چرا پیامبر(ص) با عایشه ازدواج کردند؟

در پاسخ به این پرسش به چند مطلب توجه نمایید :
1- در مورد اینکه زنان پاک به مردان پاک تعلق دارند ضمن بیان آیه آن به توضیحاتی پیرامون آن دقت نمایید :
الف) در اینکه منظور از خبیثات و خبیثین و همچنین طیبات و طیبین در آیه مورد بحث کیست؟ مفسران بیانات مختلفی دارند:
1-1 گاه گفته شده منظور سخنان ناپاک و تهمت و افترا و دروغ است که تعلق به افراد آلوده دارد و به عکس سخنان پاک از آن مردان پاک و با تقوا است، و از کوزه همان برون تراود که در او است.
2-1 گاه گفته می‌شود خبیثات به معنی سیئات و مطلق اعمال بد و کارهای ناپسند است که برنامه مردان ناپاک است و به عکس حسنات تعلق به پاکان دارد.
3-1 خبیثات و خبیثون اشاره به زنان و مردان آلوده دامان است، به عکس طیبات و طیبون که به زنان و مردان پاکدامن اشاره می‌کند و ظاهرا منظور از آیه همین است، زیرا قرائنی در دست است که معنی اخیر را تایید می‌کند: الْخَبِیثاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَ الْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثاتِ وَ الطَّیِّباتُ لِلطَّیِّبِینَ وَ الطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّباتِ أُولئِکَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ (نور- 26) ؛ زنان خبیث و ناپاک از آن مردان خبیث و ناپاکند! و مردان ناپاک نیز تعلق به زنان ناپاک دارند، اینان از نسبتهای ناروایی که به آنها داده می‌شود مبرا هستند، و برای آنها آمرزش (الهی) و روزی پر ارزش است.
ب) در اینجا سؤالی مطرح است و آن اینکه در طول تاریخ یا در محیط زندگی خود گاه مواردی را می‌بینیم که با این قانون هماهنگ نیست، به عنوان مثال در خود قرآن آمده است که همسر نوح و همسر لوط زنان بدی بودند و به آنها خیانت کردند (سوره تحریم آیه 10) و در مقابل، همسر فرعون از زنان با ایمان و پاکدامنی بود که گرفتار چنگال آن طاغوت بی ایمان گشته بود (سوره تحریم آیه 11) .
در مورد پیشوایان بزرگ اسلام نیز کم و بیش نمونه‌هایی از این قبیل دیده شده است که تاریخ اسلام گواه آن می‌باشد.
در پاسخ علاوه بر اینکه هر قانون کلی استثناهایی دارد باید به دو نکته توجه داشت:
1- در تفسیر آیه گفتیم که منظور اصلی از خباثت همان آلودگی به اعمال منافی عفت است و طیب بودن نقطه مقابل آن می‌باشد، به این ترتیب پاسخ سؤال روشن می‌شود، زیرا هیچیک از همسران پیامبران و امامان به طور قطع انحراف و آلودگی جنسی نداشتند، و منظور از خیانت در داستان نوح و لوط جاسوسی کردن به نفع کفار است نه خیانت ناموسی.
اصولا این عیب از عیوب تنفر آمیز محسوب می‌شود و می‌دانیم محیط زندگی شخصی پیامبران باید از اوصافی که موجب نفرت مردم است پاک باشد تا هدف نبوت که جذب مردم به آئین خدا است عقیم نماند.
2- از این گذشته همسران پیامبران و امامان در آغاز کار حتی کافر و بی ایمان هم نبودند و گاه بعد از نبوت به گمراهی کشیده می‌شدند که مسلما آنها نیز روابط خود را مانند سابق با آنها ادامه نمی‌دادند، همانگونه که همسر فرعون در آغاز که با فرعون ازدواج کرد به موسی ایمان نیاورده بود، اصولا موسی هنوز متولد نشده بود، بعدا که موسی مبعوث شد ایمان آورد و چاره‌ای جز ادامه زندگی توام با مبارزه نداشت مبارزه‌ای که سرانجامش شهادت این زن با ایمان بود.
تفسیر نمونه، ج‌14، ص: 426
قضاوت درباره عایشه، از مسایلی است که شیعه و اهل سنت در آن اختلاف نظر دارند. بنابراین به نظر می رسد قرآن کریم (که مورد اتفاق فریقین است) و احادیث قطعی و متواتر (که حجیت آنها قابل انکار نیست) بهترین راه برای بررسی چنین مساله ای باشد. برای رسیدن به نتیجه مطلوب، باید به سه سوال پاسخ دهیم:
1- آیا تنها همسر پیامبر بودن، می تواند دلیل شرافت و فضیلت یک زن باشد، یا این که ممکن است زنی همسر پیامبر باشد و در عین حال معصیت کار باشد؟!
2- آیا در بین زنان پیامبر اکرم(ص)، زن معصیت کار بوده است، یا این که همه زنان پیامبر(ص) شایسته و نیکوکار بوده اند؟
3- به فرض این که بعضی از زنان پیامبر(ص) مذموم بوده باشند، آیا عایشه از آن دسته بوده است یا نه؟
الف) قرآن کریم می فرماید: ((یا نساء النبی لستن کاحد من النساء ان اتقیتن؛ ای زنان پیامبر! شما مانند سایر زنان نیستید (یعنی برترید) اگر تقوای الهی پیشه کنید))، (احزاب ، آیه 33) .
