سرقفلی
وجه دریافتى هر یک از مستأجر و مالک از دیگرى یا از شخصى سوم در ازای حق پیشه و کسب را سرقفلى گویند. از احکام سرقفلى در مسائل مستحدثه و نیز باب خمس سخن گفتهاند.
اگر کسی ملکی را بدون تعیین مدت اجاره کرد و سرقفلی نیز پرداخت کرد آیا با باطل شدن اجاره سرقفلی نیز از بین می‌رود؟
خیر سرقفلی بر سر جای خود باقی است.
خیر سرقفلی بر سر جای خود باقی است.
عنوان سوال:
اگر کسی ملکی را بدون تعیین مدت اجاره کرد و سرقفلی نیز پرداخت کرد آیا با باطل شدن اجاره سرقفلی نیز از بین می‌رود؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر کسی ملکی را بدون تعیین مدت اجاره کرد و سرقفلی نیز پرداخت کرد آیا با باطل شدن اجاره سرقفلی نیز از بین می‌رود؟
- چنانچه عقد اجاره با شخصی که سرقفلی را پرداخت کرده به پایان برسد وظیفه چیست؟
- چنانچه شخصی سرقفلی پرداخت کرده و مدت اجاره هنوز به پایان نرسیده می تواند مال را به شخص دیگر اجاره دهد؟
- ملکی وقفی در طول سالیان گذشته به صورت مغازه های تجاری درآمده که اعیان احداثی مانند عرصه، متعلّق به موقوفه می باشد و اجاره داده شده است، تعدادی از مستأجرین که دارای حقّ سرقفلی در مغازه می باشند، سرقفلی خود را بدون اجازه متولّی به غیر منتقل نموده اند؛ آیا می توان جهت حفظ حقوق حقّه وقف از دادگاه صالحه تقاضا کرد در راستای تخلیه آن مکان ها از کسانی که بدون اجازه، مغازه ها را متصرّف شده اند و اجاره بهای معوّقه و حقّ نقل و انتقال را طبق قانون اوقاف پرداخت نمی کنند اقدام کند؟
- در صورت فروش سرقفلی آیا مالک می تواند ملک را به شخص دیگری اجاره دهد؟
- چنانچه مدت اجاره تمام شود و مستأجر سرقفلی نپرداخته باشد آیا می تواند در آن محل سکونت داشته باشد؟
- آیا می شود ملکی را که موقوفه اولاد ذکور است اجاره 99 ساله نمود؟ (بشرطی که مبلغ اجاره سالیانه توسط خود اولاد ذکور تعین شود و به هنگام هر بار تغییر طبقه اولاد ذکور، امکان تجدید نظر در مبلغ اجاره باشد) و روی مبلغی که مثلاً بعنوان حق خصوصیت به اولاد ذکور فعلی برای گرفتن اجاره نامه پرداخت می‌شود در انتقالهای بعدی اجاره نامه سود گرفت؟
- سهم خودم را از مالکیت و سرقفلی یک فروشگاه برای مدت یک سال به شریکم اجاره دادم. در بند اول اجاره نامه ذکر شده که در پایان مدت اجاره سهم مرا به قیمت روز بخرند، حال بعد از پایان مدت اجاره تاکنون بیش از هفده ماه گذشته، نه اجاره نامه تمدید شده نه اجاره ای پرداخت نموده و نه به قولش در اجاره نامه که خرید سهم من بوده عمل می کند و اکنون می خواهد با آن اجاره نامه جواز کسب دائم بگیرد. حکم چیست؟
- شخصی یک باب مغازه در سال 1360 (ه-. ش) به مبلغ معلومی طبق قرارداد منعقده فیما بین مالکین و خریدار به سرقفلی خریده و مبلغ قرارداد آن روز را پرداخت نموده است. در پایین قرارداد عبارت ذیل آمده است (مورد معامله سرقفلی و حقّ اولویّت و انتقال به دیگری است ولی باید در موقع فروش رضایت مالکین اصلی را طبق قانون سرقفلی از سود مورد معامله جلب نماید و در ضمن اجاره از زمان تحریر لغایت دو سال تمام به مبلغ ماهیانه یکصد تومان منظور و مقرر گردید) با توجّه به شرایط ذکر شده فوق: الف) آیا مالکین یا مالک از نظر شرعی میتواند بدون رسیدن به توافق با صاحب سرقفلی مبلغ مال الاجاره را هر سال افزایش دهد؟ ب) در صورت افزایش فرق بین سرقفلی و اجاره چه خواهد بود؟
