بیهوده
از جمله رذایل اخلاقی که در قرآن کریم بدان پرداخته شده است سخن یا عمل «لغو» است.
در اثر کشفیات و یا نتایج تحقیقات جدید، در مورد جنبه های مختلف علوم پزشکی، روشهای تشخیصی یا درمانی جدید، داروهای متفاوت و جدید یا مواد غذایی مؤثر جدید، برای انواع بیماریها پیشنهاد می شود و برعکس، برخی روشها یا داروها یا مواد قبلی کاملا غیر مؤثر، مضر و بی فایده معرفی می شوند. آیا پزشک در قبال عوارض یا هزینه های بیهوده ناشی از روشهایی که در گذشته مطرح بوده اند (اما کسی نمی دانسته که آنها مضر یا بی فایده اند، ولی همین روشها امروزه بی فایده یا مضر شناخته شده اند) مسؤول می باشد؟
مسؤولیت تکلیفی و شرعی ندارد و ضمان هم، در صورتی که از گفته کاشفین جدید، یقین به مضرّ بودن داروهای گذشته پیدا نشود، ندارد. اما اگر فرضاً دارو موجب ضرر مالی و یا جانی بیمار شده و بیمار فوت کرده، در صورتی که بدانند علّت آن همان داروها بوده و پزشک هم شرط عدم ضمان نکرده، ظاهراً مسؤول و مدیون می باشد.
مسؤولیت تکلیفی و شرعی ندارد و ضمان هم، در صورتی که از گفته کاشفین جدید، یقین به مضرّ بودن داروهای گذشته پیدا نشود، ندارد. اما اگر فرضاً دارو موجب ضرر مالی و یا جانی بیمار شده و بیمار فوت کرده، در صورتی که بدانند علّت آن همان داروها بوده و پزشک هم شرط عدم ضمان نکرده، ظاهراً مسؤول و مدیون می باشد.
عنوان سوال:
در اثر کشفیات و یا نتایج تحقیقات جدید، در مورد جنبه های مختلف علوم پزشکی، روشهای تشخیصی یا درمانی جدید، داروهای متفاوت و جدید یا مواد غذایی مؤثر جدید، برای انواع بیماریها پیشنهاد می شود و برعکس، برخی روشها یا داروها یا مواد قبلی کاملا غیر مؤثر، مضر و بی فایده معرفی می شوند. آیا پزشک در قبال عوارض یا هزینه های بیهوده ناشی از روشهایی که در گذشته مطرح بوده اند (اما کسی نمی دانسته که آنها مضر یا بی فایده اند، ولی همین روشها امروزه بی فایده یا مضر شناخته شده اند) مسؤول می باشد؟
پاسخ:
مسؤولیت تکلیفی و شرعی ندارد و ضمان هم، در صورتی که از گفته کاشفین جدید، یقین به مضرّ بودن داروهای گذشته پیدا نشود، ندارد. اما اگر فرضاً دارو موجب ضرر مالی و یا جانی بیمار شده و بیمار فوت کرده، در صورتی که بدانند علّت آن همان داروها بوده و پزشک هم شرط عدم ضمان نکرده، ظاهراً مسؤول و مدیون می باشد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر این کشفیات جدید، خیلی دیرتر از زمان کشف به اطلاع پزشک برسند و قبل از اطلاع، طبیعتاً به همان روشهای قبلی عمل شود; آیا پزشک در قبال عوارض یا هزینه های بیهوده روشهای قبلی، مسؤول است؟
- بطور کلی و در تمامی روشهای تشخیصی و درمانی، اگر پزشک قبل از انجام هرعملی، به بیمار خود و یا ولیّ او (اگر بیمار بالغ یا عاقل نباشد) متذکر شود که این روشها، از یک طرف ممکن است بی فایده باشند (و وقت و مال او را به هدر دهند) و از طرف دیگر ممکن است عوارض متفاوتی برای او داشته باشند، و بدین ترتیب با ذکر این مطالب، پزشک قبل از هرگونه معاینه و دستور روشهای تشخیصی و درمانی و تجویز دارو از خود کاملا در قبال خسارات و عوارض احتمالی سلب مسؤولیت کند; و بیمار چه از روی ناچاری و چه از روی تمایل و یا به ظاهر از روی تمایل، این شرط را قبول کند، آنگاه در صورت اشتباه سهوی پزشک، هزینه های بیهوده، یا عوارض ناشی از روشهای تشخیصی و درمانی متوجه بیمار شود، آیا پزشک مسؤول است؟ (در صورتی که وی حداکثر تلاش خود را نیز بکند).
