امام زمان
امام مهدی به دوازدهمین امام معصوم شیعیان اطلاق می‌شود. از آن بزرگوار به مناسبت در بابهای خمس و حج یاد شده است.
آیا شیطان به دست امام زمان(علیه السلام) کشته خواهد شد؟
موضوع کشته شدن شیطان بدست امام زمان(عج) از موضوعات اختلافی است،که اظهار نظر قطعی در مورد آن مشکل است. قبل از هر چیز لازم است بدانیم شیطان با ابلیس تفاوت دارد. "شیطان" اسم عام و جنس است و به هر موجود موذی، منحرف کننده، طاغی و سرکش که از راه راست برکنار بوده و درصدد آزار دیگران است و می خواهد میان مردم دو دستگی و فساد به راه اندازد، گفته می‌شود، خواه انسانی باشد یا غیر انسانی. "وَکَذَ َلِکَ جَعَلْنَا لِکُل‌ِّ نَبِی‌ٍّ عَدُوًّا شَیََطِین‌َ الاْ ًِنس‌ِ وَالْجِن...(1) و بدین گونه برای هر پیامبر دشمنی از شیطان‌های انس و جن برگماشتیم..." حتّی در روایات به میکروب هم شیطان گفته شده است. "ابلیس" اسم خاص و عَلم است و یکی از مصادیق شیطان است. شیطان به معنای عام آن، تا پایان دنیا خواهد بود. ابلیس، همان است که از دستور خداوند به سجده بر آدم سرپیچی کرد،و با سرپیچی از سجده، مورد لعن خداوند قرار گرفت و مطرود خداوند شد. پس از این از خداوند درخواست کرد: ( قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلَی یوْمِ یبْعَثُونَ)(2) : گفت پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهد شد مهلت ده...). خداوند در پاسخ او فرمود: ( قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ*إِلَی یوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ)(3) فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز و وقت معلوم." در این که (وقت معلوم)چه روزی است، میان مفسران اختلاف نظر است و روایات در این مورد بیان‌های متفاوتی دارند. - نظر ابن عباس و مشهور مفسران این است که مراد از (وقت معلوم) پایان دورة تکلیف و نفخة نخستین است؛ یعنی نخستین باری که اسرافیل در صور می‌دمد که با دمیدن آن، همة مخلوقات جاندار می‌میرند، با نفخة دوم و دومین باری که اسرافیل در صور می‌دمد، همه زنده می‌شوند. با دمیدن صور دوم قیامت آغاز می‌شود. ابلیس از خدا خواست تا دمیده شدن صور دوم که روز بعث و برانگیختن است، زنده باشد. خدا به او فرمود، تا وقت معلوم یعنی تا دمیده شدن صور اول زنده خواهی بود، پس در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم زنده نخواهد بود. امام صادق‌می‌فرماید: وقت معلوم روزی است که نخستین بار در صور دمیده می‌شود، در این هنگام ابلیس می‌میرد و در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم ابلیس زنده نیست.(4). از این که ابلیس ، در ادامه آیات مذکور در سوره مبارک اعراف و حجر، آن هم دوباره گفت: (همه آنان را اغوا می کنم) گواه آن است او می دانست تا آخرین فرد از افراد بشر زنده بوده، و به اغوای آنان دست رسی خواهد داشت؛ از این رو، پیداست که او از جمله (الی یوم الوقت المعلوم؛ تا روز وقت معلوم) فهمیده بوده که منظور از روز معلوم ، آخرین روز عمر بشر زندگی کننده بر روی زمین بوده ، و همین زمان، آخرین فرصتی است که او می تواند به کار اغوای خود ادامه دهد. - نظر دیگر این است که (وقت معلوم( را فقط خدا می‌داند و برای ابلیس مبهم است؛ زیرا اگر برای او مبهم نبود به معصیت تشویق می‌شد. در برخی روایات آمده است: (وقت معلوم، روز قیام امام زمان(عج) است. و در برخی روایات گفته شده است: وقت معلوم پس از رجعت پیامبراسلام(ص)است. و ابلیس بر صخره‌ای که در بیت‌المقدس است به دست پیامبراسلام(ص)کشته خواهد شد.