اموال
اَمْوال، اصطلاحی در فقه اسلامی که به مباحثی درباره جمع و خرج دارایی‌های عمومی می‌پردازد.
آیا جایز است پدری بدون رعایت مساوات بخشی یا همه اموال خود را به یک فرزند واگذار نماید؟
چنانچه در حال حیات مالی را به برخی فرزندان خود ببخشد و به او تحویل دهد، اشکال ندارد گرچه تبعیض بین فرزندان مطلوب نیست مگر اینکه فرزندی که موهوب‌له است، دارای فضیلت و امتیازی باشد ولی اگر واگذاری بخشی از اموال یا همه آن به برخی فرزندان به سبیل وصیت باشد فقط نسبت به ثلث ماترک نافذ است و نسبت به زائد بر آن مشروط است به اجازه بقیه وراث.
چنانچه در حال حیات مالی را به برخی فرزندان خود ببخشد و به او تحویل دهد، اشکال ندارد گرچه تبعیض بین فرزندان مطلوب نیست مگر اینکه فرزندی که موهوب‌له است، دارای فضیلت و امتیازی باشد ولی اگر واگذاری بخشی از اموال یا همه آن به برخی فرزندان به سبیل وصیت باشد فقط نسبت به ثلث ماترک نافذ است و نسبت به زائد بر آن مشروط است به اجازه بقیه وراث.
پاسخ:
چنانچه در حال حیات مالی را به برخی فرزندان خود ببخشد و به او تحویل دهد، اشکال ندارد گرچه تبعیض بین فرزندان مطلوب نیست مگر اینکه فرزندی که موهوب‌له است، دارای فضیلت و امتیازی باشد ولی اگر واگذاری بخشی از اموال یا همه آن به برخی فرزندان به سبیل وصیت باشد فقط نسبت به ثلث ماترک نافذ است و نسبت به زائد بر آن مشروط است به اجازه بقیه وراث.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر پدری وصیت کند که فرزندش از طرف او حجّ استحبابی انجام دهد و سپس خودِ فرزند مستطیع شود، آیا جایز است با استفاده از نوبت پدرش، برای خودش حج به جا آورد و برای پدرش نایب بگیرد؟ و آیا در این حال، حجّ فرزند، حَجّة الاسلام محسوب میشود؟
- آیا بخشیدن بخشی از مال قبل از مرگ به یک فرزند در خفا و پنهانی و محروم کردن فرزند دیگر جایز است؟
- آیا تقدّم زن بر مرد، در حال نماز جایز است؟ اگر جایز نیست، در مسجد الحرام که رعایت این امر، قریب به محال است، تکلیف چیست؟
- آیا جایز است سیّد غنی، سهم سادات خود یا دیگران را به فرزند فقیرش بدهد یا خیر؟
- آیا ایستادن، غذا و چای خوردن و نماز خواندن در خانه کسی که تازه از دنیا رفته و اموال او بین ورثه تقسیم نشده، جایز است؟
- پولی را که به جهت زکات، از اموال خود جدا کرده و کنار گذاشتهایم، آیا جایز است آن را مصرف کنیم یا با پول یا مال دیگر خود عوض نماییم؟
- آیا رفت و آمد به منزل شخصی لااُبالی که مقیّد به رعایت نجاست و پاکی نیست و هم غذا شدن با او و خوردن غذا از منزل او جایز است؟
- پدر اینجانبه (که دارای دو دختر و یک پسر بودهاند) در زمان حیات خود بخشی از املاک متعدد خود را به اینجانبه و خواهرم در زمان ازدواج و به عنوان جهیزیه واگذار نموده و بخشی را نیز به برادرم که فرزند ارشد بود برای کسب و کار واگذار نمود. این در حالی است که بخش عمدة املاک او که تا زمان فوت آن مرحوم در اختیار خود او بود پس از فوت تحت اداره و سرپرستی برادرم قرار داشت. اکنون پس از سالها برادرم اظهار میدارد که املاک واگذار شده در زمان حیات پدر به عنوان جهیزیه، همان سهمالارث شما بوده است و شما از ماترک پدر، سهمی به عنوان ارث ندارید. خواهشمند است در خصوص صحت و سقم نظر ایشان، اینجانبه را ارشاد فرمایید.
