افراد
حج افراد از اقسام حج است. از این عنوان در باب حج سخن گفته‌اند.
آیا مراعات نوبت در اموری که طبق نوبت به کار افراد رسیدگی می شود، یک حقّ عقلایی و شرعی است و تخلّف از آن حرام است؟
در حال حاضر که بسیاری از کارها در اجتماع به صورت صف وقرار گرفتن در نوبت انجام می شود این امر، یک حقّ عقلایی محسوب می گردد، یا به تعبیر دیگر از بین بردن آن نوعی ظلم به حساب می آید و مشمول ادلّه حرمت ظلم و تعدّی بر حقوق مردم است (می دانیم در همه جا احکام از شرع گرفته می شود و موضوعات از عرف، جز در موضوعات مخترعه) آری در مواردی که در عرف عقلا استثنا می شود، مثل یک بیمار اورژانسی در مطّب دکتر و مانند آن، اشکالی ندارد.
در حال حاضر که بسیاری از کارها در اجتماع به صورت صف وقرار گرفتن در نوبت انجام می شود این امر، یک حقّ عقلایی محسوب می گردد، یا به تعبیر دیگر از بین بردن آن نوعی ظلم به حساب می آید و مشمول ادلّه حرمت ظلم و تعدّی بر حقوق مردم است (می دانیم در همه جا احکام از شرع گرفته می شود و موضوعات از عرف، جز در موضوعات مخترعه) آری در مواردی که در عرف عقلا استثنا می شود، مثل یک بیمار اورژانسی در مطّب دکتر و مانند آن، اشکالی ندارد.
عنوان سوال:
آیا مراعات نوبت در اموری که طبق نوبت به کار افراد رسیدگی می شود، یک حقّ عقلایی و شرعی است و تخلّف از آن حرام است؟
پاسخ:
در حال حاضر که بسیاری از کارها در اجتماع به صورت صف وقرار گرفتن در نوبت انجام می شود این امر، یک حقّ عقلایی محسوب می گردد، یا به تعبیر دیگر از بین بردن آن نوعی ظلم به حساب می آید و مشمول ادلّه حرمت ظلم و تعدّی بر حقوق مردم است (می دانیم در همه جا احکام از شرع گرفته می شود و موضوعات از عرف، جز در موضوعات مخترعه) آری در مواردی که در عرف عقلا استثنا می شود، مثل یک بیمار اورژانسی در مطّب دکتر و مانند آن، اشکالی ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا مراعات نوبت در اموری که طبق نوبت به کار افراد رسیدگی می شود (مانند نوبت ویزیت پزشکان) یک حق عقلایی و شرعی محسوب شده، و تخلّف از آن حرام است؟
- یکی از صندوقهای قرض الحسنه که وامهای بدون بهره در اختیار افراد قرار می دهد با توجّه به کثرت متقاضی وام در نظر دارد (در صورت عدم مانع شرعی) اعلام نماید کسانی که مقداری به واحد امور خیریّه صندوق (که به افراد بی بضاعت و مستمند کمک بلاعوض می نماید) کمک نمایند بدون نوبت و با تسهیلات بهتر وام قرض الحسنه دریافت می نماید، حکم شرعی این مسأله چیست؟
- در مواردی که اشخاص در منازل خود و دور از انظار مردم و بدون ایجاد مزاحمت برای همسایگان، مرتکب اعمال حرام ذیل می شوند آیا قاضی مأذون می تواند این افراد را از باب ارتکاب فعل حرام تعزیر نماید، یا مجوّز شرعی این کار وجود ندارد: الف) تماشای فیلمهای مبتذل و مستهجن ویدئویی ب) استماع آهنگهای مبتذل نوارهای کاست ج) نگهداری عکسهای مبتذل و مستهجن زنان اجنبیّه د) نگهداری آلات قمار و استفاده شخصی از آن.
- در مواردی که اشخاص در منازل خود و دور از انظار مردم و بدون ایجاد مزاحمت برای همسایگان، مرتکب اعمال حرام ذیل می شوند آیا قاضی مأذون می تواند این افراد را از باب ارتکاب فعل حرام تعزیر نماید، یا مجوّز شرعی این کار وجود ندارد: الف) تماشای فیلمهای مبتذل و مستهجن ویدئویی ب) استماع آهنگهای مبتذل نوارهای کاست ج) نگهداری عکسهای مبتذل و مستهجن زنان اجنبیّه د) نگهداری آلات قمار و استفاده شخصی از آن.