(5). علامة طباطبایی مفسّر کبیر قرآن در مورد وقت معلوم می‌فرماید: ( روز وقت معلوم که سرآمد مهلت ابلیس است، روزی است که مجتمع بشری از گناه و شر رهایی یافته و به خیر و صلاح خالص رسیده است. به طوری که در روی زمین جز خدا پرستش نمی‌شود و بساط کفر و فسق و نفاق برچیده شده است، نه روز نفخة اول که روز مرگ عمومی بشر است).(6). با توجه به اختلاف مفسران و تفاوت روایات، نمی‌توان به صورت قطعی در سرنوشت ابلیس پس از ظهور امام زمان(عج) اظهار نظر کرد. بنابر برخی روایات، ابلیس پس از ظهور یا در زمان رجعت کشته می‌شود و بنابر برخی روایات و نظر مشهور مفسران، ابلیس پس از ظهور نیز زنده خواهد بود و با دمیده شدن صور نخست، خواهد مرد.(7). بر فرض پذیرش این نظر که ابلیس بدست امام زمان(عج) به قتل خواهد رسید لازم است به این نکته مهم توجه داشته باشیم که: قتل شیطان و ابلیس به معنای از بین رفتن همه شیاطین - به ویژه انسان های شیطان صفت نیست. زیرا تکلیف برقرار است و تکلیف دائرمدار اختیار خیر و شر است و برخی انسان ها هستند که نقش شیطان را بر عهده دارند. ضمن این که نفس اماره نیز است. اما رئیس شیطان ها - ابلیس - که نقش اساسی برای انحراف و گناه دارد از بین می رود. پی نوشتها: (1). سوره انعام،آیه 112. (2). سوره حجر،آیه 36. (3). حجر،37و38. (4). ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی;، ج 11، ص 108، مؤسسة الوفأ، بیروت. (5). ر.ک: بحار، همو، ج 11، ص 154 و 405. (6). ر.ک: المیزان، ج 12، ص 160 و 161، دفتر انتشارات اسلامی. (7). مجمع البیان، امین الاسلام طبرسی، ج 3، ص 337 ؛ تبیان، شیخ طوسی، ج 6، ص 335، تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 192 و ج 11، ص 71 و 72.
موضوع کشته شدن شیطان بدست امام زمان(عج) از موضوعات اختلافی است،که اظهار نظر قطعی در مورد آن مشکل است. قبل از هر چیز لازم است بدانیم شیطان با ابلیس تفاوت دارد. "شیطان" اسم عام و جنس است و به هر موجود موذی، منحرف کننده، طاغی و سرکش که از راه راست برکنار بوده و درصدد آزار دیگران است و می خواهد میان مردم دو دستگی و فساد به راه اندازد، گفته می‌شود، خواه انسانی باشد یا غیر انسانی. "وَکَذَ َلِکَ جَعَلْنَا لِکُل‌ِّ نَبِی‌ٍّ عَدُوًّا شَیََطِین‌َ الاْ ًِنس‌ِ وَالْجِن...(1) و بدین گونه برای هر پیامبر دشمنی از شیطان‌های انس و جن برگماشتیم..." حتّی در روایات به میکروب هم شیطان گفته شده است. "ابلیس" اسم خاص و عَلم است و یکی از مصادیق شیطان است. شیطان به معنای عام آن، تا پایان دنیا خواهد بود. ابلیس، همان است که از دستور خداوند به سجده بر آدم سرپیچی کرد،و با سرپیچی از سجده، مورد لعن خداوند قرار گرفت و مطرود خداوند شد. پس از این از خداوند درخواست کرد: ( قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلَی یوْمِ یبْعَثُونَ)(2) : گفت پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهد شد مهلت ده...). خداوند در پاسخ او فرمود: ( قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ*إِلَی یوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ)(3) فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز و وقت معلوم." در این که (وقت معلوم)چه روزی است، میان مفسران اختلاف نظر است و روایات در این مورد بیان‌های متفاوتی دارند. - نظر ابن عباس و مشهور مفسران این است که مراد از (وقت معلوم) پایان دورة تکلیف و نفخة نخستین است؛ یعنی