تملیک
مالی را به ملک دیگری در آوردن را تَملیک گویند و از آن در بابهای عقود نظیر تجارت، قرض، رهن، صلح، مضاربه و هبه سخن رفته است.
چیزهایی که قبلا به مسجد هدیه شده، اگر ندانیم وقف مسجد شده یا تملیک، حکم کدام یک بر آن بار می شود؟
چون ما وقف را مشروط به صیغه نمی‌دانیم و با صِرف عمل نیز وقف صورت می‌گیرد این هم وقف محسوب می‌شود و خارج کردن آن از محل وقف جایز نمی‌باشد.البتّه باید توجه داشت اگر وقف بودن ثابت نباشد، حداقل هدیه به محل وقف است که باز هم خروج مال هدیه از آن محل جایز نیست؛ مگر اینکه متعارف بین مردم در آن منطقه این باشد که اموال مربوط به حسینیه یا امثال آن، هم برای خود آن محل استفاده می‌شود و هم برای مراسم‌های آن منطقه اگر چه خارج از مسجد یا حسینیه باشد؛ پس اگرچه وقف باشد ولی می‌توان آن را موقتاً از محل وقف خارج کرد و در منطقه برای مراسم‌هایی که محتوای آن هم‌سو با برنامه‌های مسجد و یا حسینیه باشد استفاده کرد. اینها در صورتی است که واقف یا واهب شرط خاصّی نگذارد و الّا باید به شرط عمل کرد.
چون ما وقف را مشروط به صیغه نمی‌دانیم و با صِرف عمل نیز وقف صورت می‌گیرد این هم وقف محسوب می‌شود و خارج کردن آن از محل وقف جایز نمی‌باشد.البتّه باید توجه داشت اگر وقف بودن ثابت نباشد، حداقل هدیه به محل وقف است که باز هم خروج مال هدیه از آن محل جایز نیست؛ مگر اینکه متعارف بین مردم در آن منطقه این باشد که اموال مربوط به حسینیه یا امثال آن، هم برای خود آن محل استفاده می‌شود و هم برای مراسم‌های آن منطقه اگر چه خارج از مسجد یا حسینیه باشد؛ پس اگرچه وقف باشد ولی می‌توان آن را موقتاً از محل وقف خارج کرد و در منطقه برای مراسم‌هایی که محتوای آن هم‌سو با برنامه‌های مسجد و یا حسینیه باشد استفاده کرد. اینها در صورتی است که واقف یا واهب شرط خاصّی نگذارد و الّا باید به شرط عمل کرد.
عنوان سوال:
چیزهایی که قبلا به مسجد هدیه شده، اگر ندانیم وقف مسجد شده یا تملیک، حکم کدام یک بر آن بار می شود؟
پاسخ:
چون ما وقف را مشروط به صیغه نمی‌دانیم و با صِرف عمل نیز وقف صورت می‌گیرد این هم وقف محسوب می‌شود و خارج کردن آن از محل وقف جایز نمی‌باشد.البتّه باید توجه داشت اگر وقف بودن ثابت نباشد، حداقل هدیه به محل وقف است که باز هم خروج مال هدیه از آن محل جایز نیست؛ مگر اینکه متعارف بین مردم در آن منطقه این باشد که اموال مربوط به حسینیه یا امثال آن، هم برای خود آن محل استفاده می‌شود و هم برای مراسم‌های آن منطقه اگر چه خارج از مسجد یا حسینیه باشد؛ پس اگرچه وقف باشد ولی می‌توان آن را موقتاً از محل وقف خارج کرد و در منطقه برای مراسم‌هایی که محتوای آن هم‌سو با برنامه‌های مسجد و یا حسینیه باشد استفاده کرد. اینها در صورتی است که واقف یا واهب شرط خاصّی نگذارد و الّا باید به شرط عمل کرد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر واقف یا تملیک کننده از یک مرجع و مجریان کارهای مسجد (هیأت امنا) هرکدام از مرجع دیگری تقلید می کنند چنانچه این دو مرجع در مسائل وقف با هم اختلاف نظر داشته باشند کدام نظر باید عمل شود؟
- در مواردی که شرعاً مجاز به فروش اشیای وقف شده یا تملیک شده هستیم، آیا می توانیم با پول آن چیز دیگری که مورد احتیاج مسجد است خریداری کنیم یا بایستی صرف خرید همان شیء و مشابه آن بشود؟
- اشیایی که می خواهند به مسجد بدهند (وقف یا تملیک کنند) در صورتی که قدیمی باشد یا مناسب نباشد و استعمال آن فعلا معمول نیست یا مستهلک شده باشد، آیا می توان این گونه اشیا را قبول ننمود و رد کرد؟
