متولی وقف
كسی كه به مقتضای وقف، متصدی امور موقوفه شده است.
بسیاری از اراضی هستند که به ثبت موقوفه می باشند، اما در هیچ زمانی به وسیله آب موقوفه کشت و زرع نشده اند و به کلی متولی وقف آنها را احیا نکرده است و موات بوده اند و دیگران آنها را احیا کرده اند. آیا اینگونه اراضی حکم وقف دارند؟
اگر از ابتدا که وقف شده موات بوده است، این وقف صحیح نبوده است. لذا کسی که آن را احیاء کرده است، مالک آن می شود، البته طبق مقررات جمهوری اسلامی ایران، ولی اگر قبلاً محیات بوده و بعد بایر شده است احیاءکنندگان جدید مالک آن نمی شوند.
اگر از ابتدا که وقف شده موات بوده است، این وقف صحیح نبوده است. لذا کسی که آن را احیاء کرده است، مالک آن می شود، البته طبق مقررات جمهوری اسلامی ایران، ولی اگر قبلاً محیات بوده و بعد بایر شده است احیاءکنندگان جدید مالک آن نمی شوند.
عنوان سوال:
بسیاری از اراضی هستند که به ثبت موقوفه می باشند، اما در هیچ زمانی به وسیله آب موقوفه کشت و زرع نشده اند و به کلی متولی وقف آنها را احیا نکرده است و موات بوده اند و دیگران آنها را احیا کرده اند. آیا اینگونه اراضی حکم وقف دارند؟
پاسخ:
اگر از ابتدا که وقف شده موات بوده است، این وقف صحیح نبوده است. لذا کسی که آن را احیاء کرده است، مالک آن می شود، البته طبق مقررات جمهوری اسلامی ایران، ولی اگر قبلاً محیات بوده و بعد بایر شده است احیاءکنندگان جدید مالک آن نمی شوند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- زمینی است که حدود 35 سال قبل، کشاورزانی در این زمین کشاورزی می کردند. و تقریباً بیست سال بدون کشت و زرع ماند، و به صورت موات درآمده و حدود پنج سال قبل شخصی با اجاره و اجازه از مالکین اولی و اصلی در زمین مزبور، یک حلقه چاه عمیق زده و زمین را احیا می کند زارعین بیست سال قبل که در طول این مدت زمین را ترک کرده بودند، آیا حقی در زمین احیا شده دارند یا خیر؟
- اگر متولی یا موقوفٌ علیه (وقف خاص) اراضی موقوفه را به غیر به عنوان مادام العمر واگذار کنند جهت استفاده و بهره برداری نه بعنوان تملک، آیا صحیح است؟
- اگر متولی موقوفه به وقف عمل نکند یا برخلاف نظر واقف عمل کند چه حکمی دارد؟
- اگر متولیِ وقف بدون رعایت مصلحت موقوف علیهم، زمین موقوفه را اجاره دهد، چه حکمی دارد؟
- در مواردی که دستگاههای دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبکه لوله گذاری در اراضی و املاک موقوفه می کنند، آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف کنندگان و مشترکین است یا دستگاه مجری طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی، چه صورت دارد؟
- بسیاری از مزارع هستند که با قنوات متعلقه وقف شده اند، سپس در اجرای قانون اصلاحات ارضی و یا احیاناً خیانت متولیان موقوفه بصورت ملک درآمده است و پس از خشکیدن قنوات، مالکین جدید که جانشین موقوفه بوده اند از مسئولین مربوطه درخواست حفر چاه به جای قنات و دریافت پروانه کرده اند و چاه به جای قنات حفر شده است حال سؤال این است که: 1 اگر چاه جدید در اراضی موقوفه حفر نشده باشد، آیا واقف مالک چاه است؟ 2 اگر مالک جدید به دلایلی به متولی موقوفه مراجعه کرده باشد ولی متولی از شراکت در حفر چاه خودداری کرده باشد، آیا متولی وقف می تواند ادعای مالکیت چاه را بکند؟ 3 اگر چاه تابع زمین باشد و واقف حق مالکیتی نداشته باشد، در مواردی که اشخاص بدون اطلاع از اینکه چاه تابع زمین است اقدام به حفر چاه در اراضی موقوفه کرده اند، آیا چاههای آنها به کلی در ملکیت وقف می باشد؟ 4 تکلیف امتیاز وقف از قنات چه می شود؟ در حالی که زارعینی که در آن زمان زارع موقوفه بوده اند و در حال حاضر از چاه فعلی مالکیت دارند به استناد سهام و امتیاز وقف مالکند تکلیف آنها چیست؟
