خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
برخی از شرکت ها و افراد بدون اجازه از تولیدات دیگران استفاده می کنند و سپس اجازه تکثیر یا فروش محصول تولیدی خود را به دیگران نمی دهند، در صورت علم مشتری به نحوه تولید غیر شرعی چنین برنامه هایی، خرید و فروش و استفاده از چنین برنامه هایی چه حکمی دارد؟
جایز نیست.
جایز نیست.
عنوان سوال:
برخی از شرکت ها و افراد بدون اجازه از تولیدات دیگران استفاده می کنند و سپس اجازه تکثیر یا فروش محصول تولیدی خود را به دیگران نمی دهند، در صورت علم مشتری به نحوه تولید غیر شرعی چنین برنامه هایی، خرید و فروش و استفاده از چنین برنامه هایی چه حکمی دارد؟
پاسخ:
جایز نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- برخی از افراد یا شرکت ها، نرم افزارهایی تولید می کنند که از برنامه های تولیدی دیگران در برنامه خود استفاده می کنند، اگر بدانیم آنان بدون اجازه از برنامه های دیگران بهره جسته اند، آیا استفاده از چنین برنامه هایی اشکال دارد؟ اگر ندانیم که آن ها اجازه گرفته اند یا نه، تکثیر و فروش و استفاده از آن ها چه حکمی دارد؟
- برخی از برنامه های نرم افزاری، با استفاده از برنامه های تلویزیونی داخلی یا خارجی اعم از ماهواره... تهیه می شود، تولید، استفاده و خرید و فروش و تکثیر چنین برنامه های تولید شده ای چه حکمی دارد؟
- سیستم تهیه برنامه های نرم افزاری به گونه ای است که هر برنامه ای به کمک برنامه های موجود در بازار و با ضمیمه آن ها تولید می شود که آن برنامه ها یا به صورت اصل یک برنامه نرم افزاری است یا بخشی از آن را تشکیل می دهد و یا موسیقی ها و آوازها و یا تصاویر آن متعلق به دیگران است، آیا خرید و فروش، تکثیر و استفاده از چنین نرم افزارهایی، در صورتی که غرض اصلی همان برنامه تولیدی آن شرکت باشد، جایز است؟
- برخی از برنامه های تولیدی دیگران مثل تصنیف ها، فیلم ها و... که از تلویزیون پخش می شود، تولید صدا و سیما نیست و حقوق مربوط به تکثیر آن معلوم و مشخص نیست، آیا ضبط چنین برنامه هایی از تلویزیون، جایز است؟
- برخی از افراد که اجتهادا و تقلیدا شکستن و یا کپی کردن و تکثیر فیلم و برنامه های کامپیوتری را جایز می دانند، اگر برنامه ای را بدون اجازه کپی یا تکثیر کنند و در اختیار کسی که اجتهادا یا تقلیدا جایز نمی داند، قرار دهند آیا او می تواند از چنین برنامه هایی استفاده نماید؟
- فردی پس از خرید لوح فشرده (سی دی)، قفل نرم افزار کامپیوتری را شکسته و آن را تکثیر می کند که در نتیجه موجب اضرار به فروشنده (شرکت تولید کننده نرم افزار) می شود. از جهت تکلیفی و وضعی چه حکمی دارد؟ فردی که نرم افزار قفل شکسته را می خرد چه حکمی دارد؟
- کسانی که به خرید و فروش لوازم آرایشی اشتغال دارند و ممکن است بسیاری از مشتری های آنان لوازم خریده شده را در مصارف غیر شرعی استفاده کنند، آیا معاملات و اشتغال آنان دچار اشکال می شود؟
- در روستایی حدود دویست خانواده هستند که مالک نسل اندر نسل باغات، بیشه ها و املاک مزروعی می باشند که دارای اسناد محضری و قباله های قدیمی دویست و سیصد ساله هستند، و بین آنان خرید و فروش می شود و مهریه زنان می باشد. 1) آیا کسی با ارایه کپی وقف نامه می تواند مدّعی وقفیّت این باغات و املاک شود؟ 2) وقفیت در چه حالتی به اثبات می رسد؟ 3) آیا وقتی هیچ کدام از پیرمردها، ریش سفیدان و اهالی محل هیچ گونه اطلاعی از ایام قدیم نداشته اند و به یاد نمی آورند که این املاک وقف باشد، چگونه می توان وقفیت را ثابت کرد؟ 4) آیا مالک و کشاورز که روی این باغات تصرف دارند و از ایام قدیم درختان فراوانی را غرس نموده اند، می توان محصول آنان را توقیف کرد؟ 5) آیا می توان این املاک و باغات را از تصرف و مهریه زنان خارج نمود؟ 