نخستین باری که اسرافیل در صور می‌دمد که با دمیدن آن، همة مخلوقات جاندار می‌میرند، با نفخة دوم و دومین باری که اسرافیل در صور می‌دمد، همه زنده می‌شوند. با دمیدن صور دوم قیامت آغاز می‌شود. ابلیس از خدا خواست تا دمیده شدن صور دوم که روز بعث و برانگیختن است، زنده باشد. خدا به او فرمود، تا وقت معلوم یعنی تا دمیده شدن صور اول زنده خواهی بود، پس در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم زنده نخواهد بود. امام صادق‌می‌فرماید: وقت معلوم روزی است که نخستین بار در صور دمیده می‌شود، در این هنگام ابلیس می‌میرد و در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم ابلیس زنده نیست.(4). از این که ابلیس ، در ادامه آیات مذکور در سوره مبارک اعراف و حجر، آن هم دوباره گفت: (همه آنان را اغوا می کنم) گواه آن است او می دانست تا آخرین فرد از افراد بشر زنده بوده، و به اغوای آنان دست رسی خواهد داشت؛ از این رو، پیداست که او از جمله (الی یوم الوقت المعلوم؛ تا روز وقت معلوم) فهمیده بوده که منظور از روز معلوم ، آخرین روز عمر بشر زندگی کننده بر روی زمین بوده ، و همین زمان، آخرین فرصتی است که او می تواند به کار اغوای خود ادامه دهد. - نظر دیگر این است که (وقت معلوم( را فقط خدا می‌داند و برای ابلیس مبهم است؛ زیرا اگر برای او مبهم نبود به معصیت تشویق می‌شد. در برخی روایات آمده است: (وقت معلوم، روز قیام امام زمان(عج) است. و در برخی روایات گفته شده است: وقت معلوم پس از رجعت پیامبراسلام(ص)است. و ابلیس بر صخره‌ای که در بیت‌المقدس است به دست پیامبراسلام(ص)کشته خواهد شد.(5). علامة طباطبایی مفسّر کبیر قرآن در مورد وقت معلوم می‌فرماید: ( روز وقت معلوم که سرآمد مهلت ابلیس است، روزی است که مجتمع بشری از گناه و شر رهایی یافته و به خیر و صلاح خالص رسیده است. به طوری که در روی زمین جز خدا پرستش نمی‌شود و بساط کفر و فسق و نفاق برچیده شده است، نه روز نفخة اول که روز مرگ عمومی بشر است).(6). با توجه به اختلاف مفسران و تفاوت روایات، نمی‌توان به صورت قطعی در سرنوشت ابلیس پس از ظهور امام زمان(عج) اظهار نظر کرد. بنابر برخی روایات، ابلیس پس از ظهور یا در زمان رجعت کشته می‌شود و بنابر برخی روایات و نظر مشهور مفسران، ابلیس پس از ظهور نیز زنده خواهد بود و با دمیده شدن صور نخست، خواهد مرد.(7). بر فرض پذیرش این نظر که ابلیس بدست امام زمان(عج) به قتل خواهد رسید لازم است به این نکته مهم توجه داشته باشیم که: قتل شیطان و ابلیس به معنای از بین رفتن همه شیاطین - به ویژه انسان های شیطان صفت نیست. زیرا تکلیف برقرار است و تکلیف دائرمدار اختیار خیر و شر است و برخی انسان ها هستند که نقش شیطان را بر عهده دارند. ضمن این که نفس اماره نیز است. اما رئیس شیطان ها - ابلیس - که نقش اساسی برای انحراف و گناه دارد از بین می رود. پی نوشتها: (1). سوره انعام،آیه 112. (2). سوره حجر،آیه 36. (3). حجر،37و38. (4). ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی;، ج 11، ص 108، مؤسسة الوفأ، بیروت. (5). ر.ک: بحار، همو، ج 11، ص 154 و 405. (6). ر.ک: المیزان، ج 12، ص 160 و 161، دفتر انتشارات اسلامی. (7). مجمع البیان، امین الاسلام طبرسی، ج 3، ص 337 ؛ تبیان، شیخ طوسی، ج 6، ص 335، تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 192 و ج 11، ص 71 و 72.
پاسخ:
موضوع کشته شدن شیطان بدست امام زمان(عج) از موضوعات اختلافی است،که اظهار نظر قطعی در مورد آن مشکل است.
