احیا
اِحیا یا شب زنده‌داری[۱] (یعنی شب را به دعا و عبادت گذراندن) یکی از سنت‌های مهم در میان مسلمانان است.
زمین های زراعی که قبلاً موات بوده و افرادی آن را آباد و احیا کرده و با آن کشاورزی می کنند. آیا اصل زمین خمس دارد؟
آن چه داخل در سرمایه است، خمس ندارد.
آن چه داخل در سرمایه است، خمس ندارد.
عنوان سوال:
زمین های زراعی که قبلاً موات بوده و افرادی آن را آباد و احیا کرده و با آن کشاورزی می کنند. آیا اصل زمین خمس دارد؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- کشاورزی زمین هایی را برای کشاورزی خریده، آیا اصل زمین و ترّقی قیمت آن خمس دارد؟
- آیا اراضی موات که هیچ گونه فعّالیت کشاورزی و احیا و عمران بر روی آن صورت نگرفته و اکنون در اختیار هیأت واگذاری زمین است ، می تواند وقف باشد و فردی ادّعای وقفیّت آن را بنماید؟
- آیا اراضی موات که هیچ گونه فعّالیت کشاورزی و احیا و عمران بر روی آن صورت نگرفته و اکنون در اختیار هیأت واگذاری زمین است ، می تواند وقف باشد و فردی ادّعای وقفیّت آن را بنماید؟
- زمین هایی که موات و مرده بوده اند توسط شخصی احیا شده و زیر کشت گندم رفته اند. وی پس از چند سال زمین ها را می فروشد، آیا به پول این زمین ها خمس تعلق می گیرد؟
- آیا زمین های کشاورزی که پول فروش محصول آن به اندازه مایحتاج و مخارج زندگی صاحب آن می باشد خمس دارد؟ کیفیت خمس آن چگونه است؟
- فردی زمین مواتی را برای کشاورزی و امرار معاش آباد می کند و این زمین به علت آبادشدن توسّط وی بدون این که پولی خرج کند، دارای ارزش می شود. آیا خمس این زمین واجب است؟
- آیا دختر از زمین های کشاورزی پدر ارث می برد؟
- زمین موات در چه صورتی قابل فروش خواهد بود و چه کسی حق احیای آن را دارد؟
- پدر اینجانب زمین مواتی را احیا کرده است و برای تأمین مخارج زندگی در آن کشت می کرده و محصولش را می فروخته و مقداری را هم خانواده مصرف می کرده اند این زمین به بنده، ارث رسیده و من مقداری از آن را جهت تأمین نیازهای زندگیم فروختم، حکم خمس این زمین ها چیست؟
- زمین های زراعی همسر در دست شوهر است که آن ها را همه ساله با زمین های خود کشت می کند. آیا غلّه ی هر کدام باید جداگانه به حدّ نصاب برسد یا مجموع زراعت ملاک نصاب است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] زمینی است که حدود 35 سال قبل، کشاورزانی در این زمین کشاورزی می کردند. و تقریباً بیست سال بدون کشت و زرع ماند، و به صورت موات درآمده و حدود پنج سال قبل شخصی با اجاره و اجازه از مالکین اولی و اصلی در زمین مزبور، یک حلقه چاه عمیق زده و زمین را احیا می کند زارعین بیست سال قبل که در طول این مدت زمین را ترک کرده بودند، آیا حقی در زمین احیا شده دارند یا خیر؟
- [آیت الله خوئی] اشخاصی که در دهات زندگی میکنند از برای امرار معاش محتاج به یک مقدار زمین زراعتی و باغستان هستند ارض موات را احیا میکنند یا خریداری مینمایند و قصد فروش ندارند بلکه میخواهند همه ساله از گندم و حاصل باغ استفاده کنند، آیا اصل زمین و باغ و یا اشجار و نمای آن خمس دارد یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا زمین های کشاورزی خمس دارد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اینجانب زمین مواتی را احیاء کرده ام، آیا به این زمین خمس تعلّق می گیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی، قطعه زمین موقوفه ای را از متولّی اجاره می کند، بعد از اجاره، قسمتی از زمینهای موات حریم آن رانیز احیا می کند. آیا متولّی می تواند زمین مزبور را که مستأجر احیا کرده است جزء وقف محسوب دارد یا مستأجر مالک آن می شود؟
- [آیت الله خوئی] آیا کسانی که ارض موات را احیا مینمایند مجاناً حق آب دارند یا باید از مالکین دیگر خریداری نمایند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی در زمین موات نهری ایجاد کرده است. بعد صاحبان زمینهای اطراف، زمینهای تا کنار نهر را احیا کرده و درخت کاشته اند، اکنون ادعای حریم برای زمینهای خود می کنند. حکم آن را مشروحاً بیان فرمایید.