- اگر خانه یا ملکی را مثلًا یک ساله اجاره دهند و ابتدای آن را یک ماه بعد از خواندن صیغه معیّن کنند، آیا صحیح است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] در صورت خرید سرقفلی مغازه، اجاره آن باید به چه صورتی انجام گیرد؟ آیا مبلغ اجاره را باید مطابق قانون تعیین نمود یا در دست صاحب ملک است؟
- [آیت الله بهجت] مستأجری که موقع اجاره، سرقفلی پرداخت کرده، آیا پس از تمام شدن مدّت، مستحقّ همان مبلغی است که داده یا استحقاق سرقفلی زمان تحویل را دارد؟
- [آیت الله بهجت] شخصی ملکی را به مبلغی اجاره نموده است. آیا وجه اجاره را موقع پرداخت زکات کسر نماید؟
- [آیت الله سبحانی] سرقفلی مغازه تجاری در معرض فروش است و حق اولویت در خرید این سرقفلی با صاحب زمین مغازه است ملاک در تعیین نرخ سرقفلی بر چه مبنااست؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی چندین سال قبل مغازه ای را قبل از تکمیل ساختمان آن اجاره نمود و پول سرقفلی آن را در همان زمان پرداخت کرد و سپس با اجازه مالک، آن را با پول اجاره همان مغازه تکمیل نمود و در طول مدّت اجاره، نصف ساختمان را با سند رسمی از مالک خرید و در حال حاضر مدّعی است که ساختمان مزبور وقف است و نائب تولیت هم ادّعا می کند که باید سرقفلی آن دوباره پرداخت شود، حکم این مسأله چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی مغازه ای را بدون سرقفلی اجاره کرده است، آیا حق دارد بعد از انقضای مدت اجاره، از موجر تقاضای سرقفلی کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اینجانب مغازه ای را با پرداخت سرقفلی آن به نرخ روز در سی سال قبل اجاره کردم. چون مدّت اجاره سرآمده بود، چند سال با توافق طرفین مال الاجاره زیاد شده و پرداخت گردید. ولی در یکی دو سال اخیر توافق حاصل نشده و قراردادی فیمابین نبوده است. مالک از طریق دادگاه درخواست اجرة المثل مغازه خود را کرده و در عرف مردم اجاره مغازه با خرید حقّ سرقفلی آن به مراتب کمتر از اجاره آن بدون خرید حق سرقفلی می باشد و اصولا سرقفلی را می خرند تا از مزایای آن که از جمله اجاره کمتر است استفاده کنند، آیا در این فرض مالک می تواند اجرة المثل مغازه خود را بدون واگذاری سرقفلی آن به مستأجر مطالبه کند؟
- [آیت الله خوئی] اگر کسی از پول خمس داده شده یا از منافع بین سال، سرقفلی ملکی را بخرد، سرقفلی جزو مؤونه است یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی مغازه ای را با سرقفلی معین، اجاره کرده است، حال بعد از انقضای مدت اجاره که می خواهد سرقفلی را پس بگیرد، به موجر می گوید سرقفلی امروز مغازه را باید بدهی، نه سرقفلی سابق را که من به تو دادم، آیا مستأجر می تواند سرقفلی روز را بگیرد، یا باید همان مقدار که داده بگیرد نه بیشتر؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا خمس مبلغ دریافت شده بابت سرقفلی مغازه را که توسط دادگاه تعیین شده بلافاصله باید پرداخت کرد یا اینکه می توان تا سر سال خمسی یا تا سال بعد صبر کرد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- هرگاه کسی ملکی را با دادن سرقفلی به صاحب آن برای مدتی اجاره کند مادام که وقت اجاره او تمام نشده است می تواند ملک را به دیگری با همان مبلغ اجاره دهد، ولی حق سرقفلی را به هر مقداری که با یکدیگر توافق کنند می تواند بگیرد و موافقت صاحب ملک نیز در انتقال اجاره شرط است، مگر این که از اول، این حق به مستأجر واگذار شده باشد.
