اطمینان
سکون و آرامش را اطمینان گویند.
حد گمان و یقین را در مسایل بفرمایید که آیا منظور اطمینان است یا مراد علمی است که احتمال خلاف در آن راه نداشته باشد؟
امر عرفیِ معروف مراد است.
امر عرفیِ معروف مراد است.
عنوان سوال:
حد گمان و یقین را در مسایل بفرمایید که آیا منظور اطمینان است یا مراد علمی است که احتمال خلاف در آن راه نداشته باشد؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- کسی که در مقام بیان مسایل شرعی است، آیا باید به نظریات مجتهد یقین داشته باشد یا اطمینان و گمان کافی است و در صورت کشف خلاف تکلیف او چیست؟
- اگر مراد و منظور از باکره بودن عدم ازاله ی بکارت و وجود آن می باشد، پس زنی که چه به صورت اختیار همسر و چه به صورت خلاف شرع ازاله ی بکارت شده است و یا سابقه ی نزدیکی با مرد را دارد، در صورتی که به طریق پزشکی بتواند پرده ی بکارت را ترمیم کند، آیا از نظر ازدواج و مهریه،... مشمول زن باکره خواهد شد؟
- با توجه به این که اگر بخواهیم طبابت پزشک را با توجه به مشکلات متعدد و در صورت مواجهه با این مشکلات، تنها در صورتی مجاز بدانیم که وی در این زمینه دارای تخصّص و تجربه ی کافی باشد، عملاً مسایل درمان با اختلال کامل روبرو خواهد شد زیرا: اولاً هر پزشکی تا رسیدن به این تخصص و تجربه ی کافی باید همان مراحل اولیّه را طی کند (که همان دوران بدون تجربه و تخصّص است). ثانیا به علت جمعیّت زیاد، امکانات کم، فرصت های ناکافی و ده ها علل دیگر (حداقلّ در کشور ایران) نمی توان انتظار داشت پزشکانی که از ابتدا کاملاً مسلّط باشند به طبابت بپردازند. 1) در مواردی پزشک داروی مؤثّر بر بیماری یا عوارض خطرناک آن را فراموش نموده و فرصت و امکانات کافی جهت دسترسی به اطلاعات کافی یا پزشک متخصص دیگری نیز ندارد. 2) یا مطمئن است که داروی خاصی برای بیماری مفید است. اما هم چنین مطمئن است و یا احتمال می دهد که در صورت تجویز آن دارو عوارضی خفیف یا شدیدتر از خود بیماری و حتی مرگ در اثر این دارو، گریبان گیر این بیمار خواهد شد. (که البته 1 و 2 شامل مسایل تشخیصی نیز می باشد). آیا پزشک در این حالات می تواند مریض را به حال خود بگذارد و چنین فرض کند که: گویا پزشکی موجود نبوده است و قضا و قدر الهی هر چه باشد بر او جاری خواهد شد و بدین ترتیب خود را در معرض مؤاخذه مادی و معنوی حاصل از عوارض احتمالی و هزینه های نابه جای آن قرار ندهد و کار وی را به خدا واگذارد که یا خود بهبودی نسبی یابد و فرصت تحقیقات بعدی فراهم گردد و یا به تدریج دچار عوارض و مرگ گردد. اصولاً در چنین مواردی که پزشک نمی داند برای نجات جان یا رفع و تسکین آلام یک بیمار چه کاری انجام دهد وظیفه ی او چیست؟ درمان های بدون اطمینان و غیر قابل اعتماد (که ممکن است خود آن ها باعث مرگ یا عوارض شدیدتر شوند) یا عدم هر گونه اقدام درمانی؟ اگر پزشک با اقدام به درمان نامطمئن، موجب خسارت و مرگ مریض گردد، آیا مسؤول است؟ آیا اگر اقدام به هیچ درمانی نکند (با توجه به علل و توضیحات فوق)، مسؤولّیتی متوجّه اوست؟ این موضوع با توجه به این نکته باید در نظر گرفته شود که گاهی، فرصت هیچ مشورت و ارجاع بیمار به پزشکان متخصّص و آگاه دیگری وجود ندارد (مثلاً گاهی پزشکی که دارای تجربه ی کافی نباشد، با بیماری در حالت بی هوشی مواجه می شود که نمی داند به طور مثال این بیمار در اثر کمبود یا ازدیاد قند در بدنش دچار بی هوشی شده و در این حالت طبیعی است که درمان کاملاً متناقض است و باعث اشتباه پزشک می شود).