- چگونه است که وقف در بعضی صور مثل وقف مسجد ایقاع محسوب می‌شود؟
- برای این که معلوم شود مالی وقف شده یا به تملیک درآمده، آیا باید در هر مورد کلمه یا جمله خاصّی را بر زبان بیاورند یا فقط صرف نیّت اهدا کننده کافی است؟
- خانه ای اضافه دارم ایا بر مسجد وقف کنم یا به پسرم بدهم که طلبه هست ؟
- آیا می شود فضای متحرکی مانند کانتینر و امثال آن را وقف مسجد کرد؟
- اگر زمینی برای حسینیّه وقف شده باشد، آیا می شود بالای آن حسینیّه، مسجد ساخت؟
- آیا می توان تملیک مورد معامله (مبیع) را به مدّت زمانی (مثلا دو ماه یا بیشتر) پس از زمان عقد موکول نمود، یا به محض انعقاد عقد تملیک مورد معامله نیز صورت می گیرد؟
- شخصی در سال 1362 زمینی را به شکل زیر وقف کرده است: (اگر این زمین را ساختند، به عنوان مسجد باشد، و اگر آن را نساختند، همچنان متعلّق به خودم باشد.) آیا وقف به این شکل صحیح است؟ در هر صورت، آیا می توان زمین مذکور را فروخت، و در جای دیگر زمینی برای مسجد خرید؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا شخص می تواند هدیه ای را که به همسرش تملیک کرده، پس بگیرد؟
- [آیت الله بهجت] اشیایی که به مسجد داده می شود، ممکن است گاهی با عنوان وقف و گاهی با عنوان تملیک باشد، آیا احکام شرعی هر کدام از این دو مورد مختلف است؟ لطفا فرق آن ها را مرقوم فرمایید.
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا اثاثیه مسجد و حسینیه از قبیل رحل قرآن، بلندگو، سماور، ظروف و ... را که وقف مسجد و حسینیه نموده اند و یا نذر و هدیه به مسجد و حسینیه شده است، می توان در روضه های خانگی یا مجالس دیگر خارج از مسجد و حسینیه استفاده کرد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] کتابخانهای با هدیه کتابهای مردم خیّر در یکی از مساجد دهات تشکیل دادهایم در این صورت آیا می‌شود مقداری از کتابهائی که برای کتابخانه خریداری شده به کتابخانه دیگری در ده که لازمتر است ببریم البته صیغه وقف هم خوانده نشده و هدیه کنندگان هم نوعابه عنوان محیط لازم اهداء کردهاند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر مالی که وقف مسجد است برده شود و ندانیم یا فراموش کنیم چه چیزی بوده، آیا باید عین آن را داد یا این که باید قیمتش را داد و اگر قیمت آن مال قبلاکم بوده حالا خیلی زیاد شده تکلیف چیست؟
- [آیت الله خامنه ای] کیفیت وقف مسجد
- [آیت الله خامنه ای] ج: اگر زیر زمین عنوان مسجد را ندارد و جزء تأسیساتی نیست که مسجد به آن نیاز داشته باشد و وقف آن هم وقف انتفاع نباشد، اشکال ندارد.
- [آیت الله خامنه ای] آیا پشت بام مسجد تابع مسجد است یا بستگی به وقف کننده دارد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر کسی پولی را به شخصی هدیه کند که در تعمیر مسجد صرف کند، آیا می تواند بدون اجازه ی متولی، مسجد را تعمیر کند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] صیغه وقف مسجد چگونه است و تحقّق آن به چیست؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- وقف در صورتی صحیح است که مال وقف را به تصرف کسانی که برای آن‌ها وقف شده یا وکیل یا ولی آن‌ها بدهد، ولی در اوقاف عامه مانند مساجد و مدارس و امثال آن‌ها تحویل دادن شرط نیست، هرچند احتیاط مستحب آن است که پس از خواندن صیغه آن را در اختیار کسانی که وقف برای آن‌ها شده قراردهند تا وقف کامل گردد.