- کسی که ملکی را اجاره کرده و سرقفلی نپرداخته هنگامی که مدت اجاره به سر رسید حق ندارد بدون اذن صاحب ملک در آنجا اقامت کند و اگر آن را تخلیه نکند غاصب و ضامن ملک و ضامن مثل مال الاجاره است، خواه اجاره اول کوتاه باشد یا طولانی و خواه در مدت اجاره ارزش ملک بالا رفته باشد یا نه و اگر کسی ملک را از چنین شخصی اجاره کند اجاره اش صحیح نیست، مگر این که صاحب ملک رضایت دهد.
- هرگاه مدت اجاره ملکی که سرقفلی آن گرفته شده تمام شود مالک موظف است آن را به همان مستأجر یا شخص دیگری که او موافقت کند اجاره دهد و مقدار مال الاجاره به قیمت عادلانه روز با نظر کارشناس مورد اطمینان خواهد بود.
- مالک می تواند ملکی را که به دیگری اجاره داده بفروشد و اجاره آن باطل نمی شود و استفاده از آن ملک در مدت اجاره مال مستأجر است، اما اگر خریدار نمی دانسته که آن ملک را اجاره داده اند، یا گمان می کرده مدت اجاره کم است، پس از اطلاع می تواند معامله را فسخ کند.
- اگر خانه یا ملکی را مثلاً یک ساله اجاره دهند و ابتدای آن را یک ماه بعد از خواندن صیغه معین کنند اجاره صحیح است، اگر چه در موقع خواندن صیغه آن خانه در اجاره دیگری باشد.
- سرقفلی عبارت است از حق اولویتی که مستأجر بر ملک پیدا می کند در مقابل پولی که به مالک در اول کار می پردازد و مطابق آن، مستأجری که سرقفلی پرداخته در اجاره کردن آن ملک، اولی از دیگران است. سرقفلی در سابق وجود نداشت و امروز در میان عقلای اهل عرف وجود دارد و با شرایط زیر صحیح است: مقدار سرقفلی باید معلوم باشد و طرفین با میل و رضایت خود معامله را انجام دهند و بالغ و عاقل و رشید باشند و معنی سرقفلی و لوازم آن را بدانند.
- کسی که بدون خانه ملکی رفع احتیاجش نمی شود هنگامی حج بر او واجب است که پول خانه را هم داشته باشد، ولی اگر با خانه اجاره ای یا وقفی و مانند آن می تواند زندگی کند مستطیع است.
- در ازدواج موقت باید مقدار وقت و مقدار مهر تعیین شده باشد و بدون آن باطل است.
- هرگاه پیش از شروع مدت اجاره ملک بطوری خراب شود که قابل استفاده نباشد، یا قابل استفاده ای که در قرارداد گفته اند، نباشد، اجاره باطل می شود و پولی که مستأجر به صاحب ملک داده به او برمی گردد، ولی اگر بعد از گذشتن مقداری از مدت که در آن قابل استفاده بوده خراب شود، اجاره مدتی که باقی مانده است باطل می شود.
