موقوفه
به مال مورد وقف موقوفه گفته می‌شود.
مسجدیست که خودش موقوفه برای تعمیرات دارد، لکن کسی که موقوفه در دست اوست مال موقوفه را به مصرف مسجد نمی‌رساند، آیا می‌شود از مال زکات به مصرف تعمیر آن مسجد رسانید یا خیر؟
در صورتی که مصرف نمی‌شود و ممکن نیست الزام غاصب، خرج به مقدار لزوم از زکات مانعی ندارد.
در صورتی که مصرف نمی‌شود و ممکن نیست الزام غاصب، خرج به مقدار لزوم از زکات مانعی ندارد.
عنوان سوال:
مسجدیست که خودش موقوفه برای تعمیرات دارد، لکن کسی که موقوفه در دست اوست مال موقوفه را به مصرف مسجد نمی‌رساند، آیا می‌شود از مال زکات به مصرف تعمیر آن مسجد رسانید یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- موقوفهایست وقف بر مسجدی و فعلاً آن مسجد احتیاج به تعمیرندارد، آیا میتوان آن موقوفه را به مصرف تعمیر مسجد دیگر که خراب است رسانید؟
- ملکیست وقفیّت آن محرز است ولی وقف نامه در دست نیست و متولّی آن معلوم نیست ولی مصرف آن معلوم است، آیا ورثه واقف در صورت عدم امکان اجازه از حاکم شرع میتوانند آن موقوفه را به مصرف آن برسانند؟
- حمّامهای دهات که مالک معیّن برای آنها نیست، یا آن که مال شش دانگ و عمومیست و کاملاً اقدام در تعمیرات لازمه آن نمیکنند آیا از وجه زکات میتوان خرج آنها نمود یا خیر؟
- مال زکات را به مصرف پل یا حمّام یا یکی از امور خیریّه میتوان صرف نمود یا خیر؟
- شخصی که مظالم بر ذمّه اوست و صاحب آن را میشناسد لکن اگر بخواهد به صاحب آن بگوید باعث فتنه و فساد می‌شود، آیا می‌شود مخفیانه در مال او داخل نماید، یا این که به حاکم شرع رد نماید؟
- شخصی که مظالم بر ذمّه اوست و صاحب آن را میشناسد لکن اگر بخواهد به صاحب آن بگوید باعث فتنه و فساد می‌شود، آیا می‌شود مخفیانه در مال او داخل نماید، یا این که به حاکم شرع رد نماید؟
- اگر شخصی غلّه زکات نداده یا غلّه خمس نداده را به مصرف رسانید و یا تلف نمود بعد تائب شد میخواهد حقوق مزبوره را ادا کند، آیا مثل آن غلّه را باید ادا کند یا قیمت آن را و بر فرض لزوم قیمت، قیمت چه وقت را ادا نماید؟ بیّنوا توجروا.
- شخصی مستطیع بوده و به ادای وظیفه حج موفّق نگشته و وصیّت به حج بلدی نموده و مال مخصوصی هم برای نیابت تعیین کرده و کسی که آن مال در دست اوست - از ورثه - در دادن آن مال و استنابه خود داری کند، آیا پیش ازاستنابه ورثه میتوانند ترکه او را تقسیم نمایند؟
- موقوفاتی که بر مدارس علمیّه و مساجد وقف میشوند و مصارف آنها عناوین مختلف است از قبیل: مدرّس، طلّاب، امام جماعت، خادم و غیرها، هرگاه شخص واحد این عناوین منطبق با او باشد میتواند از مال موقوفه به تمام این عناوین اخذ نماید یا خیر؟
- شخصی ملکی از پدر به او به ارث رسیده و بعد افواهاً میشنود که این ملک موقوفه زرتشتیان بوده و هر ساله مال الاجاره آن را خرما و نان میخریدند و پس از خواندن اذکاری به دستور خودشان به فقراء از مسلمانان و گبر انفاق مینمودند، آیا میتواند این شخص احتیاطاً مال الاجاره این ملک را به مصرف مزبور بدون اطّلاع و دستور گبرها برساند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا جایز است لقطه و مجهول المالک را در امور خیریه و تعمیر مسجد مصرف کرد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی به مقداری پول برای جهتی نیاز دارد، لکن بانک به جهت تعمیر ساختمان وام می دهد، آیا می توان به عنوان تعمیر ساختمان وام گرفت و در جای مورد نیاز مصرف کرد؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا مبلغی را که فرد مثلاً جهت تعمیرات مسجد وقف میکند میتوان در جای دیگر مثلاً خرید فرش برای مسجد خرج کرد یا اینکه فقط برای موردی که وقف شده باید مصرف شود؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: اگر شخص متبرّع، آن ابزار و لوازم را برای ساخت مسجد داده باشد و آنها را برای انجام این کار از ملک خود خارج کرده باشد، در این صورت هر کدام که قابل استفاده باشد، هرچند در مساجد دیگر، فروش آن جایز نیست بلکه باید برای تعمیر مساجد دیگر بکار رود، ولی اگر متبرع فقط اجازه استفاده از آنها را در مسجد داده باشد، دراین صورت مقدار اضافی مال خود اوست و اختیار آن هم در دست او می باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در بعضی از شهرها امامزاده هایی می باشد که زائران نذوری را در ضریح آنها واریز می کنند، که مقداری از آن صرف مخارج خود امامزاده می شود، آیا مصرف مازاد در امور زیر جایز است: 1 احداث مسجد 2 تعمیرات مسجد 3 تکمیل مساجد نیمه کاره 4 تزیین مساجد 5 فرش مساجد 6 درب مساجد 7 کولر مساجد 8 فرش و تعمیرات حسینیه ها
- [آیت الله خامنه ای] در نزدیکی یک مسجد خانه ای وجود دارد که صاحبش آن را برای سکونت امام جماعت مسجد وقف کرده است، ولی در حال حاضر به علت کثرت عائله و مراجعه کنندگان و دلائل دیگر مناسب سکونت او نیست و خود امام جماعت هم منزلی دارد که در آن زندگی می کند و احتیاج به تعمیرات دارد و برای ساخت آن مقداری وام گرفته است، آیا جایز است خانه موقوفه را اجاره دهد و پول اجاره آن را برای پرداخت بدهی های خانه ای که در آن ساکن است و انجام تعمیرات آن، مصرف نماید؟
- [آیت الله بهجت] آیا زکات فطره را می توان صرف تعمیر و توسعه ی مسجد و یا ساختمان امامزاده نمود؟
- [آیت الله خوئی] موقوفات آستان قدس که محل مصرف آن معلوم نیست و لکن قدر مسلم محل صرف آن مواردی که نام میبریم: عمران موقوفه، صرف در زوار، خدّام، ضیافت، قرائت قرآن، و لکن تا صد مورد هم برای مصرف موقوفات نام برده شده است آیا این داخل در شبهه محصوره است یا خارج از شبهه محصوره است؟
- [آیت الله خوئی] مال الاجاره این موقوفات به چه مصرف باید برسد، و چنانچه وکیل حاکم مصرف موقوفه را که واقف تعیین کرده میداند، ملزم است به همان مصرف صرف نماید یا به نحو دیگر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی مال لقطه را برندارد لکن با دست یا پا جابجا کند آیا مسئول است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر ملکی را برای تعمیر مسجدی وقف نمایند، چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد و انتظار هم نمیرود که تا مدتی احتیاج به تعمیر پیدا کند، میتوانند عایدات آن ملک را به مصرف مسجدی که احتیاج به تعمیر دارد برسانند.
- کسی که خمس بدهکار است، اگر با حاکم شرع مصالحه کند، میتواند در تمام مال تصرف نماید و بعد از مصالحه منافعی که از آن به دست میآید مال خود اوست.
- اگر ملکی را وقف کند که عایدی آن را خرج تعمیر مسجد نمایند و به امام جماعت و به کسی که در آن مسجد اذان میگوید بدهند، در صورتی که بدانند یا گمان داشته باشند که برای هر یک چه مقدار معین کرده، باید همان طور مصرف کنند و اگر یقین یا گمان نداشته باشند، باید اوّل مسجد را تعمیر کنند و اگر چیزی زیاد آمد، بین امام جماعت و کسی که اذان میگوید به طور مساوی قسمت نمایند و بهتر آن است که این دو نفر در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.