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در بسیاری موارد از جمله مسائل خمس فرموده اید (در حد شأن) لطفاً بفرمایید معنای شأن و ملاک آن چیست؟
- [آیت الله سیستانی] آیادر اختیار قرار دادن کامپیوتر برای نوجوانان در صورتی که احتمال مفسده توسط سایت های خلاف اخلاقی برود جایز است یا خیر ؟ ( این احتمال اکنون به یقین تبدیل شده است )
- [آیت الله فاضل لنکرانی] بعضی در مورد غسل وجه در وضو تصریح کرده اند که سفیدی دو طرف جلو سر که نزعتان باشد از حدّ وجه خارج است، بفرمایید این مطلب اتفاقی است یا مانند دخول عارض در وجه مورد خلاف است؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی که گمان قوی دارد که مسافت لازم برای شکسته شدن نماز ر طی میکند، ولی یقین به آن ندارد، نمازش را بعد از گذشتن از حدّ ترخّص، کامل بخواند یا شکسته؟
- [سایر] آیا اذانی که از رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی پخش میشود، برای اطمینان یافتن از حصول وقت نماز کفایت میکند یا خیر؟ منظور از یقین در وقت نماز چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] سختگیری های بیش از حدّ برخی والدین در مورد مسائل مقدّماتی ازدواج (مهریّه و مانند آن) موجب محروم شدن جوانان از ازدوج می شود، خواهشمند است بفرمایید عمل مذکور چه صورت دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنان چه دختری پس از وضع حمل مدّعی باشد که فلان شخص با وی زنا نموده، امّا متّهم منکر باشد، بفرمایید: 1 اگر پزشکی قانونی در نتیجه آزمایشهای دقیق علمی، طفل را به نامبرده منتسب کند، آیا شرعاً این نظر حجیّت دارد؟ 2 در صورت حجیّت، آیا می توان حدّ زنا را بر متّهم جاری نمود؟ 3 در فرض عدم اثبات اتّهام انتسابی و تقاضای حدّ قذف از سوی مقذوف، آیا حدّ قذف بر مدّعی زنا جاری می گردد؟
- [آیت الله خوئی] در رساله مرقوم فرمودهاید اگر تربت در مستراح بیفتد و بیرون آوردن آن ممکن نباشد باید تا وقتی یقین نکردهاند به کلی از بین رفته به آن مستراح نروند. بفرمائید مراد از تربت همان مهرهایی که از کربلا به محلی میآورند یا معنی دیگری دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] با توجّه به اصل 24 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، که مقرّر می دارد: (نشریّات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند، مگر این که مخلّ به مبانی اسلام، یا حقوق عمومی باشد.) لطفاً بفرمایید: الف) مقصود از (إخلال) و (مبانی اسلام) چیست؟ آیا مبانی اسلام به معنای احکام زیر بنایی است، یا ضروریّات دینی یا فقهی منظور می باشد، یا معنای دیگری دارد؟ ب) آیا طرح سؤال، یا برداشتهای جدید نسبت به مسائل اسلامی، اخلال محسوب می شود؟ ج) آیا میان طرح سؤال و برداشتهای جدید در مجلاّت علمی و تخصّصی، با طرح آنها در نشریّات عمومی فرقی هست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر از طرف قاضی، زنی را جهت معاینه و تشخیص نطفه ای که در رحم دارد به پزشک قانونی بفرستند، و طبیب به طور قطع تشخیص دهد که نطفه متعلّق به شوهر این زن نبوده، بلکه از مرد اجنبی است. در این حال اگر طبیب واقعیّت را گزارش دهد یقین دارد این زن را بناحق خواهند کشت، و اگر خلاف گزارش کند بچّه ملحق به شوهر این زن می گردد، و مسائل حقوقی و ارث و محرمیّت و سایر مشکلات پیش خواهد آمد، بفرمایید وظیفه طبیب چیست؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر شناختن اعلم مشکل باشد و انسان گمان به اعلم بودن کسی دارد، در صورتی که گمانش به حدّ اطمینان برسد باید از او تقلید کند. بلکه اگر اطمینان برای او حاصل نشد بعید نیست ترجیحِ کسی که فقط به اعلم بودن او گمان دارد یا احتمال می دهد، ولی بهتر این است که در این صورت به قول کسی عمل کند که موافق احتیاط باشد ؛ امّا اگر احتمال ضعیفی هم بدهد که کسی اعلم است و بداند دیگری از او اعلم نیست، باید از او تقلید نماید. و اگر چند نفر در نظر او اعلم از دیگران و با یکدیگر مساوی باشند باید از یکی از آنان تقلید کند.
- اگر بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نیست مگر گمانی که در حد اطمینان باشد، ولی اگر پیش از گذشتن وقت، شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، باید آن نماز را بخواند بلکه اگر گمان کند که خوانده، باید آن را بجا آورد.
- اگر بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نیست، مگر گمانی که در حد اطمینان باشد، ولی اگر پیش از گذشتن وقت، شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، باید آن نماز را بخواند، بلکه اگر گمان کند که خوانده، باید آن را بهجا آورد.
