوده است، لکن تفاوت و تمایز ساختار قدرت در نظام‌های سیاسی از جمله نظام جمهوری اسلامی ایران به گونه‌ای است که برخی از کسانی که با الگو و معیار قرار دادن نظام‌های لیبرال دمکراسی به مقایسه نشسته‌اند را به اشتباه و کژراهه‌های غیرقابل توجیه کشانده است لذا با تعبیر به اینکه (جامعه ما در حال گذار از ساخت قدرت الیگارشیک (گروه اندک) به شبه دمکراسی است.)[1] درصدد بیان این هستند که طبقه‌ای که تعدادش کمتر است تمام وظایف سیاسی را انجام می‌دهد و قدرت را در انحصار خود دارد و از مزایایی که قدرت به همراه می‌آورد بهره‌مند می‌گردد.)[2] و (اقلیت سازمان یافته همیشه بر اکثریت کمتر سازمان یافته یا سازمان نیافته در جامعه پیش می‌جوید.)[3] با این حال به رغم این تعبیرات و انتساب ها درباره ساختار قدرت و رابطه مردم و حکومت در جمهوری اسلامی، امام خمینی که با درایت تمام، رهبری داهیانه‌شان را در نظام جمهوری اسلامی به منصه ظهور رساندند می‌فرمایند: (این توطئه‌اسلام است که در امور سیاسی ایران پانصد نفر دخالت کنند. باقیشان بروند سراغ کارشان یعنی مردم بروند سراغ کارشان، هیچ کار به مسائل اجتماعی نداشته باشند.)[4] و همچنین می‌فرمایند: (باید همه زن‌ها و همة مردها در مسائل اجتماعی، مسائل سیاسی وارد باشند و ناظر باشند هم به مجلس ناظر باشند، هم به کارهای دولت ناظر باشند، اظهارنظر بکنند، ملت باید الان همه‌شان ناظر امور باشند، اظهارنظر بکنند.)[5]
در واقع امام خمینی(ره) با نفی طبقاتی بودن جامعة اسلامی اظهار می‌دارند که (اسلام طبقه‌ای را بر طبقة دیگر ترجیح نداده است اسلام تمام طبقات را مساوی دانسته است.)[6] و بدین خاطر ما با بررسی عینی و دقت نظر در توزیع قدرت و گردش کارگزاران نظام در این دو دهه بعد از پیروزی انقلاب به این موضع هدایت می شویم که تعبیر الیگارشی دربارة ساختار قدرت در خصوص نظام جمهوری اسلامی، سخن ناروایی است.
اگر در بخش‌های مختلف ساختار قدرت توجه نماییم بر هر منصفی مخفی نمی‌ماند که در نظام جمهوری اسلامی مجلس نمایندگان جایگاه مهم و جدی را داشته و (در رأس امور است.)[7] و نمایندگان آن منتخب مردم بوده و نحوة انتخاب آنها نه تنها از طریق رقابت‌های سیاسی احزاب امکان‌پذیر است بلکه حتی راهیابی نامزدهای مستقل و غیر وابسته به حزب‌های سیاسی که نوعی الیگارشی بر آن حاکم است امکان داشته و در این چند دورة مجلس شورا این امر محقق شده و نحوة تصمیم‌گیری نمایندگان منتخب مردم بدون اتکاء و وابستگی به احزاب و الیگارشی بودن آن بوده است .
آیت‌الله خامنه‌ای در این باره که مشارکت عموم مردم همواره مورد اهتمام مسؤولین بوده است می‌فرمایند: (در کشور ما، انقلاب از روز اول، همة نقش‌ها در همة امور را به مردم داده است یعنی مجلس را که محل قانونگذاری است مردم تشکیل می‌دهند و نمایندگان مردم به آنجا می‌روند و هیچ کس هم حق ندارد نماینده‌ای را به مردم تحمیل کند.
رئیس جمهور را که مجری امور و مدیر و رئیس اداره کشور است مردم با آرای خودشان انتخاب می کنند این وضعی است که انتخابات ریاست جمهوری در ایران دارد حتی در کشورهای دمکراتیک غرب هم این وضعیت نیست (که) هر حزبی، اسم کسی را به عنوان کاندیدا ذکر می‌کند. مردمی که به آن کس رأی می‌دهند، در حقیقت به آن حزب رأی می‌دهند و خیلی‌ها آن کس را اصلاً نمی‌شناسند، به هر جهتی طرفدار این حزبند و انگیزه‌های گوناگون اقتصادی و سیاسی و غیرسیاسی موجب می‌شود که طرفدار فلان حزب باشند و به خاطر طرفداری آن حزب، به کاندیدای آن تشکیلات رأی می‌دهند (اما در ایران اسلامی) مردم در انتخاب دستگاه قانونگذاری مباشرتاً و مستقیماً دخالت می‌کنند در انتخاب دستگاه اجرایی و رئیس قوه مجریه، مردم خودشان دخالت می‌کنند، حتی در انتخاب رهبر با اینکه رهبری یک منصب الهی است و تابع ملاک‌های الهی و معنوی و واقعی است باز مردم نقش دارند کما اینکه مشاهده کردید مجلس خبرگان که نمایندگان مردمند می‌نشینند کسی را معین و انتخاب می‌کنند اگر همان کسی که مجلس خبرگان انتخاب کرد، مورد قبول مردم نباشد باز رهبری او جا نخواهد افتاد. پس آحاد و عامه مردم، علاوه بر اینکه به صورت غیر مستقیم از طریق مجلس خبرگان رهبر را معین می‌کنند، مستقیماً هم نسبت به شخص رهبر نظر و تصمیم دارند و خواست و ارا ده آنهاست که در حقیقت یک رهبر را رهبر می‌کند و به او امکان تصرف و قدرت امر و نهی و قبض و بسط می‌دهد.[8]