- اگر بعد از زراعت بفهمند که مزارعه باطل بوده، چنانچه تخم مال مالک بوده، حاصلی هم که به دست میآید مال اوست و باید مزد زارع و مخارجی را که کرده و کرایهی گاو یا حیوان دیگری را که مال زارع بوده و در آن زمین کار کرده به او بدهد و اگر تخم مال زارع بوده زراعت هم مال اوست و باید اجارهی زمین و خرجهایی را که مالک کرده و کرایهی گاو یا حیوان دیگری که مال او بوده و در آن زراعت کار کرده به او بدهد.
- فقیری که خرج سال خود و عیالاتش را ندارد، اگر خانهای دارد که ملک اوست و در آن نشسته، یا مال سواری دارد، چنانچه بدون اینها نتواند زندگی کند، اگر چه برای حفظ آبرویش باشد، میتواند زکات بگیرد و همچنین است اثاث خانه و ظرف و لباس تابستانی و زمستانی و چیزهایی که به آنها احتیاج دارد و فقیری که اینها را ندارد، اگر به اینها احتیاج داشته باشد، میتواند از زکات خریداری نماید.
- اگر وصیت کند که از ثلث او خمس و زکات یا بدهی دیگر او را بدهند و برای نماز و روزهی او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند، باید اوّل بدهی او را از ثلث بدهند و اگر چیزی زیاد آمد برای نماز و روزهی او اجیر بگیرند و اگر از آن هم زیاد آمد به مصرف کار مستحبی که معین کرده برسانند و چنانچه ثلث مال او فقط به اندازه بدهی او باشد، ورثه هم اجازه ندهند که بیشتر از ثلث مال مصرف شود، وصیت برای نماز و روزه و کارهای مستحبی باطل است.
- انسان میتواند زکات را در هشت مورد مصرف کند:اوّل:فقیر و آن کسیست که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسی که صنعت یا ملک یا سرمایهای دارد که میتواند مخارج سال خود را بگذراند، فقیر نیست.دوم:مسکین و آن کسیست که از فقیر سختتر میگذراند.سوم:کسی که از طرف امام عَلَیْهِ السَّلَام یا نائب امام مأمور است که زکات را جمع و نگهداری نماید و به حساب آن رسیدگی کند و آن را به امام یا نائب امام یا فقرا برساند.چهارم:کافرهایی که اگر زکات به آنان بدهند به دین اسلام مایل میشوند، یا در جنگ به مسلمانان کمک میکنند.پنجم:خریداری بندهها و آزاد کردن آنان.ششم:بدهکاری که نمیتواند قرض خود را بدهد.هفتم:سبیل الله، یعنی کاری که منفعت عمومی دینی دارد، مثل ساختن مسجد و مدرسهای که علوم دینیه در آن خوانده می‌شود.هشتم:ابن السبیل، یعنی مسافری که در سفر درمانده شده و احکام اینها در مسائل آینده گفته خواهد شد.
- هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، خودِ او یا عیال و اولاد او یا رفیقش و کسانی که با او مربوطند، مانند نوکر و کلفت از تشنگی بمیرند، یا مریض شوند، یا به قدری تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید و نیز اگر بترسد حیوانی که مال خود اوست از تشنگی تلف شود، باید آب را به آن بدهد و تیمّم نماید و همچنین است اگر کسی که حفظ جانِ او واجب است به طوری تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود.