- برخی افراد که مورد اعتماد نظامند، باید مطرح شوند. آیا می توان در مورد آنان قهرمان سازی کرد، تا آنان در سطح جامعه معرّفی شوند؟ حدّ شرعی این کار تا کجاست؟
- همان طور که مستحضرید، قانون مجازات اسلامی در موادّ 612 و 613 (تکدّی گری) را جرم دانسته، و برای آن مجازات حبس تعیین نموده است. لطفاً نظر شریف خود را در مورد وصف جزایی و حرمت شرعی آن بیان فرموده، و بفرمایید مسؤول پیشگیری، پیگیری و رسیدگی به آن، در نظام حکومت اسلامی، کدام مرجع قانونی است؟
- من یک زن هستم، به منزل پدرم میروم و درمنزل پدرم کارهای منزل آنان را انجام می دهم، شوهرم با کار کردن درمنزل پدرم مخالف است و میگوید چون من راضی نیستم اعمال واجبی که سایر افراد خانواده انجام می دهند شرعا اشکال دارد. آیا کار من اشکال شرعی دارد؟
- در اثر کمبود امکانات تفریحی و سرگرمی، با در اختیار داشتن یک دست ورق (پاسور) برای سرگرم کردن و گذاردن وقت، خود را مشغول کرده ایم. امّا این اوراق توسّط بازرسی کارخانه توقیف، و ما متّهم به قمار بازی شده ایم. با توجّه به کمبود امکانات و گذراندن وقت به صورت کسل کننده، لطفاً نظر خود را راجع به این مسأله بیان فرمایید: آیا این کار از نظر شرعی حرام است؟ و در صورت حرام بودن، آیا این کار شرعاً تعزیر دارد؟
- چندی پیش در جریان مسأله ای از احکام معظّم له مبنی بر عدم جواز شرعی غیبت شخص ریش تراش (در خصوص تراشیدن ریش قرار گرفتیم) مضمون مسأله چنین بود که (نظر به این که بعضی از علما و مجتهدین تراشیدن ریش را حرام نمی دانند جایز نیست از شخص ریش تراش در خصوص این عمل غیبت شود) بفرمایید کدام یک از علما این کار را مجاز می دانند؟
- چندی پیش در جریان مسأله ای از احکام معظّم له مبنی بر عدم جواز شرعی غیبت شخص ریش تراش (در خصوص تراشیدن ریش قرار گرفتیم) مضمون مسأله چنین بود که (نظر به این که بعضی از علما و مجتهدین تراشیدن ریش را حرام نمی دانند جایز نیست از شخص ریش تراش در خصوص این عمل غیبت شود) بفرمایید کدام یک از علما این کار را مجاز می دانند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] در بسیاری از مکان های شلوغ که به کارها صفی و نوبتی رسیدگی می شود، مثل نانوایی ها، بانک ها و... اگر فردی بدون رعایت حق و نوبت دیگران کار خود را مقدّم نماید، شرعا عمل حرامی مرتکب شده است؟ اگر نانوا یا متصدّی آن امر بدون نوبت کار کسی را مقدم بنماید، آیا او عمل حرامی مرتکب گردیده است؟
- [آیت الله بهجت] شخصی عهد شرعی کرده است که کار خیری را هر چه زودتر انجام بدهد، اگر از قیدِ هر چه زودتر انجام دادن تخلّف کند، آیا لازم است پس از زمان تخلّف، آن کار خیر را انجام نماید و آیا این تخلّف موجب کفّاره می شود؟ کفّاره اش چیست؟ و اگر بخواهد در آینده وفای به عهد کند، آیا مقیّد است به هر چه سریع تر انجام دادن یا فقط نفس کارِ خیر باید محقّق شود و در صورتی که قید هر چه زودتر، همواره با عهد انجام کار خیر باشد، به تعداد تأخیرهایی که می اندازد موجب کفّاره است؟