- پدر اینجانبه (که دارای دو دختر و یک پسر بودهاند) در زمان حیات خود بخشی از املاک متعدد خود را به اینجانبه و خواهرم در زمان ازدواج و به عنوان جهیزیه واگذار نموده و بخشی را نیز به برادرم که فرزند ارشد بود برای کسب و کار واگذار نمود. این در حالی است که بخش عمدة املاک او که تا زمان فوت آن مرحوم در اختیار خود او بود پس از فوت تحت اداره و سرپرستی برادرم قرار داشت. اکنون پس از سالها برادرم اظهار میدارد که املاک واگذار شده در زمان حیات پدر به عنوان جهیزیه، همان سهمالارث شما بوده است و شما از ماترک پدر، سهمی به عنوان ارث ندارید. خواهشمند است در خصوص صحت و سقم نظر ایشان، اینجانبه را ارشاد فرمایید.
- پدری از دنیا میرود و دو پسر بجای میگذارد. قبل از تقسیم ارث یکی از دو پسر نیز میمیرند و این پسری که مرده، دارای یک فرزند پسر و یک دختر میباشد. سهم ارث آن دختر و پسر از ارث پدر بزگشان چقدر خواهد بود؟ آیا یک سهم عموی آنها میبرد و یک سهم به مجموع آن پسر و دختر میرسد یا این که یک سهم عمو میبرد و یک سهم پسرمیبرد و یک نیم سهم دختر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] وظیفه شرعی فرزند تحت تکفل پدری که رعایت موازین شرعیه را درباره کسب و درآمد حلال نمی کند چیست؟ با فرض اینکه امر و نهی تأثیر ندارد.
- [آیت الله خامنه ای] استفاده از اموال پدری که وجوهات نمیدهد یا ربا میخورد
- [آیت الله خامنه ای] تصرف پدر در اموال فرزند بالغ خود
- [آیت الله جوادی آملی] واگذار کردن اموال جهت صرف در امور خیریه با توجه به مقروض بودن شخص سلام علیکم
- [آیت الله سبحانی] آیا پس از رسیدن فرزند به سن بلوغ پدر یا جد می تواند در اموال فرزند تصرف کند؟
- [آیت الله بهجت] اگر پدری زمین مزروعی و خانه ی خود و محوّطه ی آن را در زمان حیات خود، طیّ یک نامه ی عادّی با امضای عدّه ی زیادی از معتمدین به یکی از فرزندان خود بدون عوض مالی واگذار نماید و از آن پسر خواسته که پس از مرگ او برایش دو سال نماز و روزه و ده مجلس روضه ی سالانه برگزار نماید، امّا پس از چند ماه بر اثر فشارهای فرزندان دیگر، پشیمان شده و بعد از آن هم از دنیا وفات نموده است، آیا آن اموال متعلّق به فرزند است یا اموال از جمله ی میراث است؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا جایز است جدّ پدری، همه یا بخشی از اموال خود را در زمان حیاتش به همسر فرزندش که از دنیا رفته و به فرزندان او ببخشد؟ آیا دختران او حق اعتراض به این کار را دارند؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا جایز است اموال یتیمان با اذن دادستان کلّ در قبال قبول حضانت آنان، دراختیار مادر قرار گیرد، به طوری که جدّ پدری آنان فقط حقّ اشراف ونظارت داشته باشد و حق دخالت مستقیم نداشته باشد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر زانی از اموال فرزند نامشروع خود سرقت کند، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر پدر برخی از اموال فرزند را غصب یا برباید آیا محکوم به تعزیر می شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- روزه مستحبّی فرزند اگر اسباب اذیّت پدر و مادر یا جدّ او شود، جایز نیست.
- هرگاه فرزند نذر کند اگرچه بدون اجازه پدر هم باشد باید به آن نذر عمل نماید، مگر این که نذر فرزند نسبت به اموال پدر یا مادر باشد و یا موجب آزار والدین را فراهم کند و به این سبب از رجحان بیفتد.
