علم قاضی
علم قاضی، علم حاصل برای قاضی در موضوع قضایی است.
هرگاه قتل خطای محض با علم قاضی ثابت شود، دیه بر عهده چه کسی است؟ عاقله، یا خود جانی؟
احتیاط واجب آن است که خود جانی بپردازد.
احتیاط واجب آن است که خود جانی بپردازد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در مورد جنایت صغیر، که در زمان دادرسی و صدور رأی بالغ و رشید شده، دیه متعلّقه همچنان بر عهده عاقله است، یا خود جانی باید بپردازد؟
- اگر در قتل شبه عمد یا خطای محض هویّت اولیای دم مشخّص نباشد، یا دسترسی به آنان میسّر نگردد، آیا می توان قاتل را ملزم به پرداخت دیه کرد و در صورت عدم پرداخت دیه، وی را حبس نمود؟
- همان گونه که مستحضرید در مواردی که جانی اقرار به جنایت خطایی خود کند، عاقله ضامن نیست. حال اگر طفلی، که عمد او خطای محض تلقّی می شود، اقرار به جنایت خود نماید، آیا خود طفل ضامن است، یا عاقله وی؟
- همان گونه که مستحضرید در مواردی که جانی اقرار به جنایت خطایی خود کند، عاقله ضامن نیست. حال اگر طفلی، که عمد او خطای محض تلقّی می شود، اقرار به جنایت خود نماید، آیا خود طفل ضامن است، یا عاقله وی؟
- اگر مجنون یا صغیر، بر پدر خود ضرب یا جرحی که دیه آن بر عهده عاقله است وارد کند، مسؤول پرداخت دیه کیست؟ آیا در این مورد خاص می توان سایر اقربای نسبی مجنون یا صغیر را که جزء ورثه فعلی او محسوب نمی شوند (مانند برادران) به ترتیب اقربیّتِ به جانی مسؤول پرداخت دیه به عنوان عاقله دانست؟
- اگر جانی و مجنیّ علیه هر دو صغیر باشند، آیا تقاضای قسامه عاقله مجنیّ علیه برای اثبات جنایت خطایی صغیر پذیرفته می شود؟ آیا در فرض فوق می توان عاقله جانی را محکوم به پرداخت دیه نمود؟
- عدّه ای بر این عقیده اند که: (اگر اولیای دم مدّعی قتل عمدی گردند، ولی متّهم منکر عمدی بودن قتل شود، و دلایل موجود در پرونده به گونه ای باشد که برای حاکم شرع علم حاصل نشود، حاکم شرع قبل از احلاف متّهم حق ندارد قتل را شبه عمد یا خطای محض تلقّی کرده، و در مقام صدور حکم برآید.) نظر حضرتعالی چیست؟
- از آنجا که عاقله ضامن جراحت موضحه به بالا می باشد، مشروط بر این که خطای محض باشد. لطفاً بفرمایید: 1 چنانچه جراحتی وارد شود که ارش دارد، و ارش آن معادل با موضحه یا بالاتر باشد، آیا عاقله ضامن است؟ 2 در جراحات متعدّدی که دیه مجموع آن معادل موضحه یا بیشتر، ولی منفرداً کمتر است (اعمّ از این که دیه مقدّره داشته باشد، یا نداشته باشد) چطور؟3 جراحاتی وارد شده که کمتر از موضحه دیه دارد، لکن عیبی از آن حاصل شده که دیه جراحت به همراه عیب معادل موضحه یا بیشتر می شود. در این صورت عاقله ضامن است؟
- با توجّه به نظر برخی از حقوقدانان در مورد شخصی بودن جرایم و جنایتها، و با عنایت به وضع کنونی جوامع، یعنی عدم تمایل اقارب نسبی به پرداخت دیه خطای محض، بحث عاقله و ضمان جریره سالبه به انتفاء موضوع است. آیا صورتهای دیگری از ضمان جریره، با توجّه به نیازهای کنونی جامعه قابل تصوّر است؟
- در صورت پرداخت دیه از ناحیّه جانی، انتخاب نوع دیه به عهده پرداخت کننده است یا گیرنده؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] در صورتی که قاضی در صدور حکم مرتکب خطای محض شود. دیه به عهده ی چه کسی است؟
- [آیت الله نوری همدانی] در جنایت خطائی چنانچه جنایت باقسامه ثابت شود، به عهده خودِ جانی است یا عاقله؟
- [آیت الله خامنه ای] در مواردی که پرداخت دیه بر عهده عاقله است، هر گاه عاقله (عصبه) وجود نداشته و یا متمّکن از پرداخت دیه نباشند، آیا پرداخت دیه بر عهده خود جانی و در صورت اعسار او، بر بیت المال است و یا آنکه پس از اعسار عاقله (عصبه) و یا فقدان آنها، مراجعه به جانی وجهی نداشته و دیه از بیت المال پرداخت گردد؟
- [آیت الله سبحانی] هرگاه در جنایت خطائی، شخص جانی دیه را بپردازد ولی قصد تبرّع از عاقله را نکند آیا جانی می تواند به عاقله رجوع کند؟
- [آیت الله بهجت] 3) آیا قتل خطای محض است یا شبه عمد؟