- [آیت الله علوی گرگانی] زمینهائی که موات بوده و احیاء شده یا خریده شده یا هبه شده و یا به ارث رسیده، آیا باید قیمت همان موقع را، حساب خمس قرار دهد یا قیمت فعلی را؟
- [آیت الله سیستانی] اگر اهل قریه زمینهای موات را بین خود تقسیم کند آیا این زمینها را حق فروش دارند در حالیکه احیاء نشده است و بیع آنان چگونه است ؟
- [آیت الله اردبیلی] عدهای زمین زراعی را با درآمد بین سال و برای زراعت خریدهاند و پس از چند سال فروختهاند. خمس آن چگونه محاسبه میشود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- منقولاتی که در اصل از زمین بوده ولی به صورتی درآمده که در حال حاضر به آن ( زمین ) نمی گویند، مثل کوزه و تسبیح و مُهر ، به آفتاب پاک نمی شود ؛ و آنچه در حال حاضر از زمین شمرده می شود مانند پاره سنگ و امثال آن ، با آفتاب پاک می شود ، هرچند منقول ( قابل نقل و انتقال ) باشد .
- اگر کافر ذمی زمینی را که از مسلمان خریده به مسلمان دیگری هم بفروشد، باید خمس آن را بدهد و نیز اگر بمیرد و مسلمانی آن زمین را از او ارث ببرد، باید خمس آن را از همان زمین، یا از مال دیگرش بدهند.
- حجّی که بر میت واجب است و بدهکاری و حقوقی را که مثل خمس و زکات و مظالم، ادا کردن آنها واجب میباشد، باید از اصل ترکه میت بدهند، اگرچه میت برای آنها وصیت نکرده باشد.
- اگر کافر ذمّی زمینی را از مسلمان بخرد، یا به طریقی دیگر مثل صلح به او منتقل شود، باید خمس آن را بدهد و اگر پول آن را هم بدهد، اشکال ندارد، و بنابر اظهر بین زمین مزروعی و یا غیر مزروعی فرقی نیست، ولی اگر خانه و دکان و مانند اینها را از مسلمان بخرد، در صورتی که مقصود اصلی او از این معامله زمین باشد و یا زمین و بنا هر کدام جداگانه قیمتگذاری و مورد معامله واقع شود، باید خمس زمین آنها را بدهد و در صورتی که مقصود او از خرید، بنای آن باشد، ولو زمین هم به تبع بنا داخل معامله است خمس ندارد، و بنابر احتیاط واجب کسی که خمس را از ذمّی میگیرد و به اهلش میدهد باید در وقت گرفتن و دادن نیت داشته باشد.
- اگر کافر ذمی موقع خرید زمین شرط کند که خمس ندهد، شرط باطل و معامله صحیح است و بنابر اظهر باید خمس آن را بدهد؛ و اگر شرط کند که فروشنده خمس آن را بدهد، معامله و شرط هر دو صحیح است.
- اگر بخواهند میوهای را که روی درخت است، پیش از آنکه گُل آن بریزد بفروشند، باید چیزی از حاصل زمین، مانند سبزی را با آن بفروشند که در اصل، چیز دیگری معامله شود و فروختن میوه تابع و ضمیمه باشد و یا بهصورت شرط یا مصالحه در ضمن معامله دیگری باشد.