- مزارعه چند شرط دارد:اوّل:آن که صاحب زمین به زارع بگوید:زمین را به تو واگذار کردم و زارع هم بگوید:قبول کردم، یا بدون این که حرفی بزنند مالک زمین را واگذار کند و زارع قبول نماید، ولی در این صورت تا زارع مشغول کار نشده، مالک و زارع میتوانند معامله را به هم بزنند.دوم:صاحب زمین و زارع هر دو مکلف و عاقل باشند و با قصد و اختیار خود مزارعه را انجام دهند و سفیه نباشند؛ یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکنند.سوم:مالک و زارع از تمام حاصل زمین ببرند، پس اگر شرط کنند که آنچه اوّل یا آخر میرسد، مال یکی از آنان باشد، مزارعه باطل است.چهارم:سهم هر کدام نصف یا ثلث حاصل و مانند اینها باشد، پس اگر مالک بگوید:در این زمین زراعت کن و هر چه میخواهی به من بده، صحیح نیست.پنجم:مدتی را که باید زمین در اختیار زارع باشد معین کنند و باید مدت به قدری باشد که در آن مدت دست آمدن حاصل ممکن باشد.ششم:زمین قابل زراعت باشد و اگر زراعت در آن ممکن نباشد، امّا بتوانند کاری کنند که زراعت ممکن شود، مزارعه صحیح است.هفتم:اگر منظور هر کدام آنان زراعت مخصوصی است، چیزی را که زارع باید بکارد معین کنند، ولی اگر زراعت معینی را در نظر ندارند، یا زراعتی را که هر دو در نظر دارند معلوم است، لازم نیست آن را معین نمایند.هشتم:مالک زمین را معین کند، پس کسی که چند قطعه زمین دارد و با هم تفاوت دارند، اگر به زارع بگوید:در یکی از اینها زراعت کن و آن را معین نکند، مزارعه باطل است.نهم:خرجی را که هر کدام آنان باید بکنند معین نمایند، ولی اگر خرجی را که هر کدام باید بکنند معلوم باشد، لازم نیست آن را معین نمایند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] اگر ملکی را مثلاً برای تعمیر مسجدی وقف نمایند، چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد با اذن حاکم شرع عایدات آن، در غیر تعمیر، یا تعمیر مسجد دیگر و مانند اینها مصرف می‌شود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر ملکی را برای تعمیر مسجدی وقف نمایند، چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد وانتظار هم نمیرود که تا مدّتی احتیاج به تعمیر پیدا کند، نمیتوانند عایدات آن ملک را به مصرف مسجدی که احتیاج به تعمیر دارد برسانند بلکه باید ذخیره کنند مگر آن که احتمال تلف داده شود که در اینصورت جائز است به مصرف تعمیر مسجد دیگری برسانند.
- [آیت الله علوی گرگانی] فروختن در وپنجره وچیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند و چنانچه بدرد آن مسجد نخورد، در مسجد دیگر مصرف شود، ولی اگر بدرد مسجدهای دیگر هم نخورد، میتوانند آن را بفروشند وپول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد وگرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
- [آیت الله بهجت] فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه در آن مسجد قابل مصرف نیست و همان مسجد به پول آن نیاز دارد، بفروشند و صرف نیاز آن مسجد کنند و اگر آن مسجد به خود آن و به پول آن نیاز ندارد در مساجد دیگر آن را مصرف کنند و اگر آنجا هم نیاز نباشد بفروشند و پول آن را صرف مسجد کنند. و غلّه و نذوراتی که برای مسجد معینی قرار داده شده، در صورت بینیاز بودن آن مسجد و یا معذور بودن مصرف در آن مسجد میتوان آنها را در سایر مساجد مصرف کرد؛ و همچنین است حکم غلات و نذورات موقوفه مشاهد مشرفه؛ و با تعذر مصرف در موارد معین شده و یا مماثِل آن، میتوان آن غلات و نذورات را در مطلق خیرات و مبرّات مصرف نمود.
- [آیت الله اردبیلی] فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد، حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید آنها را صرف تعمیر همان مسجد کنند و چنانچه در همان مسجد قابل استفاده نباشند، باید در مسجد دیگر مصرف شوند، ولی اگر قابل استفاده در سایر مساجد نیز نباشند، میتوانند آنها را بفروشند و پول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد وگرنه صرف تعمیر مسجد دیگری نمایند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه ملکی را برای تعمیر مسجدی وقف کنند چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد و احتمال هم نمی رود که تا مدتی احتیاج به تعمیر پیدا کند در آمد آن ملک را می توان به مصرف تعمیر مسجد دیگری رساند.
- [آیت الله سبحانی] فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه به درد آن مسجد نخورد، باید در مسجد دیگر مصرف شود ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد، می توانند آن را بفروشند و پول آن را، اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
- [آیت الله خوئی] فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد حرام است، و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه به درد آن مسجد نخورد، باید در مسجد دیگر مصرف شود، ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد، میتوانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد، و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
- [امام خمینی] فروختن در و پنجره و چیزهایی دیگر مسجد حرام است، و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه به درد آن مسجد نخورد باید در مسجد دیگر مصرف شود. ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد می توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد حرام و اگر مسجد خراب شود، باید آنها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه به درد آن مسجد نخورد، باید در مسجد دیگر مصرف شود، ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد می توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد وگرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.