- [آیت الله سبحانی] در قتل یا جرح خطای محض که مهلت دیه سه سال است، آیا در قتل یا جرح عمدی صبی که عمدش خطا محسوب می شود، دیه در مدت سه سال پرداخت می شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در مواردی که دیه بر عهده جانی است، اگر وی قادر بر پرداخت آن نباشد چه حکمی دارد؟ آیا بر عهده عاقله است یا بر ذمّه خود جانی می ماند، تا تمکن پیدا کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] هرگاه دیه جراحات وارده متعدده مجموعاً به قدر دیه موضحه باشد. ولی هر جراحتی به تنهایی کمتر از موضحه است، آیا در چنین فرضی دیه در صورت خطا بر عاقله است یا در مال جانی؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر شخص نابالغ بالغی را زد، دیه را چه کسی باید بدهد خود جانی یا عاقله البتّه در صورت موضّحه؟
- [آیت الله بهجت] شخصی در نزاع، علاوه بر مجروح نمودن اعضای خانواده، پدرش را نیز به قتل رسانده است و عاقله نیز منحصر به مصدومین می باشد. آیا عاقله ی مذکور که همان مجروحین می باشند، می توانند علاوه بر تقاضای قصاص، مطالبه دیه برای خود از جانی مذکور نمایند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
مسئله مرتبط یافت نشد
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد، از او ارث نمیبرد، ولی اگر از روی خطا باشد، چه خطای محض باشد یا خطای شبیه به عمد، بنابر اظهر از او ارث میبرد، ولی از دیه او بنابر اظهر ارث نمیبرد، اگرچه احتیاط مستحب در صلح کردن است، و در قتل عمدی، که ارث نمیبرد، فرقی نیست بین اینکه خودش مستقیماً اقدام به قتل نماید و یا طوری واسطه قتل باشد که قتل به او نسبت داده شود.
- [آیت الله مظاهری] در قتل عمد ورثه مقتول میتوانند قصاص کنند یا دیه بگیرند یا عفو کنند ولی عفو بهتر است، و در قتل شبه عمد حقّ قصاص ندارند فقط میتوانند دیه بگیرند یا عفو نمایند، و در قتل خطایی نیز حقّ قصاص ندارند بلکه یا عفو میکنند یا از عاقله یعنی خویشاوندان پدری قاتل، دیه میگیرند.
- [آیت الله مظاهری] مقصود از عاقله که دیه قتل خطا را باید بدهد خویشان نسبی پدری می‌باشد، چه مرد باشند یا زن، غیر از بچهها و دیوانهها و کفّار، و تقسیم دیه بر آنان با رعایت مراتب ارث است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] در قتل عمد در صورتی که اولیای مقتول قاتل را عفو کنند یا دیه بگیرند، قاتل باید دو ماه پی در پی روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند (البتّه وظیفه آزاد کردن یک بنده را هم دارد که در زمان کنونی منتفی است) و در قتل شبه عمد یا خطای محض باید علاوه بر دیه، خود قاتل یک بنده آزاد کند و اگر نتواند بنده آزاد کند (که در زمان کنونی چنین است) دو ماه پی در پی روزه بگیرد و اگر این را هم نتواند شصت فقیر را سیر کند.
- [آیت الله اردبیلی] دیه سقط جنین اگر از روی عمد یا شبه عمد باشد، بر عهده ساقط کننده جنین می‌باشد و همچنین است اگر از روی خطا باشد و روح در آن دمیده نشده باشد، اما اگر از روی خطا باشد و روح در آن دمیده شده باشد، بر عهده عاقله ساقط کننده است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر کسی مرد مسلمانی را بکشد دیهای که باید قاتل یا عاقله وی بدهند یکی از شش چیز است: اوّل: در قتل عمدی صد شتر که بنا بر احتیاط واجب داخل سال ششم شده باشند و بهتر آن است نری باشند که اخته و رگ مالیده نیست و در قتل شبه عمد و خطای محض شرائط دیگری از جهت سن و نری و مادگی در شتر معتبر است که در کتابهای فقهی مفصل آمده است. دوم: دویست گاو. سوم: هزار گوسفند. چهارم: دویست حلّه، حلّه نوعی پارچه بوده و چون در تفسیر آن اختلافاتی در میان لغویان وجود دارد، احتیاط آن است که برای پرداخت دیه، سایر اقسام آن را اختیار کنند. پنجم: هزار دینار طلای شرعی که بنا بر مشهور مقدار هر دینار طلا 18 نخود طلای سکّهدار می‌باشد. ششم: ده هزار درهم که بنا بر مشهور هر درهم 12 / 6 نخود نقره سکّه است. درباره مقدار دقیقتر دینار و درهم در مسأله 1872، 1904 و 1905 توضیح بیشتری داده شد. و اگر مقتول زن مسلمان باشد، دیه او در هر یک از شش چیز نصف دیه مرد است و اگر مقتول کافر ذمّی باشد در صورتی که مرد باشد دیه او هشتصد درهم و در صورتی که زن باشد دیه او چهارصد درهم می‌باشد و اگر کافر غیر ذمّی باشد دیه ندارد.