- کل مزرعه ای به صورت شش دانگ در سنوات قدیم وقف گردیده است در هنگام ثبت ملک تعدادی از پلاکهای مزرعه به صورت مجهول بوده و به نام وقف ثبت نگردیده است و در اجرای قانون اصلاحات ارضی به زارعین منتقل گردیده است و اینک در اجرای قانون ابطال اسناد رقبات که اسناد زارعین باطل گردیده است حاضر به واگذاری اراضی به دلیل مجهول بودن پلاک نمی باشند، سؤال این است: با توجه به اینکه کل مزرعه موقوفه بوده اراضی فوق حکم وقف را دارند یا خیر؟
- شخصی با اخذ مجوّز از اداره کشاورزی مبادرت به حفر چاه کرده و با استفاده از آب چاه به کشت و زرع مشغول بوده است. اینک آیا زوجه متوفی نیز از چاه و آب آن ارث می برد یا خیر؟
- مزرعه ای است که در حدود صد سال قبل طی یک وقفنامه عادی وقف گردیده است. بعداً در سال 1312 متولی وقف موقوفه درخواست ثبت ملک را کرده است و در درخواست خود حدودی را اظهار کرده است و پس از چند سال شخص دیگر اقدام به ثبت مرزعه ای بر روی قسمتی از حدود اظهاری متولی موقوفه کرده و سند ملک را به نام خود دریافت می دارد، استدعا دارد بفرمایید با توجه به صورت قضیه، آیا مزرعه فوق حکم وقف را دارد، یا ملکیت ثانویه درست است؟ یعنی بطور خلاصه وقف مقدمتاً مالک بوده اما مراحل ثبتی ناقص انجام شده ولی فرد دوم اقدامات ثبتی موخر برموقوفه داشته ولی کامل ثبت داده و سند مالکیت گرفته است، تکلیف شرعی را بیان بفرمایید.
- شخصی دو دانگ از مزرعه خودش را به اضافه چند ساعت آب در شبانه روز به وقف صحیح و شرعی با متولی معلوم، وقف عزاداری امام حسین (علیه السلام)کرده است، آیا جایز است آب موقوفه را جهت شرب مردم به جای دیگر منتقل کرد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر زمین موات را با آب قنات یا چاه وقف آنرا احیا ء نمایند آیا زمین احیا ء شده جزء موقوفات می باشد؟
- [آیت الله بهجت] آیا اراضی موات که هیچ گونه فعّالیت کشاورزی و احیا و عمران بر روی آن صورت نگرفته و اکنون در اختیار هیأت واگذاری زمین است ، می تواند وقف باشد و فردی ادّعای وقفیّت آن را بنماید؟
- [آیت الله بهجت] آیا اراضی موات که هیچ گونه فعّالیت کشاورزی و احیا و عمران بر روی آن صورت نگرفته و اکنون در اختیار هیأت واگذاری زمین است ، می تواند وقف باشد و فردی ادّعای وقفیّت آن را بنماید؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زمینی در سی سال قبل زیر کشت و زرع بوده و پس از آن زیر کشت نبوده است و فعلاً فاقد آثار کشت و زرع می باشد. آیا این زمین در حکم (موات بالاصل) است و می توان آن را مالک شد؟
- [آیت الله خامنه ای] زمین موقوفه ای وجود دارد که دارای سه قنات است و شهرداری به علت خشکسالی مستمر چند ساله، دو عدد از قناتها را برای تأمین آب آشامیدنی مردم منطقه اجاره کرده است و آب قنات سوم که وقف طلاب منطقه و فرزندان واقف بوده به زمین فرو رفته و خشک شده و در نتیجه زمین هایی که با آب آن آبیاری می شدند تبدیل به زمین های بایر شده اند و درحال حاضر سازمان زمین شهری ادعا می کند که این زمین ها موات هستند، آیا این زمین ها به علت اینکه چندین سال کشت و زرع نشده اند ملحق به موات هستند؟