- نابینا یا کسی که در زندان است همینقدر که گمان به داخل شدن وقت پیدا کرد، داخل نماز میشود؛ ولی احتیاط در این است که نماز را تأخیر بیندازد تا یقین و یا اطمینان و یا گمان قویتر به داخل شدن وقت پیدا کند. و اشخاص دیگر غیر از نابینا و زندانی که بهواسطه ابر و غبار و مانند اینها توانایی بر تحصیل یقین یا علامات معتبر را ندارند، در صورتی که احتمال میدهند دسترسی به چیزی پیدا کنند که بهواسطه آن علم و یا ظن به وقت پیدا میکنند، احتیاط در تأخیر نماز است. ولی اگر بهخاطر تأخیر، خودبهخود علم و یا ظن به وقت پیدا میشود، احتمال دارد همینقدر که گمان به وقت پیدا کردند، بتوانند نماز بخوانند، ولی اگر عُسر و حرج نباشد احتیاط در تأخیر نماز است.
- مسافر در صورتی باید نماز را شکسته بخواند که تصمیم داشته باشد هشت فرسخ برود، پس کسی که از شهر بیرون میرود و مثلاً قصدش این است که اگر رفیق پیدا کند، سفر هشت فرسخی برود، چنانچه اطمینان دارد که رفیق پیدا میکند، باید نماز را شکسته بخواند و اگر اطمینان ندارد باید تمام بخواند و احتمال دارد که مطلق گمان کافی باشد.
- کسی که میخواهد نماز بخواند، میتواند به گفته دو شاهد عادل که از روی نشانههای حسی شهادت میدهند یا به قول کسی که از روی قاعده علمی قبله را میشناسد و مورد اطمینان است عمل کند و میتواند به گمانی که از محراب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان یا از راههای دیگر پیدا میشود، عمل نماید، حتی اگر از گفته فاسق یا کافری که بهواسطه قواعد علمی قبله را میشناسد گمان به قبله پیدا کند کافی است.
- اگر کسی چیزی را پیدا کند و دیگری بگوید مال من است، اگر یقین یا اطمینان پیدا کند که راست میگوید یا دو شاهد عادل شهادت دهند و یا ادّعاکننده قسم بخورد که مال اوست، واجب است به او داده شود، ولی اگر از نشانه دادن او فقط گمان برایش حاصل شود یا یک شاهد عادل شهادت دهد، مخیر است به او بدهد یا ندهد، و در صورتی که گمان قوی پیدا کند، وجوب تحویل به او خالی از وجه نیست.
- اگر کسی بگوید سیّدم نمی‌شود به او خمس داد، مگر آنکه دو نفر عادل، سیّد بودن او را تصدیق کنند یا در بین مردم بهطوری معروف باشد که انسان یقین یا اطمینان پیدا کند که سیّد است، و بنابر اظهر اگر انسان به سیّد بودن کسی گمان داشت، ولی دو نفر عادل هم سیّد بودنش را تصدیق نکردند و در بین مردم و یا شهر خودش هم معروف به سیّد بودن نبود باز هم کافی است و میشود به او خمس داد.
- کسی که چند نماز از او قضا شده و تعداد آنها را نمی داند مثلاً نمی داند چهار تا بوده یا پنج تا ، چنانچه برای او مشکل نیست و عسر و حرج در کار نباشد ، لازم است آن قدر نماز بخواند تا علم پیدا کند به مقدار نمازهای قضا شده یا اینکه بیشتر نماز قضا خوانده است ، و اگر تحصیل علم ممکن نیست ، به مقداری که اطمینان پیدا کند نماز بخواند ، و اگر آن هم نشد به قدری که گمان پیدا کند ، و این احتیاطات در صورتی است که می داند یا احتمال می دهد که سابقاً مقدار آنها را می دانسته و الاّ فقط به قدری که یقین دارد نماز بخواند و در مورد مقدار بیشتر ، احتیاط کردن خوب است ولی ظاهر این است که لازم نیست .