6) مالکیت در اسلام که از راه شرعی و عرف محل به دست آمده باشد، آیا می توان از تصرف تعداد زیادی از مردم خارج کرد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [سایر] سؤال بنده در مورد نوعی بازاریابی و فروش مستقیم کالا می باشد که به شیوۀ زیر انجام می شود: در روند تولید و عرضۀ کالا در بازار سنتی، محصول پس از تولید (بر فرض، قیمت نهایی جنس تولید شده 200 هزار تومان) به واسطه ها فروخته می شود و بعد از گذار از واسطه ها (تاجر ،عمده فروش، خرده فروش و...) محصول با قیمتی بیشتر (بر فرض 300هزار تومان) به دست مشتری می رسد. حال با توجه به نقش دلالها در تورم و افزایش قیمت کالا روش نوینی اتخاذ شده است. که در این روش تولید کننده، محصول را به قیمت بازار (همان300هزار تومان)، از طریق فروش اینترنتی و با پست به دست مصرف کننده می رساند (فروش مستقیم بدون واسطه). و شرکت از محل پول ما به التفاوت که بر فرض 100هزار تومان بود، طرح تشویقی برای مصرف کننده ایجاد می کند، که فرضاً اگر شخص تمایل داشت با تشویق دیگران به خرید از این سیستم، برای خود کسب درآمد کند و شرکت از این پول به بازاریابان خود، پورسانت پرداخت می کند. گاهی هم شرکت از محل این پول، به چند لایه (مثلا 10 لایه ) پورسانت پرداخت می کند. (بازاریابی شبکه ای قانونی) و در این روش بازاریابی با به کار گیری گروه آموزشی و حمایتی اشخاص می توانند مجموعه ای از فروشندگان را آموزش و برای خود کسب در آمد داشته باشند. کسب درآمد ناشی از این روش چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار از لحاظ شرعی اشکال دارد؟ اگر اشکالی ندارد آیا برای خرید سهام شرکتی باید از کار آن شرکت مطلع باشیم یا صرف آنکه آن شرکت در بورس اوراق بهادار است و قصد اینجانب هم بدست آوردن سود ناشی از خرید فروش سهام و همچنین مشارکت در اقتصاد کشور است خرید و فروش سهام آن شرکت بلامانع است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شرکتی بین المللی با نام گلد کویست از سال 1998 میلادی کار خود را آغاز کرده است مدیران این شرکت 5 نفر هستند بنامهای: آقایان ماکیتالو، ویجی، رینک، محمد و خانم ایمسن که ملیّتهای آنان انگلیسی و هندی می‌باشد یکی از مدیران شرکت با نام محمد بیسمارک مسلمان نیز می‌باشد کار این شرکت ضرب و فروش مسکوکات طلا به شکل سکّه، گردنبند و ساعت با نقش و نگارهای مختلف می‌باشد نحوه فروش این محصولات توسط شرکت از طریق شبکه جهانی اینترنت می‌باشد و هر شخصی که از این شرکت محصولی خریداری میکند از طرف شرکت کدی به شخص خریدار تعلّق میگیرد که به عنوان کد شناسائی می‌باشد حال اگر شخصی که محصولی را خریداری کرده نفر جدیدی را جهت خرید محصول از شرکت معرّفی کند شرکت به معرّف 40 دلار به عنوان حقّ الزحمه بازاریابی پرداخت میکند (شرکت 40 دلار را از مشتری جدید اخذ نمیکند بلکه مبلغی که مشتری جدید برای خرید پرداخت میکند فقط و فقط بابت خرید محصول مشخصی می‌باشد و مبلغ 40 دلار توسط خود شرکت به عنوان حقّ الزحمه و تلاش بازاریابی شخص معرّف پرداخت میشود) حال بعضی از دوستان میفرمایند که خرید از این شرکت باعث خروج ارز از کشور میشود لازم به ذکر است که اگر مقام صالح برای تعیین آزادی یا ممنوعیت ورود و خروج ارز از کشور بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باشد که هست آن بانک در بخش سوّم بخشنامه 601182 مورخ 1380/12/7 که در همه روزنامههای کثیرالانتشار درج شده است به صراحت میزان خروج ارز را تا سقف 5 هزار دلار بدون اظهارنامه و بیشتر از آن را بدون هیچگونه محدودیّتی تنها با یک اظهارنامه گمرکی جایز دانسته است، حال شخصی که ارزی (فقط 800 دلار) را بابت خرید یکی از محصولات از