- در صورتی که داروهای کاملا مؤثر، به هر علتی در دسترس نباشد، آیا پزشک می تواند داروهایی را که احتمال می دهد، مؤثر باشند، تجویز کند؟ در صورت عدم موفقیت، آیا پزشک در قبال عوارض احتمالی این داروها و یا هزینه بیهوده ای که بر بیمار تحمیل شده، مسؤول و مدیون است؟
- با توجه به گستردگی بسیار زیاد علوم پزشکی که واقعاً امکان فراگیری و بخاطر سپردن تمام بیماریها و تمامی داروهایی که بر همه بیماریها مؤثرند، و نیز عوارض آنها وجود ندارد، اگر پزشک بخاطر فراموشی، بنا به حدس خود، چه در موارد اورژانس و چه غیر اورژانس، جهت نجات جان و یا تسکین آلات بیمار، سهواً اقدام به تجویز دارویی غیر مؤثر بر بیماری کند، که بیمار را متحمّل هزینه بیهوده و یا عوارض جانبی کند، در این صورت آیا پزشک مسؤول و مدیون است؟ (در صورتی که امکان ارجاع به متخصص دیگری هم نباشد).
- در برخی بیماریها (همانند فشار خون بالا، به علت عوامل ناشناخته ایجاد کننده آن)، طبق روش معمول (که اجرای آن طبق علوم روز ضروری است)، یک یا چند دارو، بکار برده می شود، و در صورت عدم تأثیر، داروهای دیگری بکار برده می شود، الی آخر. با توجه به اینکه این داروها از یک طرف، در همه افراد مؤثر نیستند و ممکن است نسبت به شخصی، در درمانهای اولیه و نسبت به شخصی دیگر در درمانهای آخر مؤثر باشند. و از طرف دیگر، هریک از داروها دارای عوارضِ خاصی هستند، آیا پزشک معالج (که در حقیقت داروهای مختلف را به ترتیب در مورد بیمار آزمایش می کند) در قبال هزینه اضافه یا عوارض داروها مسؤول است؟
- با توجه به اینکه اگر بخواهیم طبابت پزشک را با توجه به مشکلات فوق، و در صورت مواجهه، با این مشکلات، تنها در صورتی مجاز بدانیم که وی در این زمینه ها دارای تخصص و تجربه کافی باشد; عملا مسائل درمان با اختلال کامل روبرو خواهد شد. زیرا اولا: هر پزشکی تا رسیدن به این تخصص و تجربه کافی; باید همان مراحل اولیه را طی کند (که همان دوران بدون تجربه و تخصص است) و ثانیاً: به علت جمعیت زیاد، امکانات کم، فرصتهای ناکافی و دهها علل دیگر (حداقل در کشور ایران) نمی توان انتظار داشت; پزشکانی که از ابتدا کاملا مسلط باشند به طبابت بپردازند. با توجه به مقدمه فوق و موضوعات مطرح شده در کلیه سؤالهای قبل، مسائل مهم ذیل مطرح می شود: الف در مواردی که پزشک داروی مؤثر بر بیماری یا عوارض خطرناک آن را فراموش کرده، و فرصت و امکانات کافی جهت دسترسی به اطلاعات کافی یا پزشک متخصص دیگری نیز ندارد. ب مطمئن است که داروی خاصی برای بیماری مفید است، و همچنین مطمئن است و یا احتمال می دهد که در صورت تجویز آن دارو عوارضی خفیف و یا شدیدتر از خود بیماری و حتی مرگ در اثر این دارو، گریبانگیر این بیمار خواهد شد. (که البته موارد الف و ب شامل مسائل تشخیصی نیز می باشد). آیا پزشک در این حالات می تواند مریض را به حال خود بگذارد و چنین فرض کند که: گویا پزشکی موجود نبوده و قضا و قدر الهی هرچه باشد بر او جاری خواهد شد. و بدین ترتیب خود را در معرض خطر مؤاخذه مادی و معنوی حاصل از عوارض احتمالی و هزینه های نابجای آن قرار ندهد، و کار وی را به خداوند واگذارد که یا خود بهبودی نسبی یابد و فرصت تحقیقات بعدی فراهم گردد، و یا به تدریج دچار عوارض شدید و مرگ گردد؟ اصولا در چنین مواردی که پزشک واقعاً نمی داند که برای نجات جان یا رفع و تسکین آلام یک بیمار چه کاری انجام دهد; وظیفه او چیست؟ درمانهای بدون اطمینان و غیر قابل اعتماد؟ (که ممکن است خود آنها باعث مرگ یا عوارض شدیدتر شوند) و یا عدم هرگونه اقدام درمانی؟ آیا اگر پزشک با اقدام به درمان نامطمئن، موجب خسارت و مرگ مریض گردد; مسؤول است؟ آیا اگر اقدام به هیچ درمانی نکند (با توجه به علل و توضیحات فوق)، مسؤولیتی متوجه اوست؟ این موضوع با توجه به این نکته که گاهی، فرصت هیچ گونه مشورت یا ارجاع بیمار به پزشکان متخصص و آگاه دیگری وجود ندارد، مطرح است. (در خاتمه جهت روشن شدن موضوع، مثالی ذکر می شود: گاهی پزشکی که دارای تجربه کافی نیست با بیماری در حالت بیهوشی، مواجه می شود که نمی داند این بیمار در اثر کمبود یا ازدیاد قند بدنش، دچار بیهوشی شده است، در این حالت طبیعی است که درمان کاملا متناقض است و باعث اشتباه پزشک می شود.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] در صورتی که داروهای کاملاً مؤثّر، به هر علّتی در دسترس نباشند، آیا پزشک می تواند داروهایی را که احتمال می دهد مؤثر باشند تجویز کند؟ در صورت عدم موفقیّت، آیا پزشک در قبال عوارض احتمالی این داروها و یا هزینه ی بیهوده ای که بر بیمار تحمیل شده مسؤول و مدیون است؟
- [آیت الله بهجت] اگر این کشفیات جدید خیلی دیرتر از زمان کشف به اطلاع پزشک برسند و قبل از اطلاع، به طور طبیعی به همان روش های قبلی عمل شود، آن گاه آیا پزشک در قبال عوارض یا هزینه های بیهوده ی روش های بی فایده مسؤول است؟
- [آیت الله بهجت] به طور کلی و در تمامی روش های تشخیصی ودرمانی، اگر پزشک قبل از انجام هر عملی به بیمار خود و یا ولیّ او (اگر بیمار بالغ یا عاقل نباشد) متذکر شود که این روش ها از یک طرف ممکن است بی فایده باشند (و وقت و مال او را به هدر دهند) و از طرف دیگر ممکن است عوارض متفاوتی برای او داشته باشند، و بدین ترتیب با ذکر این مطالب، پزشک، قبل از هرگونه معاینه و دستور روش های تشخیصی و درمانی و تجویز دارو، کاملاً از خود در قبال خسارات و عوارض احتمالی سلب مسؤولیت کند و بیمار چه از روی ناچاری و چه از روی تمایل یا به ظاهر از روی تمایل ، این شرط را قبول نماید، آن گاه در صورت اشتباه سهوی پزشک، در برابر هزینه های بیهوده، بی فایده بودن و یا عوارض ناشی از روش های تشخیصی و درمانی، آیا پزشک مسؤول است؟ (در صورتی که وی حداکثر تلاش خود را نیز بکند).