لذا شگفت‌انگیز است که برخی از کسانی که نمی‌توانند حضور و مشارکت مردم را انکار نمایند با یک موضع‌گیری متضاد و با بهانه‌جویی تمام مشارکت میلیونی مردم را مشارکت تهییجی و پوپولیستی دانسته‌ و گفته اند (جامعه ما از مشارکت پوپولیستی[9] به مشارکت نهادینه در حال عبور است.)[10] آیا به راستی این همان چشم فرو بستن در قبال حضور و مشارکت فعال و قانونمند مردم نیست؟ دربارة اهتمام به قانومند و نهادینه شدن مشارکت مردم آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: (در یک سال که همان سال 58 باشد امام خمینی(ره) چهار بار از آراء مردم برای چیزهای گوناگون استفسار کرد؛ برای اصل نظام، برای قانون اساسی نظام، برای ریاست جمهوری برای تشکیل مجلس شورای اسلامی.)[11] و همچنین می‌فرمایند: (امام می‌توانست یک قانون اساسی مطرح کند، همه مردم، یا یک اکثریت قاطعی از مردم هم یقیناً قبول می کردند. می‌توانست عده‌ای را معین کند و بگوید اینها بروند قانون اساسی بنویسند... امام این کار را نکرد امام انتخابات خبرگان (قانون اساسی) به راه انداختند، حتی عجله داشتند که این کار هر چه زودتر انجام بگیرد.)[12] بنابراین مشارکت قانونمند مردم در عرصه‌های مختلف نظام همواره مورد اهتمام امام و مسؤولین نظام بوده و در این 24 سال بعد از پیروزی انقلاب هر ساله در ایران اسلامی انتخابات برگزار شده است و مشارکت مردم نه تنها حق قانونی منظور شده، بلکه به عنوان تکلیف الهی از جانب علمای دین مورد تأکید و توصیه قرار گرفته است. حق و تکلیف بودن مشارکت قانونی مردم از ظرافت‌های خاصی است که برخی را به خاطر عدم آگاهی به اشتباه انداخته است حضور و حق مشارکت فعال مردم که خاستگاه دینی داشته و مورد توصیه علمای دین می‌باشد. از افتخارات جمهوری اسلامی است که در دنیای غرب نظیر ندارد و این در حالی است که دنیای غرب با بحران مشارکت مواجه شده و با انزوای دین و عدم توصیه نهادهای دینی به مشارکت مردم و بی‌توجهی به حقوق فطری آنها، شهروندان آن دیار جمعیتی خنثی و بی‌نظر و محروم در برابر سرنوشت اجتماعی خویش از عرصه‌های سیاسی اجتماعی حذف گردیده‌اند. آیت الله خامنه‌ای در این باره می‌فرمایند: (در دمکراسی‌های غربی عدّه‌ای پای صندوق‌های رأی می‌آیند و رأی می‌دهند گاهی سی و هفت درصد حائزین شرایط را تشکیل می‌دهند، مثلاً در انتخابات اخیر آمریکا حدود سی و هفت درصد شرکت کننده بیشتر نبود. هیچ وقت به اندازه شصت و هفت درصد و هفتاد درصدی که در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس، چه مجلس پنجم و چه مجلس ششم، ملاحظه کردید، شرکت نمی‌کنند.)[13]
بنابراین بهتر است با غنیمت شمردن حضور و مشارکت آگاهانه مردم و با قدرشناسی از این ولی‌نعمتان ،جامعه‌ای را که در آن حدیث شریف نبوی (کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته)[14] حاکم می‌باشد ارج نهیم.

پی نوشتها:
[1] . پولادی، کمال، روزنامة ایران (گذر از الیگارشی به شبه دمکراسی) 17/3/82، ص 9.
[2] . مایکل راش، جامعه و سیاست، (انتشارات سمت)، ص 66، به نقل از گاتانوموسکا، طبقه حاکم، 1939، ص 60.
[3] . مایکل راش، جامعهو سیاست، انتشارات سمت، ص 67.
[4] . نوسازی جامعه از دیدگاه امام خمینی (ره)، محمد حسن حسنی، نشر عروج، ص 196 به نقل از صحیفه نور، ج 18، ص 245.
[5] . همان، پیشین.
[6] . همان، ص 226، به نقل از صحیفه نور ج 6، ص 167.
[7] . همان، ص 199، به نقل از صحیفه نور، ج 17، ص 91.
[8] . ویژگی‌های انقلاب اسلامی در آینة نگاه مقام معظم رهبری، مؤسسه قدر ولایت، ص 61، 66.
[9] . populist (مردم باورانه، عوام‌گرا)، (در پایان قرن 19 مارکسیستهای روسیه که به عمل سازمانی باور داشتند به همة روش‌های انقلابی رقیبان غیرمارکسیست خود برچسب پوپولیست زدند و این عنوان به صورت تحقیرآمیز رواج یافت)، آشوری داریوش، دانشنامة سیاسی، انتشارات مروارید، 1380.
[10] . پولادی، کمال، پیشین.
[11] . ویژگی‌های انقلاب اسلامی در آینة نگاه مقام معظم رهبری، همان، ص 124.
[12] . همان.
[13] . مقام معظم رهبری آیت الله خامنه‌ای، روزنامه رسالت، 23/4/79، ص 6.
[14] . میزان الحکمة، محمدی ری‌شهری؛ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج 4، ص 337.
منبع: اندیشه قم