علم عادی
ظنّ قوی ملحق به قطع در نزد عرف را قطع عرفی گویند.
آیا بیّنه نیز موجب علم عادی یا اطمینان برای شنونده یا قاضی هست یا آنکه موجب ظنّ و گمان است؟
در بیشتر اوقات ظنّ آور است و اگر با شرائط باشد حجّت است و لو آنکه ظن هم نیاورد.
در بیشتر اوقات ظنّ آور است و اگر با شرائط باشد حجّت است و لو آنکه ظن هم نیاورد.
عنوان سوال:
آیا بیّنه نیز موجب علم عادی یا اطمینان برای شنونده یا قاضی هست یا آنکه موجب ظنّ و گمان است؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا اقرار برای شنونده یا قاضی نوعاعلم عادی یا اطمینان پدید میآورد؟
- نظر مبارک را پیرامون علم قاضی از نظر الحاق به اقرار یا بیّنه بیان بفرمائید و اگر علم قاضی طریق سوّمی می‌باشد حکم عفو چگونه است؟
- شخصی بر اساس بیّنه شرعیّه، یعنی دو مجتهد عادل که گفتهاند زید جایز التقلید است بر اساس همین بیّنه افراد زیادی را ارجاع به زید داده و بعد برای این مبلّغ علم یا ظنّ حاصل شده و یا احتمال میدهد که عمرو اعلم است حال آیا لازم است که به آن افراد مرجوع اعلام کند یا نه؟
- اگر اقرار ایجاد علم عادی یا اطمینان میکند چرا در مورد جرایمی مثل زنا یا لواط به یک بار اقرار قناعت نمیکنند؟
- آیا اگر اقرار سابق مدّعی علیه با علم قاضی ثابت شود چنین اقراری برای قاضی حجّت است و می‌تواند بر طبق آن حکم صادر کند یا خیر؟
- آیا برای اثبات سیادت، شیاع مفید علم و اطمینان و شهرتکافی است؟
- آیا وقف با شیاع مفید علم و اطمینان و شهرت برای اثبات کافی است یا خیر؟
- در مورد ارزش اثباتی چنین اقراری آیا بین صورتی که چنین اقراری موجب علم و اقناع وجدانی شود با صورتی که موجب علم و اقناع وجدانی نشود تفاوتی وجود دارد؟
- آیا مخاطب ادّله اثبات دعوی (از قبیل اقرار یا بیّنه) قاضی است یا همه مردم به عبارت دیگر اگر اقرار یا بیّنه یا یکی دیگر از ادّله اثبات دعوی در خارج دادگاه اقامه شود آیا سایر مسلمانان (غیر از قاضی) تکلیف شرعی دارند که از باب امر به معروف و نهی از منکر بر طبق آن دلیل عمل کنند و در روابط صاحب دلیل و طرف او دست به کار اجرایی بزنند یعنی مثلامقرّ به را از مقرّ بستانند و به مقرّ له بدهند یا نه چرا؟
- اگر قاضی به علم خود، حکم به رجم نماید، در صورت فرار مجرم از حفره آیا میتوان او را مجدّدابه حفره برگرداند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] در هنگام تعارض علم قاضی با اقرار و بیّنه کدام مقدّم است؟
- [آیت الله نوری همدانی] در صورت تعارض علم قاضی با اقرار یا بینه کدام مقدّم است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر اموری مانند نظریّه پزشک در یک مسأله پزشکی، نوار ضبط صوت، فیلمها و عکسها و تصاویر، نوشته ها و اسناد عادّی و رسمی، برای قاضی در قضیّه ای ایجاد علم نماید، آیا قاضی می تواند آنها را مستند حکم خود قرار دهد؟ به عبارت دیگر آیا مستند حکم قاضی منحصر به اموری مانند بیّنه، یمین و اقرار است که در شرع مذکور است یا هر آنچه که باعث ایجاد علم برای قاضی شود می تواند مستند حکم قاضی قرار گیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در هنگام تعارض علم قاضی با اقرار و بیّنه کدام مقدّم است؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا در بیّنه (شهادت دو نفر عادل) لازم است گمان به صدق آن پیدا کنیم تا در حقّ ما معتبر شود و اگر به واسطه قرائنی گمان بر خلاف بیّنه پیدا کردیم، آیا باز هم بیّنه معتبر است؟ اگر علم بر خلاف بیّنه پیدا کردیم، چه طور؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا قاضی پرونده می تواند براساس علمی که برای وی حاصل شده، آرای قضایی صادر کند؟ در صورت تعارض علم قاضی با محتویات وقراین موجود در پرونده و بینه، کدام یک مقدّم است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر قاضی به علم خود حکم به رجم کند در صورت فرار مجرم از حفره، آیا می توان او را مجدّداً به حفره برگرداند و حکم را اجرا کرد؟ و اگر علم قاضی راه سوّمی بوده و ملحق به بیّنه یا اقرار نباشد تکلیف چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی که نمیداند حالتی که در نماز برای او پیدا شده است، حالت شک است یا ظن و گمان، باید به احکام شک رفتار کند یا به احکام ظن و گمان؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر مکلّف بعد از مراجعه به اهل خبره، ظنّ (گمان) به اعلم بودن یک مجتهد داشته باشد، آیا در این صورت لازم است مطابق ظنّ خود عمل کند؟
- [آیت الله نوری همدانی] الف: آیا قاضی می‌تواند در مقام قضاوت به علم خود عمل کند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر مواظبت نکند وغبار یا بخار یا دود ومانند اینها داخل حلق شود، چنانچه یقین داشته که به حلق نمیرسد، روزهاش صحیح است و همچنین است اگر اطمینان داشت که به حلق نمیرسد ولی در صورت گمان احتیاط واجب روزه را قضا نماید.