- اگر خانه ای را که مثلاً دو اطاق دارد اجاره دهد و یک اطاق آن خراب شود، چنانچه فوراً آن را بسازد و هیچ مقدار از استفاده آن از بین نرود اجاره باطل نمی شود و مستأجر هم حق فسخ ندارد، ولی اگر ساختن آن به اندازه ای طول بکشد که مقداری از استفاده مستأجر از بین برود اجاره نسبت به آن اطاق باطل می شود، و در بقیه نیز حق فسخ دارد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سیستانی] اگر ملکی را اجاره کند و بعد از گذشتن مقداری از مدت اجاره از قابلیت استفادهای که برای مستأجر تعیین گشته است بیفتد ، اجاره مدتی که باقی مانده است باطل می‌شود ، و میتواند اجاره مدت گذشته را بهم بزند ، و اجرة المثل یعنی اجرت معمولی آن مدت را بدهد .
- [آیت الله مظاهری] مالی را که مستأجر بابت اجاره می‌دهد باید معلوم باشد، بنابراین اگر خانه را اجاره نماید و مبلغ مال الاجاره را تعیین نکند اجاره باطل است.
- [آیت الله مظاهری] اگر ملکی را اجاره کند و آن ملک خراب شود که قابل استفاده نباشد اجاره باطل می‌شود، ولی چنانچه صاحب ملک بتواند آن خرابی را ترمیم کند اجاره باطل نمیشود، ولی اگر ترمیم آن به اندازهای طول بکشد که مدّتی استفاده مستأجر از بین برود، اجاره نسبت به آن مدّت باطل می‌شود و مستأجر میتواند اجاره باقی مانده را به هم بزند.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر پس از تمام شدن زمان اجاره، معلوم شود که اجاره باطل بود و چیزی که مورد اجاره واقع شد, منفعت حلال دارد, مستأجر باید مبلغی به مقدار متعارف (اجرت مثل) را به عنوان اجارهبها بپردازد; نه مبلغ تعیین شده را؛ خواه اجاره بهای معمول، کمتر از مقدار قراردادشده باشد یا بیشتر. اگر در اثنای زمان اجاره، بطلان اجاره معلوم شود، برای مدت گذشته اجاره بهای متعارف (اجرت مثل) پرداخت می‌شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر بعد از تمام شدن مدت اجاره معلوم شود که اجاره باطل بوده و مستأجر مورد اجاره را تحویل گرفته باشد، چنانچه اجاره معمولی مساوی یا کمتر از اجاره تعیین شده باشد، مستأجر باید اجاره معمولی آن را بدهد و اگر اجاره معمولی بیشتر باشد، چنانچه اجاره دهنده تنها در صورت صحیح بودن اجاره به اجاره تعیین شده راضی بوده، تمام اجاره معمولی را میتواند بگیرد؛ ولی اگر اجارهدهنده به طور کلّی (خواه اجاره صحیح باشد، خواه باطل) به اجاره تعیین شده راضی باشد، نمیتواند بیشتر از آن بگیرد، مثلاً در مواردی که اجاره دهنده با آگاهی از این که اجاره آنها از نظر شرع باطل است و لازم نیست مورد اجاره را در اختیار مستأجر بگذارد، به این کار اقدام ورزد، چون اجارهدهنده با توجّه به باطل بودن اجاره به مبلغ کمتر راضی بوده، نمیتواند بیشتر از اجاره تعیین شده از مستأجر بگیرد و اگر بعد از گذشتن مقداری از مدّت اجاره معلوم شود که اجاره باطل بوده نسبت به اجرت مدت گذشته همین حکم جاری است.