- [آیت الله خوئی] آیا کسانی که ارض موات را احیا مینمایند مجاناً حق آب دارند یا باید از مالکین دیگر خریداری نمایند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا واقف همان متولی می باشد واگر واقف متولی برای موقوفه مشخص نکند بعد از وقف می تواند متولی برای آن مشخص کند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر به مرور زمان مال الاجاره اراضی وقفی زیاد شود و مستأجرین حاضر به پرداخت حقوق واقعی بر طبق زمان نباشند آیا متولیّ چه وظیفهای نسبت به موقوفه دارد در ضمن موقوفه جز موقوفات عامّ است؟
- [آیت الله بهجت] زمین هایی که موات و مرده بوده اند توسط شخصی احیا شده و زیر کشت گندم رفته اند. وی پس از چند سال زمین ها را می فروشد، آیا به پول این زمین ها خمس تعلق می گیرد؟
- [آیت الله سبحانی] برخی از افراد موقوف علیهم مدعی هستند که متولی موقوفه به جهت کِبَر سن قادر به اداره موقوفه نیست آیا ادعای آنان مسموع است؟ و آیا بین وقف عام و وقف خاص فرقی است؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] (زمین موات) به زمینهایی گفته میشود که به دلایلی چون نبودن آب، باتلاق بودن زمین و ریگزار یا سنگلاخ بودن آن، قابل کشت و زرع یا ساختمان سازی نبوده و یا به دلیل کوچ کردن اهالی آن به طور کلّی متروکه شده باشند. زمینهای موات بر دو قسم هستند: اوّل: (موات اصلی) و آن زمینی است که از آغاز تا کنون هیچ گونه عمران و آبادانی در آن انجام نشده باشد. دوم: (موات عَرَضِی)، وآن زمینی است که در گذشته آباد بوده، ولی به هر دلیل ویران و متروک شده است.
- [آیت الله اردبیلی] زمینهای موات چنانچه برای تجارت یا بهرهبردن از کشت و زرع آن آباد شود، جزء سرمایه به حساب میآید؛ ولی اگر برای تفریح و استراحت شخصی خود و زن و فرزندانش باشد و قصد تجارت و کسب نداشته باشد، در صورتی که عرفا خارج از شأن او نباشد، جزء سرمایه محسوب نمیشود بلکه مؤونه است.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر متولی وقف در مال موقوفه خیانت کند حاکم شرع امینی را به او ضمیمه می نماید که مانع از خیانتش گردد و در صورتی که ممکن نباشد می تواند به جای او متولی امینی معین نماید
- [آیت الله مکارم شیرازی] وقف مشاع جایز است، یعنی می توان مثلاً، دو دانگ از خانه یا مزرعه ای را وقف کرد و در صورت لزوم حاکم شرع یا متولی می تواند مال موقوفه را با نظر اهل خبره جدا کند.
- [آیت الله اردبیلی] زمین آبادی که به ویرانی گراییده، اگر صاحب آن شناخته شده باشد، دارای سه حالت است: اوّل:صاحب زمین به کلّی از زمین صرف نظر کرده و توجّهی به آن نداشته باشد که این صورت حکم زمین موات اصلی را خواهد داشت. دوم:صاحب زمین از زمین صرف نظر نکرده و تصمیم بر احیای آن داشته باشد، ولی به دلیل نبودن امکانات مثل آب و سایر وسایل قدرت بر احیا نداشته و احیای آن نیاز به گذشت زمان داشته باشد؛ زمین در این حالت حکم زمین احیا شده را دارد و کسی حقّ تصرّف در آن را بدون اجازه مالک ندارد. سوم:صاحب زمین از زمین صرف نظر نکرده ولی آن را احیا هم نمیکند، چون بهرهبرداری از احیا نشده آن بیشتر از احیا شده آن است، مانند این که بخواهد از علف آن برای چرانیدن گوسفندان استفاده کند؛ زمین در این حالت نیز حکم زمین احیا شده را دارد و کسی حقّ تصرّف در آن را بدون اجازه مالک ندارد.
