علم قاضی
علم قاضی، علم حاصل برای قاضی در موضوع قضایی است.
حکم رجوع یا عدم رجوع مرجوم فرار کننده از حفره، در صورتی که منشأ حکم رجم، علم قاضی باشد چیست؟
این جا مانند ثبوت به بیّنه است که می توان او را به حفره برگرداند، به خلاف مورد ثبوت به اقرار که نمی توان برگرداند.
این جا مانند ثبوت به بیّنه است که می توان او را به حفره برگرداند، به خلاف مورد ثبوت به اقرار که نمی توان برگرداند.
عنوان سوال:
حکم رجوع یا عدم رجوع مرجوم فرار کننده از حفره، در صورتی که منشأ حکم رجم، علم قاضی باشد چیست؟
پاسخ:
این جا مانند ثبوت به بیّنه است که می توان او را به حفره برگرداند، به خلاف مورد ثبوت به اقرار که نمی توان برگرداند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در چه مواردی علم قاضی حجت است؟ و آیا راه ها و مبادی علم او در نتیجه موضوعیت دارد؟
- اگر حاکم شرع و قاضی اجتهادا یا تقلیدا نظرش با کسی که نزد او آورده اند یا با مترافعین در حقوق اللّه یا حقوق الناس اختلاف دارد، آیا طبق نظر خود اجتهادا یا تقلیدا باید رأی دهد؟ مثلاً فردی را آورده اند که لواط انجام داده و محصن نیست و او مقلد کسی است که احصان را شرط می داند و این قاضی در اجرای حد، احصان را شرط نمی داند، آیا می تواند حکم به رجم دهد؟ یا قاضی اجتهادا یا تقلیدا علم را در حقوق الناس معتبر می داند و کسی که رجوع نموده یا مترافعین اجتهادا یا تقلیدا معتبر نمی دانند. آیا قاضی می تواند طبق نظر خود که علم را معتبر می داند حکم کند؟ و اگر با این فرض نمی تواند حکم کند، وقتی کسی به او رجوع می کند یا مترافعین برای فصل خصومت به او رجوع نمودند، باید از آن ها سؤال کند که مقلد چه کسی هستند یا نظر آن ها چه است یا این که سؤال لازم نیست و طبق نظر خود حکم کند؟
- گاهی پیش می آید که قاضی یا رییس شعبه، شخص مدیون را در اختیار مأمور مراقب قرار می دهد و مدیون در میانه راه فرار می کند. آیا آن قاضی و رییس آن شعبه ضامن است؟
- زنی با بذل مهر، طلاق می گیرد و قبل از تمام شدن عدّه، از بذل رجوع می کند. مرد با علم به این که حقّ رجوع دارد، رجوع نکرده تا عدّه منقضی می شود. آیا زن حقّ مهر دارد؟
- در صورتی که متّهم نزد نیروهای انتظامی یا دیگر ضابطین دادگستری و قاضی اوّل (قاضی تحقیق) به سرقت اقرار کند، ولی نزد قاضی صادر کننده ی رأی انکار کند، آیا جرم سرقت ثابت می شود؟
- آیا قاضی می تواند بر اساس شهادت شهودی که عدالتشان به اثبات نرسیده، به عنوان اماره یا مستند علم خود حکم دهد؟
- در صورتی که میّت به طور غیر طبیعی زنده شود مثلاً با دعا یا تصرّف ولایی یا رجعت یا مواردی که زن باید در عدّه ی وفات باشد مانند مرتدّ شدن زوج یا طلاق حاکم در زوج مفقود الاثر بعد از رفع مانع (توبه و رجوع از ارتداد، عودت زوج مفقود الاثر)، حکم رجوع زوج را شرعا بیان نمایید. آیا فرقی بین موارد فوق هست؟
- در زمان حیات حضرت آیت اللّه خویی رحمه اللّه از ایشان تقلید می کردم و بعد از فوت ایشان در جمیع مسایل به مجتهد زنده رجوع کردم آیا، در صورتی که ایشان را اعلم بدانم می توانم دوباره به ایشان برگردم؟
- شخصی که برای تحصیل در شهر دیگری زندگی می کند و به دلیل عدم امکانات مالی توانایی ندارد که همسر و فرزندانش را نزد خود بیاورد و این امر چندین سال طول می کشد، در چنین صورتی تحصیل علم او چه حکمی دارد؟