- [آیت الله جوادی آملی] آیا کارکردن افراد مسلمان از نظر شرعی تحت ریاست یا مدیریت فرد یهودی حرمت دارد یا خیر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] امروزه دولت برای تأمین هزینههای اموری چون مدرسهسازی، جادّهسازی، امور بهداشتی، رسیدگی به فقراء و.... از مردم به صورتهای مختلف مالیات میگیرد، با توجّه به مطلب بالا 1 - آیا گرفتن چنین مالیاتهایی برای دولت جایز است؟ 2 - آیا به هر صورتی دادن این مالیاتها بر مردم واجب است؟ (اگر کسی با صحنهسازی مالیات ندهد این کار جایز میباشد)
- [سایر] فلسفه حرمت بازی با شطرنج یا پاسور چیست؟ طبق نظر برخی از فقها این کار جایز است؛ پس چگونه چیزی که حرام بوده، اینک حلال شده است؟ مگر احکام دین ثابت نیست؟
- [آیت الله خامنه ای] 1. آیا یک نفر می تواند به نیابت از تعداد زیادی از افراد (مثلاً 100 نفر) عمره بجا آورد؟ج) اشکال ندارد. 2. اگر نیت افراد شرکت کننده در طرح عمره نیابتی این باشد که صرفاً یک نفر (که الزاماً از بین خودشان نباشد) به نیابت از جمع خود به عمره مفرده مشرف شود و هزینه آن بین افراد شرکت کننده در این طرح، از قبل تقسیم شده باشد، آیا این کار جواز شرعی خواهد داشت؟
- [آیت الله خامنه ای] در بین مردم باب شده که تعدادی از افراد، مثلاً بیست نفر، ماهانه هر کدام ده هزار تومان طبق قراردادی که همه آن را قبول کرده اند، روی هم می گذارند و هر ماه آن را به قید قرعه برای رفع گرفتاری های مالی به یکی از افراد می دهند و فردی که پول را می گیرد همه ماهه همان ده هزار تومان را تا تمام شدن قسط می پردازد و بقیه نیز به قید قرعه و نوبت پول را می گیرند و هیچگونه سود یا کارمزد به هیچ کس تعلق نمی گیرد، لطفاً حکم شرعی این مسأله را بفرمایید.
- [آیت الله خامنه ای] چنانچه برخی افراد آب بهای منزل خود را پرداخت ننمایند و از آن آب علاوه بر استفاده گوناگون غسل واجب نموده و یا برای ادای نماز وضو بگیرند استفاده از آن آب مخصوصاً غسل و وضوی آنان چه حکمی دارد؟ ج) امتناع از پرداخت آب بها جایز نیست و موجب بطلان وضو و غسل می شود. س: چنانچه برخی افراد هزینه برق مصرفی خانه و یا محل کار خود را پرداخت ننمایند از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] بنده خانمی هستم که تخت کوچکی در خانه دارم که از طریق آن به کار اپیلاسیون (از بین بردن موهای زائد بدن از طریق موم سرد) مشغول میباشم و خرج خودم و بچههایم را از این راه تأمین میکنم. آیا کار من حرام محسوب می‌شود؟ در حالی که بدون قصد و غرض بوده چون من خودم خیلی پایبند مسائل اسلامی و شرعی هستم. آیا این پول حرام بوده و فعل حرام انجام دادهام؟ در حالی که هیچ تخصصی در هیچ زمینهای ندارم و فقط همین کار را بلد هستم که آنهم تنها منبع درآمد خودم و بچههایم میباشد.
