آیا هدیه کردن ثواب عمل نیک برای مردگان، فایده ای به حال آنها دارد؟

نکته اولی که باید بدان توجه کنیم این است که اصل نجات انسان در مراحل برزخ و قیامت، وابسته به خود اوست و بدون ایمان و عمل صالح، این نجات محقق نمی شود. إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعیمِ (8 لقمان) در حقیقت، کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌ اند، باغهای پرنعمت خواهند داشت.

و اگر ایمان نباشد، حتی پیامبر (ص) نیز نمی تواند به آن شخص فایده ای برساند:

اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا (80 توبه) چه برای آنان آمرزش بخواهی یا برایشان آمرزش نخواهی [یکسان است، حتّی‌] اگر هفتاد بار برایشان آمرزش طلب کنی هرگز خدا آنان را نخواهد آمرزید، چرا که آنان کفر ورزیدند.

اما از آن جا که مومنان نیز خلل هایی در اعمالشان دارند و گاهی به گناه آلوده شده اند یا انجام اعمال صالح بیشتر، سبب پاداش بیشتر برای آنها می شود، می توان به این مساله پرداخت .

و طبق آنچه متون دینی بیان کرده است، مردگان به دو نوع پس از مرگشان نیز از پاداش بهره مند می شود.

اول پاداش اعمالی که در زمان زندگی شان انجام داده اند، اما آن اعمال با مرگشان پایان نیافته و همچنان ادامه دارد. و در روایات سه مصداق برای آن بر شمرده اند. 1-صدقه جاریه مثل مسجد یا بیمارستان و ... که شخص ایجاد کرده و هنوز از آن استفاده می شود. 2- علم و دانشی که از میت به جا مانده و سبب هدایت افراد می شود. 3- فرزند صالحی که از میت باقی مانده است.

دوم حسنات و خیراتی که که دیگران در حق میت انجام می دهند. بدون آنکه خود میت در آن نقشی داشته باشد. و دلایل این نوع بهره برداری نیز متعدد است.  مثل آیاتی که نشان دهنده تاثیر استغفار فرشتگان یا انسان های دیگر بر حال مومنان است:

وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمان (10 حشر) کسانی که از پس ایشان آمده‌اند، می‌گویند: ای پروردگار ما، ما و برادران ما را که پیش از ما ایمان آورده‌ اند بیامرز

وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ (5  شوری) فرشتگان به ستایش پروردگارشان تسبیح می‌گویند و برای ساکنان زمین آمرزش می‌طلبند.

و در احادیث متعددی نیز به تاثیر اعمال بازماندگان اشاره شده است:

ابن عباس می گوید: زنی حضور رسول خدا رسید و گفت: مادرم مرده و روزه بر ذمه دارد. پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: هرگاه بدهی به مردم داشت، تو پرداخت می کردی؟ آن زن گفت : بلی! پیامبرصلی الله  علیه وآله وسلم(فرمود: پرداخت بدهی خدا لازم تر است.  صحیح مسلم، ج 5، ص 73

عایشه می گوید : مردی حضور رسول خدا رسید و گفت: مادرم درگذشته و وصیت ننموده است، وچنین می اندیشم که اگر تواناییِ سخن گفتن داشت، صدقه می داد اگر از جانب مادرم صدقه دهم آیا برای او پاداشی هست؟ فرمود: بله سنن ابی داود،ج 2، ص 130، شماره 1681