حوادث واقعه کربلا چگونه به ما رسیده است؟

بعد از حادثه کربلا، گروهی از افرادی که در واقعه کربلا حاضر بودند، حوادث و کارهایی که در آن مکان رخ داده بود و جنگ‌ها و شهادت‌هایی که در آن سرزمین اتفاق افتاده بود، را برای دیگران نقل می کردند و آنان هم این حوادث را برای دیگر افراد روایت می‌کردند، مثل نقل سایر جنگ‌هایی که در صدر اسلام رخ داده است. نیز به همین صورت به آگاهی دیگران می‌رسید، این روش در نقل حوادث عاشورا، ادامه داشت تا این که در اوائل قرن دوم هجری، ابو مخنف لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف بن سلیم ازدی غامدی کوفی ( متوفای 157)مطالب مربوط به حادثه کربلا را از راویان مختلف جمع‌آوری کرده و کتابی به نام (مقتل الحسین (ع) ) را تنظیم و تهیه کرد.
اولین کتابی که به صورت نسبتاً مفصّل درباره واقعه کربلا نگارش یافت، مقتل ابی مخنف است. بعد از ابی مخنف، شاگردش هشام بن محمد بن سائب کلبی کوفی (متوفای 209) مقتل ابی مخنف، درباره حادثه کربلا به اضافه روایات دیگری را که درباره حادثه کربلا، از دیگران روایت شده بود، در کتابی به نام (مقتل الحسین) گردآوری نمود.
سایر مورخان بیشتر مطالب خود، را درباره حوادث صدر اسلام از جمله حادثه کربلا، از این دو نفر مخصوصاً ابی مخنف نقل کرده‌اند.
ابی مخنف، مطالب مربوط به حادثه عاشورا را از راویان مختلف نقل کرده که چند گروه می‌باشند:
1. افرادی که خود در کربلا و حوادث مربوط به آن حضور داشتند . ابی مخنف بدون واسطه و با شنیدن از خود آنان، حوادث را نقل می‌کند. مانند: ثابت بن هبیره،‌ یحیی بن هانئ بن عروه، زهیر بن عبدالرحمن بن زهیر خثعمی و ... .
2. افرادی که در کربلا حضور داشتند و حوادث را مشاهده کرده‌اند . ابی مخنف به یک یا دو یا سه واسطه مطالب، را از آنان روایت می‌کند که تعداد آنان پانزده نفر می‌باشند.
3. افرادی که در جریان کربلا نقش داشتند و حوادث قبل و بعد از حادثه کربلا، به صورت مستقیم و بدون واسطه، برای ابی مخنف نقل کرده‌اند که اینان پنج نفر هستند.
4. افرادی که در جریان کربلا، دارای نقش بودند و ابو مخنف به صورت غیر مستقیم و با یک یا دو واسطه حوادث قبل و بعد از حادثه کربلا، را از آنان نقل می‌کند، که اینان بیست و یک نفر می‌باشند.
5. افرادی که در حادثه کربلا حضور نداشتند و مطالبی که از دیگران شنیده‌اند ، برای ابی مخنف نقل می‌کنند.
6. برخی از اصحاب ائمه (ع) یا خود امامان مطالبی درباره حادثه عاشورا گفته‌اند که ابی مخنف آن ها را در کتاب خود آورده است.
حمید بن مسلم ازدی از افراد مهمی است که جزء سپاهیان عبیدالله زیاد است و خود شاهد و ناظر حوادث کربلا بود که مطالب زیادی درباره واقعه کربلا نقل می‌کند، او کسی است که همراه خولی بن یزید اصبحی ، سر مقدس امام حسین (ع) را از کربلا به کوفه نزد عبید الله زیاد برد. وی، حوادث مجلس عبیدالله زیاد در کوفه و گفتگوی امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) با عبیدالله زیاد را به صورت مفصل نقل می‌کند. ابی مخنف به واسطه ، مطالب زیادی از او روایت می‌کند. عُقبه بن سمعان که غلام رباب ، همسر امام حسین است و در کربلا حضور داشته، مطالبی را درباره حادثه عاشورا نقل می‌کند که ابی مخنف آن ها را با یک واسطه در کتاب خود می‌آورد.
ضحاک بن عبدالله مشرقی، که جزء یاران امام حسین است و در نبرد با سپاه یزید به امام حسین کمک کرد و بر اساس قراری که با امام حسین داشت ، بعد از شهادت یاران امام حسین صحنه کربلا را رها می‌کند، نیز مطالبی درباره حادثه کربلا نقل می‌کند که ابی مخنف با یک واسطه آن ها را در کتاب خود می‌آورد. (1)
مرحوم شیخ صدوق، از بزرگان و محدثان مهم شیعه، روایات زیادی درباره جریان کربلا، در کتاب (امالی) خود ذکر می‌کند.
فاطمه دختر امام حسین که در حادثه کربلا حضور داشت و همراه سایر اهل بیت (ع) به کوفه و شام برده شده نیز، برخی از حوادث کربلا را ذکر می‌کند.
بنا بر این ماجرای عاشورا و گفتگوی اهل بیت در شام توسط کسانی روایت شده که خود شاهد حوادث بوده‌اند و آنان مطالب را برای سایر افراد نقل کرده‌اند، بدیهی است که در نقل مطالب، باید ناقلان حادثه و کسانی که واسطه در نقل هستند، از نظر صداقت و راستگویی، مورد بررسی قرار گیرند تا بتوان به نقل آنان اعتماد کرد . نویسندگان منابع کهن چون ابی مخنف، شیخ مفید، مرحوم صدوق و سید بن طاووس که مطالب مربوط به حادثه کربلا را نقل کرده‌اند، تلاششان بر این بود که مطالب معتبر و مستند را نقل کنند.


پی‌نوشت‌ها:
1. ر،ک: وقعة الطف، ص 15 33 ، ابو مخنف لوط بن یحی، قم ،انتشارات جامعه مدر سین ،1367 ش ، تحقیق و مقدمه : شیخ محمد هادی یوسفی غروی.