- خسارتی که شخص برای گرفتن حق خود از قبیل هزینه ی دادرسی و حقّ کارشناسی و حقّ الوکاله و غیر آن متحمّل شده است، در صورتی که محکوم علیه با علم و عمد آن حقّ را انکار کرده، می تواند از محکوم علیه بگیرد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر قاضی به علم خود حکم به رجم کند در صورت فرار مجرم از حفره، آیا می توان او را مجدّداً به حفره برگرداند و حکم را اجرا کرد؟ و اگر علم قاضی راه سوّمی بوده و ملحق به بیّنه یا اقرار نباشد تکلیف چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] با عنایت به اینکه در صورت ثبوت جرم مستوجب رجم با اقرار، اگر هنگام اجرای مجازات رجم، مجرم از حفره فرار کند نباید برگردانده شود بفرمائید: الف - آیا در این حکم بین موردی که پس از آغاز رجم هنوزسنگی به وی اصابت نکرده با موردی که سنگ به وی اصابت کرده تفاوتی وجود دارد؟ ب - اگر مجرم پس از قرار داده شدن در حفره و قبل از پرتاب سنگ فرار کند آیامشمول حکم فوق خواهد بود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] با توجه به اینکه در زنای محصنه هنگام اثبات جرم با بیّنه، در صورت فرار مجرم از حفره می توان وی را برگرداند و حکم را اجرا کرد ولی در صورت اقرار، این کار را نمی توان انجام داد. بفرمائید: آیا حکم رجم را می توان به انواع دیگری از قتل تبدیل کرد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] با توجّه به این که در زنای محصنه هنگام اثبات جرم با بیّنه، در صورت فرار مجرم از حفره، میتوان وی را برگرداند و حکم را اجراء نمود ولی در صورت اقرار این کار را نمیتوان انجام داد، آیا حکم رجم را میتوان به انواع دیگری از قتل تبدیل نمود یا خیر؟ و آیا حکم فرار را میتوان به انواع دیگر اجراء حدود توسعه داد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر قاضی از طریق شهادت زن علم حاصل کند می تواند به علم خود عمل کند؟ در صورت مثبت بودن پاسخ آیا علم او در تمام مواردی که از این منشأ حاصل می شود (دعاوی جزایی، مالی، حق الله و حق الناس) حجت است؟
- [سایر] منشأ علم پیامبران چیست و آنان به چه چیزهایی علم داشته اند؟
- [آیت الله نوری همدانی] با توجه به مسائل جاری و مبتلا به در مورد رجم آیا در موارد زیر زانی مستوجب و مستحق رجم می‌باشد؟الف: وقتی به قصد فرار از شرط احصان به مسافرت رفته و مرتکب زنا شده است؟
- [آیت الله نوری همدانی] الف: آیا قاضی می‌تواند در مقام قضاوت به علم خود عمل کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] چنانچه قاضی به استناد علم خود حکم کند، آیا این حکم که بر مبنای علم قاضی صادر شده قابل تجدید نظر است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] نظر مبارک را پیرامون علم قاضی از نظر الحاق به اقرار یا بیّنه بیان بفرمائید و اگر علم قاضی طریق سوّمی می‌باشد حکم عفو چگونه است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- هرگاه انگور را در میان تیزاب بگذارند که سبزه شود ، در صورتی که علم به جوشیدن حاصل نشود پاک است .
- کسی که کشتن او به رجم یا قصاص و مانند اینها واجب شده است، در صورتی که قبل از اجرای حُکم، غسلهای سهگانه میّت را به امر حاکم شرع یا بدون امر او انجام داده باشد، غُسل دادنش واجب نیست، اگرچه بعد از غُسل، از او حدث اصغر یا اکبر سر زده باشد.
- اگر دو مجتهد یکی اعلم ودیگری اَورَع باشد و در سایر جهات با هم مساوی باشند، اظهر رجوع به اعلم است . و اگر هردو در علم مساوی باشند ولی یکی اَعدَل و اورع از دیگری باشد، ترجیح قول اعدل خالی از وجه نیست.
