چه کنیم حضور قلب داشته باشیم؟

دو فاکتور در شکل دادن اعمال انسان موثر است. 1- شناخت ها 2- شخصیتی که در اثر اعمال به وجود آمده است.
یعنی اگر کسی شناخت صحیحی داشته باشد و با اعمال بد، خود را به زشتی عادت نداده باشد، به راحتی می تواند افعال صحیح را انجام دهد. از همین رو چگونگی ایجاد حضور قلب را در دو بخش باید بجوییم:
1- کسب معرفت صحیح نسبت به مقوله حضور قلب در نماز
2- اصلاح اعمال و تمرین حضور قلب، برای رساندن نفس به مرتبه ای که به راحتی با حضور قلب نماز بخواند.

درباره شناخت از اعمال و اقوال معصومین (سلام الله علیهم) مطالبی نقل می کنیم:

1- ابراهیم کرخی گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم می‌فرمود: خداوند در این جهان برای هیچ فردی پارسائی و زهد [و حضور قلب در نماز را] فراهم نکرد مگر اینکه من برای او امید بهشت دارم، بعد فرمود: و دوست دارم اینکه هر مؤمنی از شما شیعیان هنگام نماز واجب خود دلش متوجّه خداوند باشد، و فکرش بدنیا و امور دنیوی مشغول نگردد، چون هیچ مؤمنی در نماز به خداوند از روی دل متوجّه نباشد جز اینکه خداوند نیز به او روی آورد و دل بندگان را بدوستی او توجّه دهد علاوه بر آنکه خود وی را دوست میدارد.[1]

2- امام پنجم(ع) فرمود علی بن الحسین(ع) در هر شبانه روزی هزار رکعت نماز میخواند چنانچه امیر المؤمنین (ع) میکرد پانصد نخله خرما داشت و پای هر نخله‌ای دو رکعت نماز میگذاشت و چون به نماز می ایستاد رنگش دگرگون میشد در نماز می ایستاد چنان که بنده ذلیل پیش پادشاه بزرگی بایستد اندامش از ترس خدا می لرزید نماز کسی را میخواند که با نماز وداع میکند و عقیده دارد که نماز دیگر را نخواهد خواند و عمرش کفاف نخواهد داد که نماز بهتری بجا بیاورد.

یک روز نماز میخواند و رداء از سر یک شانه‌اش افتاد آن را درست نکرد تا از نمازش فارغ شد یکی از اصحابش از این موضوع از وی پرسش کرد فرمود وای بر تو آیا میدانی برابر کی ایستاده بودم براستی همان مقدار از نماز بنده پذیرفته است که حضور قلب داشته باشد.[2]
و درباره بخش دوم باید بگوییم که تمرین حضور قلب این گونه است که به محض مبتلا شدن به عدم حضور قلب، سریعا از افکار و دل مشغولی های دیگر فارغ شویم و متذکر شویم که در محضر رب العالمین ایستاده ایم.

و درباره اعمال نیز، بیشتر از آنکه نیاز به گفتن باشد، می توانیم تجربه کنیم. یک روز با خود شرط کنیم که مراقبت بیشتری در اعمال داشته باشیم و تقوای الهی را مرعات کنیم، تا نتیجه این مراقبت را در نماز ببینیم.

این تجربه برای ما هزینه ای ندارد در حالی که هزینه های بسیاری برای تجربه های غیر عاقلانه می پردازیم. و کسی که با تجربه، ثمره مراقبت بر اعمال خود را می یابد و از لذت حضور در محضر حق بهره مند می شود، نزد خود می فهمد که اگر این مراقبتش بیشتر شود، حضور قلبش بیشتر شده و بهره بیشتری از لذت مناجات خواهد برد.

[1]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: 135.
[2]. الخصال، ج‌2، ص 517.