- پولی را که انسان قرض میدهد، اگر سر سال، موعد وصول آن فرا رسیده باشد و وصول آن بدون عسر، ممکن باشد، به حکم موجودیِ اوست. در غیر این صورت، هر زمان آن را وصول کرد، با تحقق دیگر شرایط، باید خمس آن را بدهد و پولی را که انسان قرض میگیرد به اصل آن، خمس تعلق نمیگیرد، ولی منافع آن به حکم دیگر منافع است.
- سرمایه و آلاتی را که در وقت کسب به آنها و یا تکمیل آنها نیاز دارد، اگر از پولی تهیه کند که باید خمس آن را بدهد، حکم همان پول را دارد، و اگر از پولی مثل ارث تهیه شده باشد خمس ندارد، و اگر از دستمزد کاری که کرده سرمایه یا آن وسایل را تهیه کند، در صورتی که در همان سالِ کسب با آن سرمایه و وسایل، مقصودی عقلایی و متناسب با شأن خود دارد، اصل سرمایه و وسایل خمس ندارد، ولی واجب است خمس سودی که از آنها میبرد بدهد؛ و اینکه گفته شد سرمایه خمس ندارد منظور، آن مقدار از سرمایه است که زندگی مطابق شأن او بدون آن تأمین نمیشود، پس اگر سرمایه زیادتر از این بود آن مقدار زیادتر خمس دارد.
- چیزهایی که در زندگی به آن احتیاج دارد، مانند خانه، اثاثیه و جهیزیه دختر اگر نمیتواند یکدفعه آن را تهیه نماید، ولی میتواند تدریجاً در طول چند سال آنها را تهیه نماید، خمس ندارد؛ مثلاً اگر یک سال زمین را و در سال بعد قسمتی از وسایل ساختمان را بخرد که در این صورت اگرچه زمین یا آهن و آجر و یا سایر وسایل مدتی بدون استفاده میماند، خمس ندارد، حتی اگر پولی را برای تهیه اینها پسانداز نماید در صورتی که با آن پول در یک مرتبه نمیشود تمام آن چیز را خرید و در مدت کمی، مثلاً دو سال و سه سال میتواند آن چیز را بخرد و عرفاً می‌گویند محتاج به آن چیز است و پسانداز کردن هم برای خریدن آن چیز باشد باز هم خمس ندارد؛ ولی اگر بخواهد بعد از مدت طولانی، مثلاً بعد از بیست سال آن چیز را بخرد، بهطوریکه عرفاً نگویند فعلاً به آن محتاج است، در این صورت پولی که پسانداز کرده، اگر از یک سال گذشت خمس دارد.
- اگر وصیت کند که از ثلث مال او خمس و زکات یا بدهی دیگر او را بدهند و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند، چنانچه ثلث مال او به اندازه این کارها بود، به آن عمل میشود، و اگر کمتر بود، اول واجبات مالی او، مثل خمس، زکات، بدهی و حج واجب را انجام میدهند و اگر اضافه آمد واجبات بدنی مثل نماز و روزه، و اگر باز هم چیزی از ثلث اضافه آمد به مصرف مستحبات میرسانند، مگر اینکه معلوم باشد که منظور میت این نبوده که فقط از ثلث مصرف شود که در این صورت واجبات مالی که قسم اول است از اصل مال میت برداشته میشود و بقیه از ثلث، و اگر منظور میت مبهم بود، احتیاط در این است که آنچه بیش از ثلث مصرف میشود، با اجازه ورثه باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] زمین آبادی که به ویرانی گراییده، اگر صاحب آن شناخته شده باشد، دارای سه حالت است: اوّل:صاحب زمین به کلّی از زمین صرف نظر کرده و توجّهی به آن نداشته باشد که این صورت حکم زمین موات اصلی را خواهد داشت. دوم:صاحب زمین از زمین صرف نظر نکرده و تصمیم بر احیای آن داشته باشد، ولی به دلیل نبودن امکانات مثل آب و سایر وسایل قدرت بر احیا نداشته و احیای آن نیاز به گذشت زمان داشته باشد؛ زمین در این حالت حکم زمین احیا شده را دارد و کسی حقّ تصرّف در آن را بدون اجازه مالک ندارد. سوم:صاحب زمین از زمین صرف نظر نکرده ولی آن را احیا هم نمیکند، چون بهرهبرداری از احیا نشده آن بیشتر از احیا شده آن است، مانند این که بخواهد از علف آن برای چرانیدن گوسفندان استفاده کند؛ زمین در این حالت نیز حکم زمین احیا شده را دارد و کسی حقّ تصرّف در آن را بدون اجازه مالک ندارد.