- کسی که میگوید فقیرم وقبلاً فقیر نبوده چنانکه از گفته او اطمینان پیدا نشود، احتیاط واجب آن است که به او زکاْ ندهند ولی اگر قبلاً حالش معلوم نبوده به گفته او که فقیرم میتوان زکاْ دارد ولو گمان به راستگویی او نداشته باشد.
- مجتهد واعلم را از سه راه میتوان شناخت: اوّل آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد وبتواند مجتهد واعلم را بشناسد، دوم آن که دو نفر عالم عادل، که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند، سوم آن که عدهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، بلکه مطلق شیاعی که مفید علم باشد نیز کافی است.
- اگر به واسطه ابر یا غبار یا نابینایی و یا بودن در زندان، نتواند در اوّل وقت نماز، به داخل شدن وقت یقین کند، چنانچه گمان داشته باشد که وقت داخل شده، می‌تواند مشغول نماز شود، ولی اقوی آن است که نماز را تأخیر بیندازد تا یقین کند وقت داخل شده است، مخصوصاً اگر خودش موجب این وضع شده باشد.
- اگر کسی چیزی پیدا کند ودیگری بگوید مال من است، در صورتیباید به او بدهد که نشانههای آن را به طوری که موجب علم بصحّت ادّعایاو شود بگوید، ولی لازم نیست نشانههایی را که بیشتر اوقات صاحب مال هم ملتفت آنها نیست بگوید.
- اگر کسی با هواپیما مسافرت کرد وخواست نماز خود را در هوا بخواند، چنانچه بتواند نماز را رو به قبله و با دیگر شرائط بجا آورد، نماز او صحیح است . و اگر نتواند در هوا نماز را رو به قبله بجا آورد، اگر وقت نماز به اندازهای وسعت دارد که پس از پیاده شدن می‌تواند نماز را رو به قبله بجا آورد، در این صورت نماز خواندن در هواپیما صحیح نیست و اگر وقت نماز تنگ شده باشد وتا موقع پیاده شدن وقت آن تمام میشود واجب است نماز را در هواپیما به آن طرفی که علم دارد قبله در آن طرف باشد بجا آورد و اگر علم نداشته باشد به هر طرفی که گمان دارد قبله باشد نماز را بخواند و اگر گمان هم نداشته باشد، می‌تواند به هر طرفی که بخواهد نماز را بخواند اگرچه احتیاط مستحبّ آن است که در چنین حال به چهار طرف نماز بخواند و اگر اصلاً متمکّن از خواندن نماز در هوا بسوی قبله نمیباشد، این شرط از او ساقط است.
- نجاست هر چیز از سه راه ثابت میشود: اوّل آن که خود انسان یقین کند چیز نجس است، و اگر گمان داشته باشد چیزی نجس است، لازم نیست از آن اجتناب نماید بنابراین غذا خوردن در قهوه خانهها و مهمان خانه هایی که مردان لا ابالی وکسانی که پاکی ونجس را مراعات نمیکنند در آنها غذا میخورند، اگر انسان یقین نداشته باشد، غذایی را که برای او آوردهاند نجس است اشکال ندارد. دوم آن که کسی که چیزی در اختیار اوست بگوید آن چیز نجس است، مثلاً همسر انسان یا نوکر یا کلفت بگویند ظرف یا چیز دیگری که در اختیار اوست نجس می‌باشد. سوم آن که دو مرد عادل بگویند چیزی نجس است و نیز اگر یکنفر عادل هم بگوید چیزی نجس است و از گفته او اطمینان حاصل شود بنابر احتیاط واجب باید اجتناب کرد.