- غیر از مواردی که در مسائل گذشته بیان شد در چند صورت دیگر هم فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفاره واجب نیست: 1 در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسائل قبلی گفته شد تا اذان صبح از خواب دوم بیدار نشود، ولی چنانکه گفته شد علاوه بر قضا، احتیاط واجب نیز در دادن کفاره است. 2 کسی که میتواند از صبح شدن مطلع شود، بدون تحقیق، کاری که روزه را باطل میکند انجام دهد و بعد معلوم شود که صبح بوده است، ولی اگر چنین کسی تحقیق کرد و اطمینان پیدا کرد که صبح نشده، ولی بعد معلوم شد که صبح شده بود، قضا بر او واجب نیست. 3 کسی که قادر به تحقیق است، به قول کسی که میگوید: صبح نشده، اعتماد کند، اگرچه از حرف او اطمینان پیدا کند که شب است، و کاری که روزه را باطل میکند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است؛ و همچنین است اگر دو نفر عادل شهادت دهند صبح نشده و انسان یقین به شب بودن نداشته باشد، حتی اگر از حرف آنها اطمینان پیدا کند. 4 اینکه کسی بگوید صبح شده و انسان گمان کند شوخی میکند یا دروغ میگوید و چیزی بخورد بعد معلوم شود صبح بوده است، درحالیکه خودش بهتنهایی میتوانست تحقیق کند. 5 دو نفر عادل یا شخص موثقی بگوید که مغرب شده است، و انسان از گفته آنان اطمینان پیدا کند و افطار نماید، اما بعداً بفهمد مغرب نشده بود. 6 انسان بهخاطر تاریکی افطار کند، بعد بفهمد مغرب نبوده است، ولی بنابر احتیاط واجب نیز در این صورت باید کفاره بدهد، ولی اگر بهخاطر تاریکی اطمینان داشت مغرب شده و افطار کرد، بعد معلوم شد مغرب نبوده، کفاره ندارد، بلکه بنابر اظهر قضا هم واجب نیست. 7 کسی که غسل جنابت را فراموش کند و روزه بگیرد، یا اینکه تمام روز را خواب باشد و نیت روزه نکرده باشد، یا روزه گرفتن را فراموش کند. 8 شخص نابینا یا زندانی بدون سؤال و تحقیق از صبح شدن، کاری که روزه را باطل میکند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر احتمال دهد که در پیشانی یا کف دستها یا پشت دستها مانعی هست چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان کند که مانعی نیست بلکه اگر ثقه ای هم خبر دهد به عدم ان کفایت می کند در صورتی که ظن بر خلاف گفته او نباشد
- [آیت الله خوئی] کسی که وقت نماز او تنگ نیست، و برای تهیه آب وقت دارد، اگر یقین دارد در محلی دورتر از مقداری که باید جستجو کند آب هست باید برای تهیه آب برود، و اگر گمان دارد آب هست، رفتن به آن محل لازم نیست ولی اگر گمان او قوی و به حد اطمینان باشد، باید برای تهیه آب به آن محل برود.
- [آیت الله سیستانی] به کسی که در شهر خودش مشهور باشد سیّد است ، اگر انسان یقین یا اطمینان به خلاف نداشته باشد ، میشود خمس داد .
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر انسان اختلاف بین مجتهدین را در مسائل مورد ابتلا احتمال دهد و یقین داشته باشد که یکی از مجتهدین از دیگران اعلم است ولی نتواند اعلم را تشخیص دهد، باید در صورت امکان احتیاط نماید و اگر احتیاط ممکن نیست، از کسی که به اعلم بودن وی گمان داشته باشد، تقلید کند و اگر گمان نداشته باشد، از هر کسی که احتمال اعلم بودن او را بدهد، میتواند تقلید کند. و اگر یقین نداشته باشد که یکی از مجتهدین از دیگران اعلم است، باید از کسی تقلید کند که گمان به اعلم بودن او دارد و احتیاط کردن لازم نیست، بلکه اگر احتمال اعلم بودن یکی را بدهد و بداند دیگری از او اعلم نیست، باید از او تقلید نماید، اگر چه گمان داشته باشد که با هم مساویند و اگر هیچ یک از افراد در احتمال اعلم بودن بر دیگری ترجیح نداشته باشد، از یکی از آنها تقلید نماید.
- [آیت الله وحید خراسانی] زن و مرد تا یقین یا اطمینان پیدا نکنند که وکیل انها صیغه را خوانده است نمی توانند ترتیب اثار و احکام نکاح را بدهند و گمان به این که وکیل صیغه را خوانده است کفایت نمی کند و اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده در صورتی که ثقه باشد و ظن به خلاف گفته او نباشد یا از قول او اطمینان حاصل شود کافیست و در غیر دو صورت ذکر شده اکتفا به اخبار او محل اشکال است
- [آیت الله بروجردی] اگر احتمال دهد که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستها مانعی هست، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد، باید جستجو نماید تا یقین یا گمان کند که مانعی نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر احتمال دهد که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستها مانعی هست، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، باید جستجو نماید، تا یقین یا اطمینان کند که مانعی نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر احتمال دهد که در پیشانی، یا کف دست ها، یا پشت دست ها مانعی هست، چنان چه احتمال او در نظر مردم به جا باشد، باید جستجو نماید، تا یقین یا اطمینان پیدا کند که مانعی نیست.
- [آیت الله سیستانی] اگر احتمال دهد که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستها مانعی هست ، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد ، باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان کند که مانعی نیست .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر احتمال دهد که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستها مانعی هست، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد باید جستجو نماید، تا یقین یا اطمینان پیدا کند که مانعی نیست.