کشور خارج میکند سکّهای وارد کشور میکند که طلاست و پشتوانه ارز مملکت است با این وجود خواهشمند است بفرمائید دریافت حقّ الزحمه بازاریابی بابت تلاش و معرّفی مشتری جدید به شرکت حلال است یا حرام؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا رایت نمودن (کپی کردن) از برنامه سی دی رایانهای بدون اجازه از صاحب آن )فرد، شرکت( و با توجّه به اینکه صاحب آن برنامه غالباعبارتی روی آن مینویسد که مضمون آن بدین قرار است که (نسخه برداری و تکثیر از آن مجاز نیست) جایز است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر حضور فرد یا افراد در جلسهای یا مهمانی که باعث تقویت افراد قاچاقچی یا مرتبطین به او یا معتادین شود و یا قبح استعمال یا خرید و فروش این موادّ از بین برود مجازند در این جلسه شرکت نمایند؟
- [آیت الله خامنه ای] من در شرکتی کار می کنم که محصولات آن مشابه خارجی دارد و البته عمدتاً نمونه خارجی، کیفیتی برتر یا مساوی و قیمتی گرانتر دارد. به درخواست یکی از نمایندگی های فروش، محصول تولیدی این شرکت بنام یک شرکت خارجی و به قیمت آن به مردم عرضه می شود. با توجه به اینکه مصرف کننده، یقیناً بعنوان جنس خارجی این محصول را خریداری و مصرف می کند در حالی که واقعاً اینطور نبوده و محصول کاملاً ایرانی است و مصرف کننده به همین خیال پول بیشتری نسبت به جنس ایرانی پرداخته است لطفاً مشخص نمایید که این کار چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] این جانبان، مالک 25% یک شرکت تولیدی فرش ماشینی هستیم، اعضای هیأت مدیره شرکت به علّت صدور چک بی محل و خیانت در امانت و سوءاستفاده از اموال شرکت، تحت پیگرد قانونی بوده و فعلاً دو نفر از آن‌ها در زندان و دو نفر دیگر متواری هستند، اخیراً چند نفر داخل شرکت شده و اظهار می دارند که ما شرکت را اجاره کرده ایم، بدین صورت که در قبال هر تخته فرش تولید شده مبلغی پرداخت نمایند. خواهشمند است اعلام فرمایید که آیا برای ادامه کار رضایت شرعی 25% سهامداران شرکت لازم است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] برخی فروشندگان عکسهای مینیاتور از زنان و مردان یا عکسهای آنان خصوصازنان زیبا با لباسهای محلّی به صورت محرّک و نیمه عریان مدّعی هستند فروش و تولید این عکسها با مجوّز وزارت ارشاد است، آیا این مجوّز شرعی برای خرید و فروش این محصولات می‌باشد؟
- [سایر] من با پدرم، تعمیرات اسکیت انجام می دهیم. پدرم قطعات قدیمی اسکیت مشتری ها را بدون اطلاع و اجازه از مشتری ها برای خود بر می دارد(یعنی مال غصبی) حال آیا فروش این قطعات توسط من اشکال شرعی دارد یعنی پول بدست آمده از فروش آن‌ها برای من حرام است؟ آیا گناه مال غصب کرده بر عهده پدرم است و پول به دست آمده از فروش آن‌ها برای من حلال است؟ (با توجه به این نکته که من آن‌ها را غصب نکردم)
- [آیت الله مکارم شیرازی] قرای معروفی که آیاتی از قرآن مجید را با صوت زیبا تلاوت می کنند و آن را بر روی نوار کاست و یا ویدئو ضبط می کنند، آیا می توانند امتیاز آن را خرید و فروش کنند و آیا باید دیگران در موقع تکثیر از آن‌ها اجازه بگیرند؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] تکثیر، خرید، فروش و هرگونه استفاده کردن از کتابها، مجلاّت، برنامهها، لوحهای فشرده و امثال آن‌ها که تصرف و استفاده از آن‌ها منوط بر رعایت (حقّ مؤلّف) شده است، چنانچه مؤلّف و تولید کننده آن‌ها مسلمان باشد، بدون رضایت آن‌ها جایز نیست و اگر غیر مسلمانی باشد که با مسلمین در حال جنگ است، اشکال ندارد و اگر غیر مسلمانی باشد که با مسلمین در حال جنگ نیست، جواز تصرف در آن‌ها بدون اجازه صاحبانشان محلّ تأمّل است. (حقّ طبع) و (حقّ اختراع) نیز همین حکم را دارند.
