بدون شک یکی از گروه های ساکن کوفه در زمان قیام امام حسین(ع) ایرانیان(موالی) بوده اند. این افراد که به آن ها (الحمراء) هم می گفتند، قبل از جنگ قادسیه به تدریج به سپاه اسلام پیوسته و در کوفه سکونت یافته بودند. منابع جمعیت آنان را حدود بیست هزار نفر ذکر کرده اند.[1] این افراد با بستن پیمان ولاء(پیمانی که به موجب آن به نوعی جزء قبیله ای خاص محسوب می شدند و از حمایت آن قبیله برخوردار می شدند.) با قبایلی همچون بنی تمیم، پایگاه اجتماعی خود را مستحکم کردند.[2] هر چند در دوران معاویه و با توجه به سیاست تبعیض آمیز وی، موالی از جایگاه اجتماعی قابل قبولی برخوردار نبودند و به همین جهت انتظار می رفت آنان در قیام امام حسین(ع) بر امویان شرکت داشته باشند، اما خبری از حضور گسترده این افراد در جریان حادثه کربلا مشاهده نمی شود. در کتاب (تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهداء(ع)) ضمن اشاره به مطلب مذکور به علت عدم همراهی قابل توجه آنان در قیام حسینی اشاره شده است. در این کتاب آمده است: (انتظار می رفت که این گروه (ایرانیان) از نهضت حسینی و طلیعه آن در کوفه، یعنی حرکت مسلم، حمایت کنند، با این حال در جریان قیام امام حسین(ع)، در نامه نگاری ها و نیز در سپاه مسلم و هم چنین در سپاه عمر سعد، نقش چندانی از موالی نمی بینیم، و این می تواند تا اندازه ای ناشی از اتخاذ نوعی سیاست بی طرفانه باشد. زیرا آنان از سویی به علت ظلم و فشار بنی امیه، نمی خواستند در سپاه آنان وارد شوند و از سوی دیگر به علت ترس از حکومت اموی و برای ندادن بهانه به دست آنان و نیز عدم شناخت کافی از امام، نمی توانستند عواقب خطرناک حمایت از امام را بپذیرند. البته شاید پایگاه نازل اجتماعی آنان، باعث بی توجهی مورخان به نقش آنان شده باشد. یعنی چه بسا آنان نیز جزء امضا کنندگان نامه ها بوده اند یا در برخی از صحنه ها حضور داشته اند، اما ذکری از آنان به میان نیامده است.)[3]
برخی از نویسندگان معتقدند:( سپاه امام حسین(ع) در کربلا از دو عنصر عرب ها و موالی یا غلامان غیر عرب تشکیل شده بود.)[4] در کتاب اصحاب ایرانی ائمه اطهار(ع) به نام ده نفر از موالی اشاره شده است.
1- سالم بن عمرو 2- سعید غلام عمرو بن خالد صیداوی 3- سعد بن حرث 4- شبیب غلام حرث جابری 5- واضح ترکی از مولیان حارث سلمانی 6- شوذب بن عبدالله؛ غلام بنی شاکر 7- قارب بن عبدالله دوئلی از موالیان امام حسین(ع) 8- نصر بن ابی نیزر 9- اسلم بن عمرو ترکی وی از غلامان امام حسین(ع) بوده و پدرش ترک بود.[5] 10 – جابر بن حجاج کوفی. [6]
نتیجه گیری: به جز ایرانیان ساکن کوفه، شاید سایر ایرانیان از قیام امام حسین(ع) آگاهی نداشتند. بنابراین علت عدم حضور آنان در کربلا طبیعی است. اما در مورد ایرانیان ساکن کوفه (الحمراء) برخی از منابع به حضور موالی (ایرانیان) در میان یاران امام حسین(ع) اشاره دارند هر چند منابع، برخی از این افراد را به صراحت جزء ایرانیان نداسته اند. به هر حال این احتمال وجود دارد که پایگاه نازل اجتماعی آنان سبب بی توجهی مورخان به حضور آنان شده باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- حماسه حسینی، استاد شهید مرتضی مطهری.
2- اصحاب ایرانی ائمه اطهار،موسسه شیعه شناسی.
3- حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
پی نوشتها:
[1] و کانوا یسمون الحمراء و کان منهم بالکوفه زهاء عشرین الف رجل. دینوری، ابوحنیفه، اخبار الطوال،قم، منشورات الرضی، 1368 ش، ص 288
[2] (...و حالفوا زهرة بن حویة السعدی من بنی تمیم) بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1988، ص 275
[3] گروهی از تاریخ پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) ،1390 ، ج1، ص 584.
[4] اصحاب ایرانی ائمه اطهار، ص 85 به نقل از باقر شریف قرشی، پژواک بردگان در نهضت حسینی، ج6، صص 378
[5] کان أسلم من موالی الحسین، و کان أبوه ترکیا ) سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین، قم، دانشگاه شهید محلاتی، 1419، ص : 95
[6] اصحاب ایرانی ائمه اطهار، ص 86 تا 90 به نقل از منابعی چون ابصار العین، معارف معاریف، وسیلة الدارین و تنقیح المقال
منبع:اندیشه قم