قبل از هر چیز لازم است بدانیم شیطان با ابلیس تفاوت دارد. "شیطان" اسم عام و جنس است و به هر موجود موذی، منحرف کننده، طاغی و سرکش که از راه راست برکنار بوده و درصدد آزار دیگران است و می خواهد میان مردم دو دستگی و فساد به راه اندازد، گفته می‌شود، خواه انسانی باشد یا غیر انسانی. "وَکَذَ َلِکَ جَعَلْنَا لِکُل‌ِّ نَبِی‌ٍّ عَدُوًّا شَیََطِین‌َ الاْ ًِنس‌ِ وَالْجِن...(1) و بدین گونه برای هر پیامبر دشمنی از شیطان‌های انس و جن برگماشتیم..." حتّی در روایات به میکروب هم شیطان گفته شده است.
"ابلیس" اسم خاص و عَلم است و یکی از مصادیق شیطان است. شیطان به معنای عام آن، تا پایان دنیا خواهد بود.
ابلیس، همان است که از دستور خداوند به سجده بر آدم سرپیچی کرد،و با سرپیچی از سجده، مورد لعن خداوند قرار گرفت و مطرود خداوند شد. پس از این از خداوند درخواست کرد: ( قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلَی یوْمِ یبْعَثُونَ)(2) : گفت پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهد شد مهلت ده...).
خداوند در پاسخ او فرمود: ( قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ*إِلَی یوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ)(3) فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز و وقت معلوم."
در این که (وقت معلوم)چه روزی است، میان مفسران اختلاف نظر است و روایات در این مورد بیان‌های متفاوتی دارند.
- نظر ابن عباس و مشهور مفسران این است که مراد از (وقت معلوم) پایان دورة تکلیف و نفخة نخستین است؛ یعنی نخستین باری که اسرافیل در صور می‌دمد که با دمیدن آن، همة مخلوقات جاندار می‌میرند، با نفخة دوم و دومین باری که اسرافیل در صور می‌دمد، همه زنده می‌شوند. با دمیدن صور دوم قیامت آغاز می‌شود. ابلیس از خدا خواست تا دمیده شدن صور دوم که روز بعث و برانگیختن است، زنده باشد. خدا به او فرمود، تا وقت معلوم یعنی تا دمیده شدن صور اول زنده خواهی بود، پس در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم زنده نخواهد بود.
امام صادق‌می‌فرماید: وقت معلوم روزی است که نخستین بار در صور دمیده می‌شود، در این هنگام ابلیس می‌میرد و در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم ابلیس زنده نیست.(4).
از این که ابلیس ، در ادامه آیات مذکور در سوره مبارک اعراف و حجر، آن هم دوباره گفت: (همه آنان را اغوا می کنم) گواه آن است او می دانست تا آخرین فرد از افراد بشر زنده بوده، و به اغوای آنان دست رسی خواهد داشت؛ از این رو، پیداست که او از جمله (الی یوم الوقت المعلوم؛ تا روز وقت معلوم) فهمیده بوده که منظور از روز معلوم ، آخرین روز عمر بشر زندگی کننده بر روی زمین بوده ، و همین زمان، آخرین فرصتی است که او می تواند به کار اغوای خود ادامه دهد.
- نظر دیگر این است که (وقت معلوم( را فقط خدا می‌داند و برای ابلیس مبهم است؛ زیرا اگر برای او مبهم نبود به معصیت تشویق می‌شد.
در برخی روایات آمده است: (وقت معلوم، روز قیام امام زمان(عج) است. و در برخی روایات گفته شده است: وقت معلوم پس از رجعت پیامبراسلام(ص)است. و ابلیس بر صخره‌ای که در بیت‌المقدس است به دست پیامبراسلام(ص)کشته خواهد شد.(5).
علامة طباطبایی مفسّر کبیر قرآن در مورد وقت معلوم می‌فرماید:
( روز وقت معلوم که سرآمد مهلت ابلیس است، روزی است که مجتمع بشری از گناه و شر رهایی یافته و به خیر و صلاح خالص رسیده است. به طوری که در روی زمین جز خدا پرستش نمی‌شود و بساط کفر و فسق و نفاق برچیده شده است، نه روز نفخة اول که روز مرگ عمومی بشر است).(6).