- خوابی را که در آن محتلم شده، خواب اوّل حساب نمیشود و بعد از علم به جنابت اگر دوباره به قصد این که بعد از بیدار شدن قبل از اذان غسل کند، بخوابد در حالی که بداند و یا اطمینان داشته باشد که بیدار میشود و تا اذان خواب بماند روزه او صحیح است و قضا و کفاره هم ندارد و اگر دو مرتبه بخوابد با همان شرائط و تا اذان صبح خواب بماند روزه آن روز را باید قضا کند و اگر برای بار سوم بخوابد با همان شرائط و تا اذان صبح بیدار نشود قضای آن روز را بگیرد و به احتیاط واجب کفاره هم بدهد و در دو صورتی که باید روزه را قضا کند حق ندارد آن روز را افطار نماید.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] نابینا یا کسی که در زندان است همینقدر که گمان به داخل شدن وقت پیدا کرد، داخل نماز میشود؛ ولی احتیاط در این است که نماز را تأخیر بیندازد تا یقین و یا اطمینان و یا گمان قویتر به داخل شدن وقت پیدا کند. و اشخاص دیگر غیر از نابینا و زندانی که بهواسطه ابر و غبار و مانند اینها توانایی بر تحصیل یقین یا علامات معتبر را ندارند، در صورتی که احتمال میدهند دسترسی به چیزی پیدا کنند که بهواسطه آن علم و یا ظن به وقت پیدا میکنند، احتیاط در تأخیر نماز است. ولی اگر بهخاطر تأخیر، خودبهخود علم و یا ظن به وقت پیدا میشود، احتمال دارد همینقدر که گمان به وقت پیدا کردند، بتوانند نماز بخوانند، ولی اگر عُسر و حرج نباشد احتیاط در تأخیر نماز است.
- [آیت الله مظاهری] افراد وسواسی که زود اطمینان به نجاست چیزی پیدا میکنند، یا هنگام آب کشیدن چیزی به آسانی اطمینان پیدانمیکنند نباید به اطمینان خود اعتنا کنند بلکهباید بهطور متعارف عمل کنند و اعتنای اینگونه افراد به گمان بلکه به اطمینان خود حرام است و اعمال غیر متعارف آنها موجب خسران دنیا و آخرت است.
- [آیت الله بهجت] اگر بچه ممیزی که بلوغ او نزدیک است ادعای بلوغ به احتلام کرد، قبول آن بدون بیّنه و قسم خالی از وجه نیست، و همچنین است اگر دو نفر عادل خبر دهند، یا علم و یا اطمینان نزدیک به علم حاصل شود.
- [آیت الله مظاهری] طرح دوباره دعوی بعد از حکم قاضی جایز نیست، بنابراین اگر مدّعی بیّنه نداشت و با قسم خوردن منکر، فصل خصومت شد، و بعد از فصل خصومت مدّعی بیّنه پیدا کرد نمیتواند دوباره طرح دعوی کند گرچه نزد قاضی دیگر باشد.
- [آیت الله وحید خراسانی] هرگاه شک کند که اجیر عمل را انجام داده یا نه همین که مورد اطمینان باشد و بگوید انجام داده ام یا بینه یا خبر ثقه ای که ظن بر خلاف ان نباشد قایم شود بر این که انجام داده کفایت می کند و اگر شک کند که عمل او صحیح بوده یا نه بنابر صحت ان بگذارد
- [آیت الله مظاهری] قاضی نمیتواند در قضاوت، به علم خود عمل کند بلکه باید بر طبق موازین قضا حکم نماید.
- [آیت الله بهجت] خانه کعبه که در مکه معظمه می‌باشد قبله است، و باید روبهروی آن نماز خواند و همینقدر که گمان بکند روبهروی قبله است و گمان او عقلایی باشد، کافی است، اگرچه در صورت امکان، احتیاط مستحب در تحصیل علم و یا اطمینان به قبله است و همچنین اگر بتواند گمان قویتری پیدا کند؛ در صورتی که مشکل نباشد احتیاط مستحب در تحصیل آن است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر بدعتی در اسلام واقع شود، اظهار حق و انکار باطل واجب است و این وجوب، نسبت به عالمان شدیدتر است و اگر سکوت علمای اعلام موجب هتک مقام علم و موجب سوء ظن به علمای اسلام شود، اظهار حق به هر نحوی که ممکن باشد واجب است، اگرچه بدانند تأثیر نمیکند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر بدعتی در اسلام واقع شود مثل منکراتی که دولت های جائر انجام می دهند به اسم دین مبین اسلام، واجب است خصوصاً بر علماء اسلام اظهار حق و انکار باطل، و اگر سکوت علماء اعلام موجب هتک مقام علم و موجب اسائه ظن به علماء اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوی که ممکن است اگر چه بدانند تأثیر نمی کند.
- [امام خمینی] اگر بدعتی در اسلام واقع شود مثل منکراتی که دولتها اجرا میکنند به اسم دین مبین اسلام، واجب است خصوصاً بر علمای اسلام اظهار حق و انکار باطل، و اگر سکوت علمای اعلام موجب هتک مقام علم و موجب اسائه ظن به علمای اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوی که ممکن است اگر چه بدانند تأثیر نمیکند.