- در ولایت و سرپرستی پدر و جدّ پدری، عدالت آنان شرط نیست، ولی هرگاه برای حاکم شرع ثابت شود که سرپرستی آنان به ضرر کودک یا سفیه و یا دیوانه میباشد، باید آنان را از تصرّف در اموال کودک یا سفیه و یا دیوانه منع کند و شخص دیگری را که امین باشد منصوب نماید، مگر این که با ضمیمه کردن امین به پدر و جدّ پدری، بتوان سرپرستی آنان را در جهت مصلحت کودک، سفیه یا دیوانه اصلاح نمود.
- جایز نیست اموال محترم گناهکار را تلف کند، مگر آن که لازمه جلوگیری از معصیت باشد که در این صورت اگر اموال محترم گناهکار را با اجازه حاکم شرع جامع الشرایط تلف کند، ضامن نیست و در غیر این صورت، ضامن و گناهکار است.
- چنانچه خود بچّه دارای اموالی باشد، پدر میتواند اجرت کسی را که به بچّه شیر میدهد، از اموال او بردارد و اگر بچّه اموالی نداشته باشد، بر پدر واجب است که اجرت او را از مال خود بپردازد و اگر پدر نیز نتواند اجرت را بپردازد، چنانچه پدر بزرگ پدری داشته باشد و وی بتواند اجرت را بدهد، بنابر احتیاط واجب باید بپردازد وگرنه بر مادر واجب است که بدون اجرت به بچّه شیر بدهد.
- پدر و جدّ پدری میتوانند برای فرزند نابالغ یا دیوانه خود که در حال دیوانگی بالغ شده است در صورتی که به مصلحت بچّه یا دیوانه باشد همسر اختیار کنند و بعد از آن که طفل بالغ شد یا دیوانه عاقل گردید، اگر ازدواجی که برای او صورت دادهاند به مصلحت او بوده، نمیتواند آن را به هم بزند و اگر به مصلحت او نبوده، میتواند آن را به هم بزند.
- در مسابقاتی که شرطبندی در آنها جایز است، امور زیر باید رعایت شود: اوّل: ایجاب و قبول را به لفظ یا کاری که دلالت بر آن کند مانند نوشتن و امضا رعایت نمایند. دوم: دو طرف باید عاقل، بالغ و دارای اختیار و قصد باشند. سوم: مقدار جایزه، خواه به صورت عین یا دین، معیّن باشد و یکی از دو طرف یا شخص سوم آن را پرداخت نماید. چهارم: جهاتی که جهل به آنها موجب نزاع میشود روشن گردد، مانند هدف، مقدار مسافت و خط شروع و پایان.
- خوردن و آشامیدن از منزل یا باغ بستگان نزدیک انسان مانند پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر، عمو، عمّه، دایی، خاله و نیز دوستان و کسی که منزل و کار خود را به انسان محوّل نموده است، در صورتی که اطمینان یا گمان به راضی نبودن آنان نداشته باشد، جایز است.
- معامله ربوی با کافری که در کشور مسلمین زندگی میکند جایز نیست، ولی چنانچه معامله صورت بگیرد، ربایی که از او گرفته است حلال است؛ اما کافری که در پناه اسلام نیست ربا گرفتن از او و معامله ربوی با او بدون اشکال است. همچنین پدر و فرزند و زن دائمی و شوهر میتوانند ازیکدیگر ربا بگیرند.