- [آیت الله بهجت] در برخی بیماری ها (همانند فشار خون بالا، به علت عوامل ناشناخته ی ایجاد کننده ی آن)، طبق روش معمول که اجرای آن طبق علوم روز ضروری است، یک یا چند دارو به کار برده می شود و در صورت عدم تأثیر، داروهای دیگری به کار برده می شود، با توجه به این که این داروها از یک طرف در افراد مختلف همگی مؤثر نیستند و ممکن است در شخصی، درمان های اولیه و در شخص دیگری درمان های آخر مؤثر باشند و از طرف دیگر، هر یک از داروها دارای عوارض خاصی هستند، آیا پزشک معالج (که در حقیقت داروهای مختلف را به ترتیب در مورد بیمار آزمایش می کند) در قبال هزینه ی اضافه یا عوارض داروها مسؤول است؟
- [آیت الله بهجت] با توجه به این که اگر بخواهیم طبابت پزشک را با توجه به مشکلات متعدد و در صورت مواجهه با این مشکلات، تنها در صورتی مجاز بدانیم که وی در این زمینه دارای تخصّص و تجربه ی کافی باشد، عملاً مسایل درمان با اختلال کامل روبرو خواهد شد زیرا: اولاً هر پزشکی تا رسیدن به این تخصص و تجربه ی کافی باید همان مراحل اولیّه را طی کند (که همان دوران بدون تجربه و تخصّص است). ثانیا به علت جمعیّت زیاد، امکانات کم، فرصت های ناکافی و ده ها علل دیگر (حداقلّ در کشور ایران) نمی توان انتظار داشت پزشکانی که از ابتدا کاملاً مسلّط باشند به طبابت بپردازند. 1) در مواردی پزشک داروی مؤثّر بر بیماری یا عوارض خطرناک آن را فراموش نموده و فرصت و امکانات کافی جهت دسترسی به اطلاعات کافی یا پزشک متخصص دیگری نیز ندارد. 2) یا مطمئن است که داروی خاصی برای بیماری مفید است. اما هم چنین مطمئن است و یا احتمال می دهد که در صورت تجویز آن دارو عوارضی خفیف یا شدیدتر از خود بیماری و حتی مرگ در اثر این دارو، گریبان گیر این بیمار خواهد شد. (که البته 1 و 2 شامل مسایل تشخیصی نیز می باشد). آیا پزشک در این حالات می تواند مریض را به حال خود بگذارد و چنین فرض کند که: گویا پزشکی موجود نبوده است و قضا و قدر الهی هر چه باشد بر او جاری خواهد شد و بدین ترتیب خود را در معرض مؤاخذه مادی و معنوی حاصل از عوارض احتمالی و هزینه های نابه جای آن قرار ندهد و کار وی را به خدا واگذارد که یا خود بهبودی نسبی یابد و فرصت تحقیقات بعدی فراهم گردد و یا به تدریج دچار عوارض و مرگ گردد. اصولاً در چنین مواردی که پزشک نمی داند برای نجات جان یا رفع و تسکین آلام یک بیمار چه کاری انجام دهد وظیفه ی او چیست؟ درمان های بدون اطمینان و غیر قابل اعتماد (که ممکن است خود آن ها باعث مرگ یا عوارض شدیدتر شوند) یا عدم هر گونه اقدام درمانی؟ اگر پزشک با اقدام به درمان نامطمئن، موجب خسارت و مرگ مریض گردد، آیا مسؤول است؟ آیا اگر اقدام به هیچ درمانی نکند (با توجه به علل و توضیحات فوق)، مسؤولّیتی متوجّه اوست؟ این موضوع با توجه به این نکته باید در نظر گرفته شود که گاهی، فرصت هیچ مشورت و ارجاع بیمار به پزشکان متخصّص و آگاه دیگری وجود ندارد (مثلاً گاهی پزشکی که دارای تجربه ی کافی نباشد، با بیماری در حالت بی هوشی مواجه می شود که نمی داند به طور مثال این بیمار در اثر کمبود یا ازدیاد قند در بدنش دچار بی هوشی شده و در این حالت طبیعی است که درمان کاملاً متناقض است و باعث اشتباه پزشک می شود).
مسائل مرتبط از این مرجع
مسئله مرتبط یافت نشد
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
مسئله مرتبط یافت نشد