- میت را نباید در جای غصبی دفن کنند و همچنین در جایی که برای دفن وقف نشده است (مانند مساجد و مدارس دینی)، مگر این که از اول جایی را برای دفن در نظر بگیرند و از وقف مستثنا کنند.
- فرشی را که برای حسینیه وقف کرده اند نمی توان برای نماز به مسجد ببرند و اگر ندانند آن فرش مخصوص حسینیه است یا نه، باز بردن آن به جای دیگر صحیح نیست، همچنین سایر اموال وقف، حتی مهر نماز مسجدی را به مسجد دیگری نمی توان برد.
- کسی که نمی خواهد در مسجد یا حسینیه ای نماز بخواند اگر نمی داند آب آن وقف عموم است یا فقط برای کسانی است که در آنجا نماز می خوانند، نمی تواند آنجا وضو بگیرد، همچنین وضو گرفتن از آب تیمچه ها و مسافرخانه ها برای کسانی که ساکن آنجا نیستند، مگر این که از عمل افراد متدین بفهمد که وقف آن، عام است.
- مؤسسات و جمعیت هایی که در زمان ما تشکیل می دهند و به ثبت می رسانند و دارای شخصیت حقوقی است می توان چیزی را به آن تملیک کرد و در این صورت باید مطابق اساسنامه مصرف شود، اموال این گونه مؤسسات در بعضی از جهات شبیه وقف است، ولی وقف نیست، بلکه ملک آن مؤسسه است و هرگاه کسی از مؤسسین یا اداره کنندگان از دنیا بروند چیزی به وارث آن‌ها نمی رسد، مگراین که در اساسنامه ذکر شده باشد. آنچه در بالا گفته شد در مورد مؤسساتی که طبق موازین عقلاء تشکیل شده، ولی هنوز به ثبت قانونی نرسیده، نیز جاری است.
- هرگاه ملکی را برای تعمیر مسجدی وقف کنند چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد و احتمال هم نمی رود که تا مدتی احتیاج به تعمیر پیدا کند در آمد آن ملک را می توان به مصرف تعمیر مسجد دیگری رساند.
- هرگاه کسی اقدام به غسل یا کفن و نماز و دفن میت کرده و ندانیم صحیح به جا آورده یا باطل، باید بگوییم صحیح بوده، اما اگر یقین داریم باطل انجام داده است باید دوباره انجام دهیم.
- هرگاه برای چیزی که وقف کرده متولی معین کند، باید مطابق قرارداد او رفتار نماید و اگر معین نکند اگر از قبیل اوقاف عامه (مانند مسجد و مدرسه) باشد تعیین متولی وظیفه حاکم شرع است و اگر وقف خاص باشد (مانند ملکی که وقف بر اولاد است) در مورد کارهایی که مربوط به مصلحت وقف و منفعت طبقات بعد می باشد، احتیاط آن است که نسل موجود و حاکم شرع با موافقت یکدیگر تعیین متولی کنند و اگر تنها مربوط به منافع طبقه موجود است اختیار آن با خود آنهاست در صورتی که بالغ باشند و اگر بالغ نباشند اختیار با ولی آنهاست.
- معامله اموال موقوفه باطل است، ولی هرگاه طوری خراب شود که نتوانند استفاده ای را که برای آن وقف شده ببرند، مثلاً فرش مسجد طوری پاره شود که نتوان از آن برای نماز در مسجد استفاده کرد فروش آن اشکالی ندارد، همچنین مصالح کهنه ای که بعد از تعمیر و نوسازی مسجد زیاد می آید، ولی پس از فروختن باید پول آن را در همان مسجد به همان مصرف برسانند و اگر ممکن نشود به مصرفی که به مقصود واقف نزدیکتر است و اگر نیازی نباشد در مساجد دیگر مصرف کنند.