- [آیت الله مظاهری] قتل یا جنایت به چند راه ثابت میگردد: 1 - اقرار خود قاتل یا جانی. 2 - شهادت دو مرد عادل. 3 - قسامه و آن در صورتی است که مدّعی قتل شاهدی بر قاتل بودن متهم نداشته باشد با آنکه نشانههایی که باعث گمان به قاتل بودن اوست موجود باشد مثل آنکه او را با اسلحه نزد مقتول یافته باشند، و کیفیت آن به این صورت است که مدّعی به تنهایی یا دیگران، در نزد حاکم شرع پنجاه قسم بخورند و اگر مدّعی از قسامه امتناع نماید قسامه با متهم است. 4 - اگر مدّعی بیّنه نداشته باشد باید منکر قسم بخورد و اگر منکر قسم نخورد با قسم خوردن مدّعی قتل یا جنایت ثابت میگردد.
- [آیت الله سیستانی] اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد ، از او ارث نمیبرد ، ولی اگر قتل به حق باشد مانند قصاص یا اجرای حد یا دفاع ، ارث میبرد ، و همچنین اگر از روی خطا باشد ، مثل آنکه سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکی از خویشان او بخورد و او را بکشد ، از او ارث میبرد ، ولی از دیه قتل که عاقله میپردازد ارث نمیبرد و همچنین قتل شبه عمد یعنی : اینکه کاری کند که معمولاً موجب قتل نیست و قصد قتل هم نداشته ، ولی قصد انجام آن نسبت به مقتول داشته است مانع ارث نمیشود .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] دیه ای که قاتل باید بدهد در صورتی که مقتول مرد و مسلمان و آزاد باشد یکی از شش چیز است: اول در قتل عمدی صد شتر که داخل سال ششم شده باشند. و در قتل خطای محض و شبه عمد؛ سن شترها کمتر از این است. دوم دویست گاو. سوم هزار گوسفند. چهارم دویست حله و هر حله دو پارچه ای است که در یمن می بافند. پنجم هزار مثقال شرعی طلا که هر مثقال 18 نخود است. ششم ده هزار درهم که هر درهمی 6/12 نخود نقره سکه دار است. و اگر مقتول؛ زن و مسلمان و آزاد باشد؛ دیه او در هر یک از این شش چیز نصف دیه مرد است. و اگر مقتول کافر ذمی باشد؛ در صورتی که مرد باشد دیه او هشتصد درهم و در صورتی که زن باشد دیه او چهارصد درهم است و اگر کافر غیر ذمی باشد دیه ندارد. و دیه مقتولی که غلام یا کنیز باشد؛ قیمت او است در صورتی که بیشتر از دیه آزاد نباشد و در صورتی که قتل عمدی هم باشد نمی شود قاتل آزاد را برای او کشت.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر کسی که بالغ و عاقل است عمدا و به ناحق دیگری را بکشد؛ در صورتی که مقتول؛ مرد و مسلمان باشد؛ ولی کشته می تواند قاتل را عفو کند یا بکشد. ولی اگر مقتول کافر باشد؛ قاتل او را که مسلمان است نمی توان کشت و اگر مقتول زن و مسلمان باشد می شود قاتل مسلمان او را کشت؛ لکن اگر قاتل مرد باشد باید نصف دیه او را به ولی او بدهند و اگر قاتل دیوانه یا نابالغ باشد مطلقا دیه باید بدهند و دیه آن بر عاقله است که معنای آن خواهد آمد و نیز ولی می تواند به مقداری که طرفین راضی شوند از قاتل دیه بگیرد. و در صورتی که رضایت آنها به دیه ای باشد که در شرع معین شده است چون تقدیرات شرعی در دیه مختلف است؛ اختیار تعیین آن با قاتل است و می تواند هر کدام که برای او آسانتر است اختیار نماید. بنابر این می تواند قیمت نقره را که از سائر اقسام دیه کمتر است بدهد و آن به حساب قران قدیم ایرانی که یک مثقال بوده پانصد و بیست و پنج تومان می شود و اعتبار آن به قران قدیم است نه به ریال رایج امروزی. اما اگر از روی خطای محض بکشد؛ مثلا برای حیوانی تیر بیندازد و اشتباها کسی را بکشد؛ ولی کشته حق ندارد او را بکشد؛ اما می تواند از عاقله (یعنی قوم و خویشان پدری قاتل) به تفصیلی که در کتب مفصله مذکور است دیه بگیرد. و اگر از روی خطای شبیه به عمد بکشد به این معنی که شخصی کسی را با آلتی برنده که عادتا کشنده نیست و قصد کشتن هم نداشته باشد و اتفاقا بکشد؛ در این فرض خود قاتل باید دیه بدهد و ولی مقتول حق کشتن او را ندارد.