- [آیت الله خامنه ای] 13 سال پیش در جشن ازدواج یکی از اقوام در حالی که روسری بر سر نداشتم در مقابل داماد که نامحرم بود به همراه چند تن از دختران فامیل دقایقی رقصیدم که از مراسم فیلمبردای نیز به عمل آمد (البته با جهل از عقوبت عدم رعایت حجاب در مقابل نامحرم و حرام بودن رقصیدن). اما پس از آن به دلیل آگاهی نسبت به مسائل شرعی، مسائل شرعی را کاملاً رعایت نموده، در مراسم جشن ازدواج که احتمال عدم رعایت مسائل شرعی میباشد، شرکت نمیکنم. اما مدام این فکر که به خاطر آن کار حرام در روز حساب مورد بازخواست قرار خواهم گرفت، آزارم میدهد و اینکه آیا هربار که آن فیلم توسط افراد نامحرم فامیل دیده می‌شود برای من گناهی ثبت می‌شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- هرگاه فقط به مقدار وضو یا غسل آب دارد و می داند اگر آن را بریزد آب پیدا نمی کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد ریختن آن حرام است و احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم این کار را نکند، همچنین اگر احتمال عقلایی می دهد که اگر آب را بریزد آب دیگری به دستش نمی رسد احتیاط واجب آن است که آب را نگه دارد و در تمام این صورتها اگر آب را بریزد کار خلافی کرده اما نماز او با تیمم صحیح است.
- امر به معروف و نهی از منکر بر تمام افراد عاقل و بالغ با شرایط زیر واجب است: 1 کسی که می خواهد امر و نهی کند باید یقین داشته باشد که طرف مقابل مشغول انجام حرام یا ترک واجبی است. 2 احتمال دهد که امر و نهی او اثردارد، خواه اثر فوری داشته باشد یا غیر فوری، کامل یا ناقص، بنابراین اگر بداند هیچ اثر نمی کند واجب نیست. 3 در امر و نهی او مفسده و ضرری نباشد، پس اگر بداند یا خوف این باشد که امر یا نهی او، ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی قابل توجه نسبت به او یا بعضی از مؤمنین می رساند واجب نیست، ولی اگر معروف و منکر از اموری باشد که شارع مقدس اسلام اهمیت زیادی به آن می دهد (مانند حفظ اسلام و قرآن و استقلال ممالک اسلامی، یا حفظ احکام ضروری اسلام)، باید اعتنا به ضرر نکند و با بذل جان و مال در حفظ آنها بکوشد.
- هیچ مسلمانی نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، بلکه باید آنها را از روی دلیل به فراخور حال خویش بداند ولی در فروع دین یعنی احکام و دستورات عملی، اگر مجتهد باشد (یعنی بتواند احکام الهی را از روی دلیل به دست آورد) به عقیده خود عمل می کند و اگر مجتهد نباشد باید از مجتهدی تقلید کند، همان گونه که مردم در تمام اموری که تخصص و اطلاع ندارند، به اهل اطلاع مراجعه می کنند و از آنها پیروی می نمایند.(1) و نیز می تواند عمل به احتیاط کند، یعنی در اعمال خود طوری رفتار نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است، مثلاً اگر بعضی از مجتهدین کاری را حرام و بعضی مباح می دانند آن را ترک کند و یا اگر بعضی، آن را مستحب و بعضی واجب می دانند آن را حتماً به جا آورد، ولی چون عمل به احتیاط مشکل است و احتیاج به اطلاعات نسبتاً وسیعی از مسائل فقهی دارد، راه برای توده مردم غالباً همان مراجعه به مجتهدین و تقلید از آنهاست.
- هیچ مسلمانی نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، بلکه باید آنها را از روی دلیل به فراخور حال خویش بداند ولی در فروع دین یعنی احکام و دستورات عملی، اگر مجتهد باشد (یعنی بتواند احکام الهی را از روی دلیل به دست آورد) به عقیده خود عمل می کند و اگر مجتهد نباشد باید از مجتهدی تقلید کند، همان گونه که مردم در تمام اموری که تخصص و اطلاع ندارند، به اهل اطلاع مراجعه می کنند و از آنها پیروی می نمایند.(1) و نیز می تواند عمل به احتیاط کند، یعنی در اعمال خود طوری رفتار نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است، مثلاً اگر بعضی از مجتهدین کاری را حرام و بعضی مباح می دانند آن را ترک کند و یا اگر بعضی، آن را مستحب و بعضی واجب می دانند آن را حتماً به جا آورد، ولی چون عمل به احتیاط مشکل است و احتیاج به اطلاعات نسبتاً وسیعی از مسائل فقهی دارد، راه برای توده مردم غالباً همان مراجعه به مجتهدین و تقلید از آنهاست.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . همکاری مردها با زن های اجنبیه و بیگانه در امور تجاری و اداری به نحوی که به تقلید از بیگانگان مرسوم شده که از محرمات، پرهیز نمی کنند و مراعات احکام شرعیه را نمی نمایند، جایز نیست.