- صیغه وقف را می توان به عربی یا به هر زبان دیگر خواند، مثلاً اگر بگوید: (خانه خود را برای فلان منظور وقف کردم) کافی است و احتیاج به قبول ندارد، خواه وقف عام باشد یا وقف خاص، هرچند احتیاط مستحب آن است که حاکم شرع در وقف عام و اشخاصی که برای آن‌ها وقف شده در وقف خاص، صیغه قبول بخوانند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر مسجدی را وقف کنند، لازم نیست که یک نفر در آن مسجد نماز بخواند تا وقف درست شود، بلکه همین که برای آن متولّی تعیین شود کفایت میکند و بدون تعیین متولّی وقف مسجد صحیح نیست.
- [آیت الله سبحانی] وقف چیزی هم با صیغه عربی و دیگر زبان ها انجام می گیرد مثلاً بگوید این خانه را وقف کردم، و همچنین با فعل نیز صورت می پذیرد و به آن (وقف معاطاطی) می گویند: مثلا فرش را برای وقف به مسجد، ببرد، و روی آن دو رکعت نماز به عنوان این که فرش مسجد است بگذارد، و تحویل، متولّی مسجد بدهد.
- [آیت الله سبحانی] وقف چیزی هم با صیغه عربی و دیگر زبان ها انجام می گیرد مثلاً بگوید این خانه را وقف کردم، و همچنین با فعل نیز صورت می پذیرد و به آن (وقف معاطاطی) می گویند: مثلا فرش را برای وقف به مسجد، ببرد، و روی آن دو رکعت نماز به عنوان این که فرش مسجد است بگذارد، و تحویل، متولّی مسجد بدهد.
- [آیت الله بهجت] اگر مسجد را وقف کنند، بعد از آنکه واقف به قصد واگذار کردن اجازه دهد که در آن مسجد نماز بخوانند، همین که یک نفر در آن مسجد نماز خواند، وقف درست می‌شود.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر مسجد را وقف کنند ، بعد از آنکه واقف به قصد واگذار کردن اجازه دهد که در آن مسجد نماز بخوانند همین که یک نفر در آن مسجد نماز خواند ، وقف درست می شود .
- [آیت الله مظاهری] لازم نیست صیغه وقف را به عربی بخوانند، بلکه اگر مثلاً بگوید این ملک را مسجد نمودم وقف صحیح است بلکه صیغه وقف هم لازم نیست پس اگر به قصد وقف ملکی را مسجد نماید وقف صحیح است. و محتاج به قبول هم نیست ولی تحویل مورد وقف به کسی که برای او وقف شده لازم است، و اگر تحویل ندهد گرچه صیغه هم خوانده باشد وقف محقق نمیشود بنابراین تا در آن ملک نماز خوانده نشده آن ملک مسجد نمیشود و اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند و به قصد اینکه آن چیز ملک آنان شود از طرف آنان نگهداری نماید وقف صحیح است.
- [آیت الله سبحانی] بنابر احتیاط واجب مسجد را به طلا نباید زینت نمایند و همچنین نباید صورت چیزهایی که مثل انسان و حیوان روح دارد در مسجد نقش کنند. و نقاشی چیزهایی که روح ندارد، مثل گل و بوته مکروه است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . زینت کردن مسجد به طلا حرام است بنابر احتیاط واجب، و هم چنین است نقش کردن مسجد به صورت چیزهایی که مثل انسان و حیوان روح دارد، و نقاشی چیزهایی که روح ندارد، مثل گل و بوته مکروه است.
- [امام خمینی] بنابر احتیاط واجب مسجد را به طلا نباید زینت نمایند. و همچنین نباید صورت چیزهایی که مثل انسان و حیوان روح دارد در مسجد نقش کنند، و نقاشی چیزهایی که روح ندارد مثل گل و بوته، مکروه است.
- [آیت الله اردبیلی] بنابر احتیاط واجب نباید مسجد را با طلا زینت نمایند و همچنین نباید صورت چیزهایی را که مثل انسان و حیوان روح دارند، در مسجد نقش کنند و نقاشی چیزهایی که روح ندارند، مثل گُل و بوته مکروه است.