- اگر مردی بمیرد و فرزند نداشته باشد، یک چهارم مال او را زن و بقیّه را ورثه دیگر میبرند و اگر از آن زن یا از زن دیگر فرزند داشته باشد، یک هشتم مال را زن و بقیّه را ورثه دیگر میبرند و اگرچه بعید نیست گفته شود که: (زن از همه اموال ارث میبرد، ولی زنی که از لحاظ سنی و داشتن یا نداشتن اولاد و جهات دیگر، مظنّه ماندن او در خانه مرد کم است، از زمین خانهای که محل زندگی مرد و خانواده او بوده و قیمت آن زمین ارث نمیبرد و نیز از خود هوایی آن، مثل بنا و درخت ارث نمیبرد و فقط از قیمت هوایی ارث میبرد و همچنین از زمینها و خانههای دیگر مرد که به عنوان سرمایه او محسوب میشدند و نه محل زندگی خانوادهاش، ارث میبرد)؛ ولی احتیاط واجب آن است که بقیه ورثه با زن در مورد زمینها و خانههایی که متعلّق به مرد و خانوادهاش بوده، مصالحه نمایند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مردی که فرزند ندارد بمیرد و فرزند نداشته باشد 41 اموال او به زن او و بقیه اموال او به ورثه دیگر می رسد که طبق مسائل سابق بین آنان تقسیم می شود و اگر میت فرزند داشته باشد سهم زن 81 اموال او می شود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر میت بیش از یک زن داشته باشد: الف: چنانچه میت فرزند نداشته باشد 41 اموال میت بین آنها بالسویه تقسیم میشود. ب: اگر میت فرزند داشته باشد 81 اموال او بین زنها بالسویه تقسیم میشود.
- [آیت الله خوئی] اگر فرزند، پدر یا مادر را عمداً بکشد باید او را بکشند ولی اگر پدری فرزند خود را عمداً بکشد، باید بهدستوری که در احکام دیه گفته میشود دیه بدهد و هر قدر حاکم شرع صلاح میداند او را بزند.
- [آیت الله جوادی آملی] .تصرف در اموال کفّار حربی که در حال جنگ با مسلمانان هستند, جایز است.
- [آیت الله سیستانی] اموال موجود در بانکهای دولتی، و یا مشترک در کشورهای اسلامی، از اموال مجهولالمالک است، که تصرف در آنها بدون رجوع به حاکم شرع جایز نیست، بنابراین اشتغال در اینگونه بانکها و گرفتن و پرداختن اموال به مشتریانی که بدون رجوع به حاکم شرع برای اصلاح اموال، در آنها تصرف میکنند، بدون اذن حاکم شرع (مرجع) جایز نیست، ولی اگر حاکم شرع اشتغال در اینگونه بانکها را در موارد مذکور اجازه دهد اشکال ندارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] تا هفت سال قمری پسر یا دختر تمام نشده، پدر نمیتواند او را از مادرش جدا کند ولی مادر باید در نحوه تربیت و اداره فرزند نظر پدر را رعایت کند، در دوران شیردهی، زن حقّ دارد فرزند خود را شیر بدهد، مگر آن که کس دیگری یافت شود که حاضر باشد مجّانی یا با مزد کمتری بچه را شیر دهد، در این صورت پدر میتواند بچه را از مادر جدا سازد، هر چند مستحبّ است که چنین کاری را نکند و فرزند را در نزد مادر خود باقی بگذارد. در این زمان هم رعایت نظر پدر در تربیت و اداره فرزند بر مادر وی لازم است.
- [آیت الله سیستانی] بانکهای مشترک در مواردی که گذشت حکم بانکهای دولتی را دارد و اموال موجود در آن حکم اموال مجهولالمالک را دارد بدون اذن حاکم شرع تصرف در آن جایز نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] پدر و جد پدری طفل (بنابر احتیاط واجب) در صورتی حق تصرف و خرید و فروش در اموال طفل را دارند که برای او مصلحتی داشته باشد، همچنین وصی و حاکم شرع.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اکر وارث متوفی فقط چند عمه یا چند عمو باشند اموال متوفی بین آنان بالسویه تقسیم می شود و در این فرض فرقی نمی کند که همه پدری باشند یا مادری یا پدر و مادری.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگروارث فقط اجداد میت باشند: الف اگر جد و جده پدری باشند سهم جده پدری 31 و سهم جد پدری 32 می شود. ب اگر جد وجده مادری باشند مال میت بین آنها به صورت مساوی تقسیم می شود. ج اگر جد وجده پدری یا یکی از آنها با جد وجده مادری یا یکی از آنها باشند: 31 اموال متوفی به جد وجده مادری می رسد وبین آنها به صورت مساوی تقسیم می شود و اگر یکی از آندو باشند همه 31 به او میرسد و 32 اموال متوفی به جد و جده پدری می رسد که 31 آن به جده می رسد و32 بقیه سهم جد میشود و اگر یکی باشد تمام 32 به او میرسد (حتی اگر جده باشد).