- [آیت الله اردبیلی] (سرقفلی) دارای اقسامی است که برخی از آنها حرام و بعضی حلال می‌باشد، از جمله: اوّل:چنانچه بودنِ مستأجر در محلِّ مورد اجاره موجب زیاد شدن ارزش آنجا شده باشد و به همین دلیل مستأجر پس از پایان مدّت اجاره بخواهد مبلغی را به عنوان سرقفلی از موجر بگیرد، این نوع سرقفلی حرام است. دوم:چنانچه پیش از تمام شدن مدّت اجاره، موجر مبلغی را به عنوان سرقفلی به مستأجر بپردازد تا وی بقیّه مدّت را بخشیده و محلّ را تخلیه کند، این قسم از سرقفلی مشروع و حلال می‌باشد. سوم:اگر موجر شرط کرده باشد که فقط مستأجر از مورد اجاره استفاده نماید و مستأجر مبلغی را به عنوان سرقفلی به موجر بپردازد تا او رضایت دهد که مستأجر آن محل را به شخص دیگری اجاره دهد، این نوع سرقفلی نیز جایز و حلال است. چهارم:اگر موجر بخواهد مبلغی را به عنوان سرقفلی از مستأجر بگیرد تا آن محل را به او اجاره دهد، این قسم سرقفلی نیز مشروع و حلال است و در حقیقت جزء اجاره بها می‌باشد. همچنین اگر مستأجر حقّ اجاره به دیگری را داشته باشد، میتواند از دیگری مبلغی را به عنوان سرقفلی بگیرد و آن محل را به او اجاره بدهد، ولی اگر مدّت اجاره خود او باقی مانده باشد و بخواهد به مبلغ بیشتر اجاره بدهد، بنابر احتیاط باید کاری از قبیل تعمیر در آن انجام داده باشد. پنجم:اگر موجر در ضمن عقد اجاره شرط کند که تا وقتی مستأجر در آن ملک است و خواهان آن می‌باشد، ملک را به او اجاره دهد یا عقد اجاره را تمدید کند و مبلغ اجاره را زیاد نکند و حقّ بیرون کردن وی را نداشته باشد، مستأجر میتواند از موجر و یا شخص دیگری مقداری به عنوان سرقفلی در برابر اسقاط حقّ خود یا تخلیه محل دریافت دارد. ششم:مفهوم سرقفلی گرفتن در عرف فعلی بازار این است که مستأجر حقّ داشته باشد هر قدر خواست محلّ اجاره را در اختیار داشته باشد و از هر کسی خواست پول بگیرد و محل را به او واگذار کند و صاحب محل نه حقّ اخراج او را داشته باشد ونه مانع و اگذاری او شود، فقط گاهی صاحب ملک شرط میکند که در مقابل موافقت واگذاری از طرف دوم یا سوم مبلغی پول بگیرد، همه این مطالب اگر به صورت شرط لفظی هم نباشد، مفهوم آن گرفتن سرقفلی است و معامله بر این اساس انجام می‌شود و این نوع سرقفلی نیز جایز و حلال است.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر ملکی را اجاره کند و بعد از گذشتن مقداری از مدت اجاره به طوری خراب شود که هیچ قابل استفاده نباشد یا قابل استفاده ای که برای ان اجاره داده شده نباشد اجاره مدتی که باقی مانده باطل می شود و می تواند اجاره مدت گذشته را به هم بزند و اجره المثل ان مدت را بدهد
- [آیت الله اردبیلی] مالک میتواند هر مقداری بخواهد به عنوان سرقفلی از شخص بگیرد که محل را به او اجاره دهد و اگر مستأجر حقّ اجاره به غیر را داشته باشد، میتواند از او مبلغی بگیرد که مِلک را به او اجاره بدهد و این نحو سرقفلی مانعی ندارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر در عقد اجاره شرط شده که مستاجر با تجدید اجاره به مال الاجاره اول تا مدتی که بخواهد می تواند در ان محل بماند مستاجر می تواند سرقفلی برای تخلیه محل بگیرد هر چند موجر ملزم به اجاره دادن به دهنده سرقفلی نیست
- [امام خمینی] مالک میتواند هر مقداری بخواهد به عنوان سرقفلی از شخص بگیرد که محل را به او اجاره دهد، و اگر مستأجر حق اجاره به غیر داشته باشد میتواند از او مقداری بگیرد که اجاره به او بدهد، و این نحو سرقفلی مانع ندارد.