- [آیت الله مظاهری] علامت گذاری به وسیله دیوار یا سیم خاردار یا سنگ چین نمودن و مانند اینها در زمینهای موات به قصد تصرّف و احیا، موجب حقّ برای علامتگذار میشود و دیگری حقّ تصرّف و احیای آن را ندارد که به آن در اصطلاح تحجیر میگویند.
- [آیت الله اردبیلی] در صورت تحقق دولت عدل اسلامیِ جامع الشرایط، احیای زمین موات مشروط به اجازه حکومت است هرچند اجازه به طور عام باشد پس قبل از اجازه حکومت کسی حقّ تصرّف در زمینهای موات را ندارد و تنها افراد و گروههایی که به آنان اجازه داده شده میتوانند کارهای مقدّماتی را از قبیل دیوار کشی، تسطیح و خاکبرداری شروع کنند، ولی به مجرّد به ثبت رساندن زمین بدون احیای آن، حقّی برای ثبت دهنده ثابت نمیشود و ثبت دهنده حقّ ندارد آن را بفروشد یا وقف نماید و یا معاملات دیگری بر روی آن انجام دهد.
- [آیت الله اردبیلی] چنانچه چیزهایی همچون فرش، وسایل چای و لوازم صوتی موجود در جاهایی مانند مساجد، مدارس و حسینیّهها برای آنجا وقف شده باشند، فروش آنها جایز نیست و چنانچه آن چیزها را به آنجا تملیک کرده باشند، اختیار آن با متولّی موقوفه یا حاکم شرع است و هر وقت به مصلحت موقوفه باشد، میتوانند آن را به چیزهای دیگر تبدیل کنند و یا به فروش برسانند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در موارد زیر معامله باطل است: 1 خرید و فروش عین نجس یعنی چیزهایی که ذاتاً نجس است بنابر احتیاط واجب ( مانند بول و غائط و خون) بنابراین، خرید و فروش کودهای نجس اشکال دارد، ولی استفاده از آنها بی مانع است، اما خرید و فروش خون در عصر و زمان ما که برای نجات مجروحین و بیماران مورد استفاده قرار می گیرد جایز است و همچنین خرید و فروش سگ شکاری و نگهبان. 2 خرید و فروش اموال غصبی، مگر آن که صاحبش معامله را اجازه دهد. 3 خرید و فروش چیزهایی که منافع معمولی آن حرام است، مانند آلات موسیقی و قمار. 4 خرید و فروش چیزهایی که در بین مردم مال محسوب نمی شود هرچند برای شخص خاصی ارزش داشته باشد مانند بسیاری از حشرات. 5 معاملاتی که در آن ربا باشد. 6 فروختن اجناس تقلبی که خریدار از وضع آن خبر ندارد، مانند فروختن شیر مخلوط با آب یا روغنی که آن را با پیه یا چیز دیگری مخلوط کرده اند، این عمل را (غش) می گویند و یکی از گناهان کبیره است; از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: (کسی که در معامله با مسلمانان غش کند، یا به آنها ضرر برساند، یا تقلب و حیله نماید از ما نیست و هر کس با برادر مسلمانش غش کند خداوند برکت را از روزی او می برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش وامی گذارد. 7 خرید و فروش اعضای بدن مانند کلیه و امثال آن; ولی احتیاط آن است که اگر پولی می خواهند بگیرند در مقابل اجازه برداشتن عضو از بدن شخص دهنده بوده باشد، نه در مقابل خود عضو و اصل این کار در صورتی جایز است که برای دهنده تولید خطر نکند. 8 اراضی موات با ثبت دادن ملک کسی نمی شود، و خرید و فروش آن جایز نیست، بلکه باید آن را احیاء کند یعنی آماده برای کشت و زرع نماید.
- [آیت الله اردبیلی] وضو گرفتن از حوض مدرسهای که انسان نمیداند آن حوض را برای همه مردم وقف کردهاند یا برای محصلین همان مدرسه، در صورتی که معمولاً مردم از آب آن وضو بگیرند و وضو گرفتن آنان نشانه رضایت متولّی باشد، اشکال ندارد.