- [آیت الله سیستانی] شرکت به دو نحو است : شرکت اذنی ، و آن این است که قبل از معامله شرکت مال التجاره به نحو مشاع بین شرکا مشترک باشد ، و شرکت معاوضی ، و آن به این صورت است که هر کدام مال خود را برای شرکت حاضر میکند ، که در نتیجه هر کدام نصف مال خود را ، با نصف مال دیگری معاوضه میکند . پس اگر معیّن نکنند که کدام یک از آنان با سرمایه خرید و فروش نماید ، در شرکت اذنی هیچ یک از آنان بدون اجازه دیگری نمیتواند با آن سرمایه معامله کند ، ولی در شرکت معاوضی هر کدام میتوانند به نحوی که به شرکت ضرر نزند معامله کنند .
- [آیت الله سبحانی] اگر فروشنده قیمت خرید جنس را به مشتری بگوید، باید تمام چیزهائی را که به واسطه آن‌ها قیمت مال کم یا زیاد می شود بگوید، مثلاً باید بگوید که نقد خریده است یا نسیه و در هر حال اگر نگوید و بفروشد معامله باطل نیست. 9. احکام شرکت
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . پنج چیز در خرید و فروش مستحب است: اول یاد گرفتن احکام آن، بلکه اگر بداند در میان معاملاتی که میکند هم معامله حرام و باطل و هم حلال و صحیح است و نتواند تشخیص دهد واجب است یاد گرفتن احکام آن‌ها یا ترک آن معاملات. حضرت صادق علیهالسلام فرمودند: کسی که میخواهد خرید و فروش کند، باید احکام آن را یاد بگیرد و اگر پیش از یاد گرفتن احکام آن، خرید و فروش کند، به واسطه معاملههای باطل و شبههناک به هلاکت میافتد. دوم آن که در قیمت جنس بین مشتریها فرق نگذارد مگر به لحاظ علم و تقوی. سوم آن که در قیمت جنس سختگیری نکند. چهارم آن که چیزی را که میفروشد زیادتر بدهد و آنچه را که میخرد کمتر بگیرد. پنجم آن که کسی که با او معامله کرده، اگر پشیمان شود و از او تقاضا کند که معامله را به هم بزند، برای بههمزدن معامله حاضر شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله میکند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کردهاند خرید و فروش کند، یا آن که قراردادی نکرده باشند و بر خلاف معمول معامله کند، در این دو صورت معامله نسبت به سهم شریک فضولی است، پس چنانچه شریک آن را اجازه نکند میتواند خود مالش را و اگر تلف شده باشد، عوض آن را بگیرد.
- [آیت الله نوری همدانی] شریکی که با سرمایة شرکت معامله می کند ؛ اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند معامله نسبت به حصّة شریک فضولی است اگر اجازه نکند می تواند عین مالش را و در صورت تلف عین ، عوض مالش را از شریک خود بگیرد و همچنین است اگر بر خلاف معمول و متعارف معامله ای را انجام بدهد .
- [آیت الله وحید خراسانی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می کند اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند یا ان که قراردادی نکرده باشند و بر خلاف معمول معامله کند در این دو صورت معامله نسبت به حصه شریک فضولی است پس چنانچه اجازه نکند می تواند عین مالش را و در صورت تلف عین عوض مالش را بگیرد
- [آیت الله خوئی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله میکند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کردهاند خرید و فروش کند یا آنکه قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، در این دو صورت معامله نسبت به حصة شریک فضولی است پس چنانچه اجازه نکند میتواند عین مالش را و در صورت تلف عین عوض مالش را بگیرد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] خوردن یا نوشیدن چیزی که برای انسان ضرر مهمّی دارد حرام است، کشیدن سیگار و سایر انواع دخانیّات مخصوصاً مواد مخدّر مطلقاً حرام است؛ خواه به صورت تزریق یا دود کردن یا خوردن و یا به هر طریق دیگری بوده باشد. همچنین تولید، خرید و فروش و هرگونه کمک به انتشار آن حرام است. و بر افراد معتاد به سیگار یا مواد مخدّر واجب است شرعاً برای ترک اعتیاد تلاش کنند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می کند؛ اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند یا آنکه قراردادی نکرده باشند و بر خلاف معمول معامله کند؛ در این دو صورت معامله نسبت به حصه شریک فضولی است؛ پس چنانچه اجازه نکند می تواند عین مالش را و در صورت تلف عین؛ عوض مالش را بگیرد.