- در صورتی که جایز باشد طلبکار گرو را بفروشد، باید به مقدار طلبش اکتفا نماید و اگر وصول طلبش متوقف بر فروختن تمام آن باشد، در صورتی که بعد از فروش، مبلغ حاصله بیش از طلبش باشد مقدار زیادی را بهصورت امانت نزد خود نگه میدارد، و اگر بدهکار حاضر به فروختن تمام مال نباشد، طلبکار به حاکم رجوع مینماید، و در صورت عدم امکان رجوع به حاکم، به مؤمن عادل مراجعه میکند، و اگر تمام مال کمتر از طلبش باشد، باقی را از بدهکار طلبکار میشود، و چنانچه گرودهنده بخواهد با فروش مال قرضش را ادا کند، باید از گروگیرنده اجازه بگیرد و اگر اجازه نداد به حاکم مراجعه مینماید.
- عطرهایی مثل ادوکلن، که مقداری الکل دارد، در صورتی که علم به نجاست آن نداشته باشد در غیر موارد اضطرار مقتضای احتیاط اجتناب است و اگر داشتن الکل مشکوک باشد استعمال آن مانعی ندارد.
- خانه کعبه که در مکه معظمه می‌باشد قبله است، و باید روبهروی آن نماز خواند و همینقدر که گمان بکند روبهروی قبله است و گمان او عقلایی باشد، کافی است، اگرچه در صورت امکان، احتیاط مستحب در تحصیل علم و یا اطمینان به قبله است و همچنین اگر بتواند گمان قویتری پیدا کند؛ در صورتی که مشکل نباشد احتیاط مستحب در تحصیل آن است.
- به دست آوردن فتوا ( یعنی دستور مجتهد ) چهار راه دارد: 1 شنیدن از خود مجتهد. 2 شنیدن از دو نفر عادل که فتوای مجتهد را نقل کنند. 3 شنیدن از کسی که مورد اطمینان و راستگوست، اگر اطمینان به کلام او دارد ، بنا بر احوط. 4 دیدن در رساله مجتهد، در صورتی که به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد ، بنا بر احوط .
- کسی که چند نماز از او قضا شده و تعداد آنها را نمی داند مثلاً نمی داند چهار تا بوده یا پنج تا ، چنانچه برای او مشکل نیست و عسر و حرج در کار نباشد ، لازم است آن قدر نماز بخواند تا علم پیدا کند به مقدار نمازهای قضا شده یا اینکه بیشتر نماز قضا خوانده است ، و اگر تحصیل علم ممکن نیست ، به مقداری که اطمینان پیدا کند نماز بخواند ، و اگر آن هم نشد به قدری که گمان پیدا کند ، و این احتیاطات در صورتی است که می داند یا احتمال می دهد که سابقاً مقدار آنها را می دانسته و الاّ فقط به قدری که یقین دارد نماز بخواند و در مورد مقدار بیشتر ، احتیاط کردن خوب است ولی ظاهر این است که لازم نیست .
- نابینا یا کسی که در زندان است همینقدر که گمان به داخل شدن وقت پیدا کرد، داخل نماز میشود؛ ولی احتیاط در این است که نماز را تأخیر بیندازد تا یقین و یا اطمینان و یا گمان قویتر به داخل شدن وقت پیدا کند. و اشخاص دیگر غیر از نابینا و زندانی که بهواسطه ابر و غبار و مانند اینها توانایی بر تحصیل یقین یا علامات معتبر را ندارند، در صورتی که احتمال میدهند دسترسی به چیزی پیدا کنند که بهواسطه آن علم و یا ظن به وقت پیدا میکنند، احتیاط در تأخیر نماز است. ولی اگر بهخاطر تأخیر، خودبهخود علم و یا ظن به وقت پیدا میشود، احتمال دارد همینقدر که گمان به وقت پیدا کردند، بتوانند نماز بخوانند، ولی اگر عُسر و حرج نباشد احتیاط در تأخیر نماز است.