- [آیت الله مظاهری] قرآن شریف و روایات اهلبیت(سلاماللهعلیهم) مؤمن واقعی را کسی میداند که وفای به عهد کند و خلف وعده نداشته باشد. و خلف وعده اقسامی دارد: الف) تخلّف از عقود و شروطی که در اسلام لازم الوفاست، نظیر بیع و شرا و شروط در ضمن عقد بلکه مطلق شروط، و این قسم تخلّف علاوه بر اینکه حرام است، ضمانآور نیز میباشد، مثلاً اگر خانهای را فروخته باشد و در ضمن عقد شرط کرده باشد که مثلاً یک ماه پس از فروش در آن خانه بنشیند، اگر مشتری تخلّف از آن شرط نمود و خانه را پیش از اتمام یک ماه تصرّف کرد، علاوه بر اینکه کار حرامی انجام داده، تصّرف او نیز غصب و حرام است، و اگر خانه در این مدّت خراب شود یا آسیب ببیند ضامن است، همانگونه که اگر فروشنده از تسلیم خانه پس از اتمام یک ماه خودداری کند، علاوه بر حرمت، ضامن نیز میباشد و باید مشتری را راضی کند. ب) تخلّف از وعدههایی که موجب زیان و ضرر شود، نظیر اینکه وعده بدهد که مثلاً شام به خانه کسی برود و او غذا تهیه ببیند و افرادی را برای احترام او دعوت نموده باشد. این قسم از تخلّف وعده گرچه ضمانآور نیست، ولی علاوه بر اینکه خلاف انسانیّت است، از نظر شرعی نیز حرام است. ج) تخلّف از وعدهای که موجب زیان و ضرر مالی نشود، ولی ضرر آبرویی و نظیر آن داشته باشد، نظیر مثالی که گذشت، در صورتی که تنها ضرر آبرویی داشته باشد نه ضرر مالی، این قسم از تخلّف وعده گرچه ضمان ندارد، ولی حرام است و انسان واقعی از این کارها نمیکند. د) تخلّف از وعدهای که موجب اتلاف عمر می‌شود، نظیر اینکه وعده کند مثلاً در وقت معیّنی در کلاس درس حاضر شود، ولی تخلّف کند و در آن وقت معیّن نرود و یا اصلًا نرود. این قسم علاوه بر اینکه خلاف انسانیّت است حرام نیز میباشد، ولی برای اینکه وقت دیگران را تضییع نموده ضامن نیست. ه) تخلّف از وعدهای که موجب ضرر مالی یا ضرر آبرویی و یا تضییع عمر نیست، این قسم تخلّف وعده اگرچه حرام نیست و ضمانآور نیز نمیباشد، ولی کاشف از این است که مؤمن واقعی نیست: صفحه 398 (الْمُؤْمِنُ اذا وَعَدَ وَفی)[1] (انسان با ایمان هنگامی که وعده کرد، وفا میکند.) و از نظر کمال نیز نقص دارد و از این جهت مورد ملامت عقلا میباشد.
- [امام خمینی] اگر منکر از اموری است که شارع اقدس به آن اهتمام میدهد و راضی نیست به وقوع آن به هیچ وجه، جایز است دفع آن به هر نحو ممکن باشد، مثلًا اگر کسی خواست یک شخص را که جایز القتل نیست بکشد باید از او جلوگیری کرد، و اگر ممکن نیست دفاع از قتل مظلوم مگر به قتل ظالم، جایز است بلکه واجب است، و لازم نیست از مجتهد اذن حاصل نماید. لکن باید مراعات شود که در صورت امکان جلوگیری به نحو دیگری که به قتل منجر نشود به آن نحو عمل کند، و اگر از حد لازم تجاوز کند معصیت کار و احکام متعدّی بر او جاری خواهد شد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر منکر از اموری است که شارع اقدس به آن اهتمام می دهد و به وقوع آن به هیچوجه راضی نیست، جایز است دفع آن بهر نحو که ممکن باشد، مثلا اگر کسی خواست یک شخص را که جایز القتل نیست بکُشد باید از او جلوگیری کرد و اگر ممکن نیست دفاع از قتل مظلوم مگر به قتل ظالم، جائز است بلکه واجب است، و لازم نیست از مجتهد اذن حاصل نماید لکن باید مراعات شود که در صورت امکان جلوگیری به نحو دیگری که به قتل منجر نشود به آن نحو عمل کند، و اگر از حد لازم تجاوز کند معصیت کار و احکام متعدی بر او جاری خواهد شد.