با توجه به اختلاف مفسران و تفاوت روایات، نمی‌توان به صورت قطعی در سرنوشت ابلیس پس از ظهور امام زمان(عج) اظهار نظر کرد.
بنابر برخی روایات، ابلیس پس از ظهور یا در زمان رجعت کشته می‌شود و بنابر برخی روایات و نظر مشهور مفسران، ابلیس پس از ظهور نیز زنده خواهد بود و با دمیده شدن صور نخست، خواهد مرد.(7).
بر فرض پذیرش این نظر که ابلیس بدست امام زمان(عج) به قتل خواهد رسید لازم است به این نکته مهم توجه داشته باشیم که:
قتل شیطان و ابلیس به معنای از بین رفتن همه شیاطین - به ویژه انسان های شیطان صفت نیست. زیرا تکلیف برقرار است و تکلیف دائرمدار اختیار خیر و شر است و برخی انسان ها هستند که نقش شیطان را بر عهده دارند. ضمن این که نفس اماره نیز است. اما رئیس شیطان ها - ابلیس - که نقش اساسی برای انحراف و گناه دارد از بین می رود.
پی نوشتها:
(1). سوره انعام،آیه 112.
(2). سوره حجر،آیه 36.
(3). حجر،37و38.
(4). ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی;، ج 11، ص 108، مؤسسة الوفأ، بیروت.
(5). ر.ک: بحار، همو، ج 11، ص 154 و 405.
(6). ر.ک: المیزان، ج 12، ص 160 و 161، دفتر انتشارات اسلامی.
(7). مجمع البیان، امین الاسلام طبرسی، ج 3، ص 337 ؛ تبیان، شیخ طوسی، ج 6، ص 335، تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 192 و ج 11، ص 71 و 72.
- [سایر] چرا به حضرت مهدی علیه السلام، صاحب الزمان می گویند؟
- [سایر] امام مهدی علیه السلام فرزند کیست؟
- [سایر] آیا قاتلین امام حسین(علیه السلام) به دست امام زمان (علیه السلام) قصاص می شوند؟ چه زمانی؟
- [سایر] حضرت مهدی (عج) اهتمام به انجام چه عملی را سبب غلبه بر شیطان می‌دانند؟
- [سایر] شباهتهای امام مهدی (عج) با امام حسین (ع) چیست؟
- [سایر] امام مهدی (عج) چگونه به یاد امام حسین (ع) هستند؟
- [سایر] ارتباط غرب با ظهور امام مهدی علیه السلام چیست؟
- [سایر] آیا از ظهور امام مهدی(علیه السلام) باید ترسید؟
- [سایر] ارتباط غرب با ظهور امام مهدی(علیه السلام) چیست؟
- [سایر] شرایط ظهور امام مهدی(علیه السلام) را توضیح دهید.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله سبحانی] اذان هیجده جمله است: اللّهُ أَکْبَر چهار مرتبه. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، حَیَّ عَلَی الفَلاَح، حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، اللّهُ أَکْبَر، لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أَکْبَر از اول اذان و یک مرتبه لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اذان هیجده جمله است: "اللهُ أکْبَرُ" چهار مرتبه؛ "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ" "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله" "حَیَّ عَلی الصّلاة" "حَیَّ عَلَی الْفَلاَح" "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل" "اللهُ أَکْبَرُ" "لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله" هر یک دو مرتبه. اقامه هفده جمله است یعنی: دو مرتبه "اللهُ أکْبَرُ" از اول اذان و یک مرتبه "لا إِلَهَ إِلاَّ الله" از آخر آن کم می شود وبعد از گفتن "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل"باید دو مرتبه "قَدْ قامَتِ الصَّلاة" اضافه نمود.
- [آیت الله خوئی] اذان هیجده جمله است:" الله اکبر" چهار مرتبه،" اشهد ان لا اله الا الله، أشهد ان محمداً رسول الله، حی علی الصلاة، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، الله اکبر، لا اله الا الله"، هر یک دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه" الله اکبر" از اوّل اذان، و یک مرتبه" لا اله الا الله" از آخر آن کم می‌شود، و بعداز گفتن" حی علی خیر العمل" باید دو مرتبه" قد قامت الصلاه" اضافه نمود.