نقطه شروع در اینجا مهم نیست. و آنچه اهمیت دارد، عاقبت کار است و میزان کمالاتی که می توانیم در تمام مسیر به دست آوریم.
شاید بتوان گفت که هیچ کودکی در روز شروع تحصیلش، با اشتیاقِ به درس، مدرسه نرفته و آگاهانه تحصیل را شروع نکرده است. اما از میان همین کودکان، عده ای به نقطه اوج علمی می رسند و در این راه کمالات فراوانی کسب می کنند. هرگز نمی توان برای ارزیابی یک استاد دانشگاه و یا دانشمند، روز شروع تحصیل او را به رخش کشید که چگونه در پشت مادر مخفی شده و از رفتن به کلاس ابا می کرده است!
محیط زندگی ما، و دین اجدادی فضای مناسبی را در اختیارمان می گذارد تا از آن استفاده کنیم و در مسیر کمال پیش رویم. مثل اینکه نهالی در باغ پر آبی غرس شود. این درخت می تواند از فضای مستعد باغ بهره مند شود و به اوج شکوفایی برسد. که این محیط مناسب، ارزش میوه او را کم نمی کند.
البته کسی که در محیط ناسالم رشد کرده و برای به دست آوردن دین حق، تلاش بیشتری کرده، ارج و منزلت زیادی دارد، اما منزلت این شخص، هرگز منافاتی با مسلمانی که تمام اجدادش مسلمان بوده اند، ندارد. چون شاید این شخص، در ادامه دادن مسیر، به همان اندازه تلاش کرده باشد.
و به این نکته نیز باید توجه کرد که جدا بودن از حق، برای کسانی که محیط مستعد و مناسبی داشتند، بسیار ناروا است. و گناه کسی که در خانواده ای مسلمان بوده و از اسلام جدا افتاده، بیشتر است از کسی که در جامعه ای کافر رشد کرده است.
به هر حال هر کس باید متوجه باشد که جز تلاشش، بهره ای نخواهد داشت:
(وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی [نجم/39] و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست.)
و توجه به محیط سالمی که در آن رشد کرده ایم، و حقی که از کودکی آموخته ایم، بار مسئولیتمان را بیشتر می کند و عمل ناپسندمان را زشت تر می کند.