- [آیت الله وحید خراسانی] شرط پنجم ان که برای کار حرام سفر نکند و اگر برای کار حرامی مانند دزدی یا اعانت ظالم در ظلمش یا ضرر رساندن به مسلمانی سفر کند یا خود سفر حرام باشد مثل ان که قسم شرعی خورده باشد که به سفر نرود یا برای او ضرری داشته باشد که تحمل ان ضرر حرام باشد باید نماز را تمام بخواند
- [آیت الله نوری همدانی] اگر منکر از اموری است که شارع اقدّس به آن اهتمام می دهد وراضی نیست به وقوع آن به هیچ وجه ، جایز است دفع آن به هر نحو ممکن باشد ، مثلاً اگر کسی خواست یک شخص را که جایز القتل نیست بکشد باید از او جلوگیری کرد ، واگر ممکن نیست دفاع از قتل مظلوم مگر به قتل ظالم ، جائز است بلکه واجب است ، ولازم نیست از مجتهد اذن حاصل نماید . لکن باید مراعات شود که در صورت امکان جلوگیری به نحو دیگری که به قتل منجر نشود به آن نحو عمل کند ، واگر از حدّ لازم تجاوز کند معصیت کار واحکام متعدی بر او جاری خواهد بود .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که می خواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش بگذرد؛ یا ده روز در محلی بماند و نیز کسی که مردد است که از وطنش بگذرد؛ یا ده روز در محلی بماند؛ اگر از ماندن ده روز یا گذشتن از وطن منصرف شود؛ باز هم باید نماز را تمام بخواند. ولی اگر باقیمانده راه هشت فرسخ باشد یا چهار فرسخ باشد و بخواهد برود و برگردد و برگشتن نیز چهار فرسخ باشد؛ باید نماز را شکسته بخواند. شرط پنجم - آنکه برای کار حرام سفر نکند و اگر برای کار حرامی مانند دزدی سفر کند؛ باید نماز را تمام بخواند. و همچنین است اگر خود سفر حرام باشد مثل آنکه برای او ضرری که اقدام بر آن شرعا حرام است داشته باشد؛ یا زن بدون اجازه شوهر و فرزند با نهی پدر و مادر که موجب عقوقش باشد سفری بروند که بر آنان واجب نباشد؛ ولی اگر مثل سفر حج واجب باشد؛ باید نماز را شکسته بخوانند.
- [آیت الله مظاهری] کسی که نمیداند پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش میگذرد یا نه، یا ده روز در محلّی میماند یا نه، باید نماز را تمام بخواند. شرط دوّم: برای کار حرام سفر نکند و اگر برای کار حرامی مانند دزدی سفر کند باید نماز را تمام بخواند، و همچنین است اگر خود سفر حرام باشد مثل آنکه زن بدون اجازه شوهر سفری برود که بر آن واجب نباشد، ولی اگر مثل سفر حجّ واجب باشد باید نماز را شکسته بخواند.
- [آیت الله وحید خراسانی] تلقیح نطفه شوهر به زن او به وسیله خود شوهر جایز است و به وسیله غیر شوهر در صورتی که متوقف بر انجام کار حرامی باشد ارتکاب ان کار حرام است و بچه ای که به تلقیح به وجود می اید احکام اولاد بر او مترتب است
- [آیت الله اردبیلی] اگر حکومت صالح و شرعی احیانا مصلحت جامعه را در مهار جمعیّت و تنظیم خانواده تشخیص دهد، تشویق جامعه نسبت به آن با راهنمایی راههای حلال و منع از راههای حرام از قبیل سقط کردن جنین مانعی ندارد، ولی الزام افراد به محدود نمودن نسل جایز نیست.