- ظرفی که از پوست سگ یا خوک یا مردار ساخته شده ، خوردن و آشامیدن از آن ظرف حرام است در صورتی که بداند ظرف موجب نجاست خوردنی می شود ؛ ولی اگر علم نداشت بنا بر احتیاط اجتناب کند ؛ و همچنین نباید آن ظرف را در وضو و غسل و کارهایی که باید با چیز پاک انجام داد ، استعمال کند . بلکه احتیاط واجب آن است که چرم سگ و خوک و مردار را، اگر چه ظرف هم نباشد در استعمالاتی که مشروط به طهارت نیست هم استعمال نکنند .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله وحید خراسانی] چیز نجسی که معلوم نیست استحاله شده یا نه در صورتی که منشا شک این باشد که ایا موضوع نجس باقی است یا نه نجس است
- [آیت الله شبیری زنجانی] حیوان حلالگوشت وحشی در صورتی با شکار کردن پاک و حلال میشود که بتواند فرار کند یا پرواز نماید، بنابراین بچه آهو که نمیتواند فرار کند و بچه کبک که نمیتواند پرواز نماید، با شکار کردن پاک و حلال نمیشود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] حیوان حلال گوشت وحشی در صورتی با شکار کردن حلال می شود که توانایی بر فرار داشته باشد، بنابراین بچه آهو یا بچه کبک که نمی تواند فرار کند با شکار کردن حلال نمی شود.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] مردی که زن خود را طلاق رجعی داده؛ اگر مالی از او بگیرد و با او صلح کند که دیگر به او رجوع نکند؛ این مصالحه اگرچه صحیح است و لازم است که رجوع ننماید ولی حق رجوع او از بین نمی رود و در صورتی که رجوع کند طلاقی که داده موجب جدائی نمی شود.
- [آیت الله علوی گرگانی] حیوان حلال گوشت وحشی در صورتی با شکار کردن پاک و حلال میشود که بتواند فرار کند یا پرواز کند، بنابر این بچه آهو که نمیتواند فرار کند وبچه کبک که نمیتواند پرواز نماید، با شکار کردن پاک وحلال نمیشود و اگر آهو وبچهاش را که نمیتواند فرار کند، با یک تیر شکار نماید، آهو حلال وبچهاش حرام است.
- [آیت الله سیستانی] حیوان حلال گوشت وحشی در صورتی با شکار کردن پاک و حلال میشود که بتواند فرار کند یا پرواز نماید ، بنابراین بچه آهو که نمیتواند فرار کند و بچه کبک که نمیتواند پرواز نماید ، با شکار کردن پاک و حلال نمیشود ، و اگر آهو وبچهاش را که نمیتواند فرار کند ، با یک تیر شکار نماید ، آهو حلال و بچهاش حرام است .
- [آیت الله خوئی] حیوان حلالگوشت وحشی در صورتی با شکار کردن پاک و حلال میشود که بتواند فرار کند یا پرواز نماید، بنابراین بچه آهو که نمیتواند فرار کند و بچه کبک که نمیتواند پرواز نماید، با شکار کردن پاک و حلال نمیشود، و اگر آهو و بچهاش را که نمیتواند فرار کند با یک تیر شکار نماید، آهو حلال و بچهاش حرام است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مردی که زن خود را طلاق رجعی داده، اگر مالی از او بگیرد و با او صلح کند که دیگر به او رجوع نکند، این مصالحه اگر چه صحیح است و واجب است که رجوع ننماید، ولی حقّ رجوع او از بین نمیرود و در صورتی که رجوع کند، ازدواج دوباره برقرار خواهد شد.
- [آیت الله سیستانی] مردی که زن خود را طلاق رجعی داده ، اگر مالی از او بگیرد و با او صلح کند که دیگر به او رجوع نکند ، این مصالحه اگر چه صحیح است و واجب است که رجوع ننماید ، ولی حقّ رجوع او از بین نمیرود ، و در صورتی که رجوع کند ازدواج دوباره بر قرار خواهد شد .
- [آیت الله وحید خراسانی] برای رجوع کردن لازم نیست مرد شاهد بگیرد ولی شاهد گرفتن افضل است و همچنین لازم نیست به زن خبر دهد بلکه اگر بدون این که کسی بفهمد رجوع کند رجوعش صحیح است و اگر ادعای رجوع کرد در صورتی که در بین عده باشد اثبات لازم نیست و اگر بعد از تمامی عده باشد باید ثابت کند