- [آیت الله سیستانی] اگر انسان در زمینی که ملک کسی نیست ، یا موات است و خود او با احیاء مالک شده است گنجی پیدا کند ، میتواند آن را برای خود بردارد ، ولی باید خمس آن را بدهد .
- [آیت الله مظاهری] آباد نمودن زمین موات به این است که آن را تصرّف کند و در آن ساختمان، دیوار، درختکاری، کندن چاه و قنات انجام دهد، یا آن را برای کشاورزی و مانند آن آماده نماید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] 41 اراضی موات با ثبت دادن ملک کسی نمی شود، بلکه باید آن را احیاء کند یعنی آماده برای کشت و زرع نماید.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که مقداری از درآمد خود را به تدریج برای ساختن مغازه یا آباد کردن زمین موات یا احداث باغ مصرف نموده و آن زمین یا باغ جزء مؤونه او محسوب نمیشود، باید در آخر سال خُمس آن را بپردازد و اگر اصل زمینِ آباد شده نیز افزایش قیمت پیدا کرده باشد، باید آخر سال خُمس افزایش قیمت را بدهد؛ ولی اگر قصد او از نگهداری زمین ترقی قیمت و سود بردن نباشد، چنانچه یک بار خُمس آن را بدهد، در سالهای بعد تا زمانی که آن را نفروخته دادن خُمس آن واجب نیست.
- [آیت الله اردبیلی] زمینهای موات اصلی جزء (اَنفال) هستند و اختیار آن در زمان حضور امام معصوم علیهالسلام به دست اوست و آن حضرت هرگونه صلاح بداند در آنها تصرّف میکند و اجازه احیا میدهد یا به افراد تملیک کرده و یا اجاره میدهد و در زمان غیبت امام علیهالسلام ، مسلمانان میتوانند آنها را احیا کنند، ولی بنابر احتیاط واجب باید از حاکم شرع اجازه بگیرند و هر کس هر قسمتی را احیا کند، نسبت به آن سزاوارتر است و دیگران حقّ مزاحمت او را ندارند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] خمس تنها در غنایم منقول میباشد و غنایم غیر منقول همچون زمین خمس ندارد، زمینهایی که در جنگ به غنیمت گرفته میشود، اگر در هنگام فتح آباد باشد ملک تمام مسلمانان و اگر موات باشد ملک امام علیهالسلام بوده و در هر حال خمس ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] شروع در عملیات احیا مانند حصار کشیدن اطراف زمین یا کندن چاه یا ایجاد نهر و مانند آن، (تحجیر) است و موجب مالکیت نمیشود، ولی برای تحجیر کننده ایجاد حقّ اولویّت در احیا میکند.
- [آیت الله مظاهری] احیا باید به قصد استفاده خود احیا کننده یا بستگان نزدیکش باشد نه سود جویی و فروش زمین، و باید به مقدار متعارف باشد نه مثل شهرک سازی و مانند آن.
- [آیت الله اردبیلی] (زمین موات) به زمینهایی گفته میشود که به دلایلی چون نبودن آب، باتلاق بودن زمین و ریگزار یا سنگلاخ بودن آن، قابل کشت و زرع یا ساختمان سازی نبوده و یا به دلیل کوچ کردن اهالی آن به طور کلّی متروکه شده باشند. زمینهای موات بر دو قسم هستند: اوّل: (موات اصلی) و آن زمینی است که از آغاز تا کنون هیچ گونه عمران و آبادانی در آن انجام نشده باشد. دوم: (موات عَرَضِی)، وآن زمینی است که در گذشته آباد بوده، ولی به هر دلیل ویران و متروک شده است.