و نیز می فرماید: ((یا نساء النبی من یات منکن بفاحشه مبینه یضاعف لها العذاب ضعفین و کان ذلک علی الله یسیرا و من یقنت منکن لله و رسوله و تعمل صالحا نوتها اجرها مرتین و اعتدنا لها رزقا کریما؛ ای زنان پیامبر! هر کدام از شما کار زشتی مرتکب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و آن بر خدا آسان است و هر کدام از شما اطاعت خدا و رسولش را به جا آورد، دو برابر اجرش می دهیم و روزی کریمانه ای برایش مهیا می کنیم))، (احزاب، آیه 31) .
خداوند سبحان در این دو آیه شریفه، آشکارا بیان می دارد که ملاک شرافت و فضیلت در زنان پیامبر(ص)، تقوای الهی است نه همسری آن حضرت؛ گرچه بیان می دارد که این موقعیت ( همسری پیامبر ) موقعیت خطیری است که اگر حسن استفاده از این موقعیت شود، سود دو چندان در پی دارد و اگر سوء استفاده شود به همان میزان، زیان دو برابر به همراه دارد. تایید این مطلب که صرف همسری پیامبر(ص) نمی تواند ملاک شرافت و فضیلت باشد، این است که در میان زنان پیامبران گذشته نیز، زنانی بوده اند که دچار خشم و غضب الهی شده اند: در آیه 10 سوره ((تحریم)) خداوند متعال، همسران نوحو لوط را به شدت مذمت نموده و می فرماید: ((این دو زن همسر دو تن از بندگان صالح من بودند و به همسرشان (نوح و لوط((ع))) خیانت کردند، و همسر پیامبر بودنشان نتوانست آن دو را از عذاب قهر الهی حفظ کند و به آن دو گفته شد، همراه اهل آتش داخل آتش شوید)). نتیجه این که امکان دارد که زنی همسر پیامبر باشد؛ ولی معصیت کار بوده و اهل آتش باشد.
ب) اما این که آیا در میان زنان پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز زن ناشایسته و مذموم بوده است یا نه؟ در قرآن کریم - و به تبع در احادیث معتبر- از دو تن از زنان پیامبر(ص) مذمت شده است: در آیه 3 تا 5 سوره تحریم حال دو تن از همسران پیامبر(ص) بیان شده است. خلاصه این که آن دو زن سر پیامبر(ص) را افشا می کردند و خداوند متعال پیامبر(ص) را از گناه آن دوزن آگاه ساخت و نسبت به آنان فرمود: ((اگر شما دو زن توبه کنید بسیار بجاست چرا که دل های شما از حق برگشته است و اگر در مخالفت پیامبر(ص) همدیگر را یاری کنید، پس بدانید که خداوند یاور و نگهبان اوست و جبرئیل و مؤمنان صالح و فرشتگان همه پشتیبان او هستند وامی داست که اگر پیامبر(ص) شما را طلاق دهد، خداوند به عوض شما، زنان بهتری به پیامبر(ص) بدهد که مسلمان و مومن و مطیع باشند)). حاصل این آیات شریفه این است که یقینا بعضی از زنان پیامبر(ص)، معصیت کار بوده و گاه به پیامبر(ص) ضربه می زدند .مخفی نماند که بیشتر مفسران شیعه و اهل سنت این آیات را مربوط به عایشه (دختر ابوبکر) و حفصه (دختر عمر) می دانند. که هر دو همسر پیامبر(ص) بوده اند.
ج) با نگاهی کوتاه به زندگی عایشه در دو برهه از تاریخ (یکی زمان حیات پیامبر(ص) و دیگری پس ازپیامبر(ص)، یعنی در دوران خلفا) می توان فهمید که آیا عایشه جوهره ایمان و تقوا را داشته است تا در ردیف زنان شایسته پیامبر(ص) باشد و یا این که چنین نبوده است? اما در دوران خلفا عایشه فرمان های پیامبر(ص) را زیر پانهاده و در این برهه از زندگیش نقاط تاریکی ازخود بر جای گذاشته است.
ازمهم ترین آنها -که از مسلمات تاریخ است- لشکرکشی عایشه و جنگ با امیرالمؤمنین(ع) است؛ آن هم در زمانی که آن حضرت رسما خلیفه رسول خدا(ص) بود ؛ یعنی، مسلمین پس از عثمان با آن حضرت بیعت کرده بودند؛ در حالی که پیامبر(ص) به عایشه از این واقعه خبر داده بود و او را از چنین گناه نابخشودنی نهی کرده بود.
حتی برادر عایشه، محمد بن ابی بکر شخصا عایشه را از جنگ برحذر داشت و حدیث پیامبر(ص) را به او یادآوری نمود که حضرت رسول(ص) خبر داده بود یکی از زنان من به جنگ با برادرم علی(ع) خواهد رفت و .... با این همه به خاطر کینه توزی با حضرت علی(ع) به جنگ با ایشان برخاست و هزاران نفر را به کشتن داد
و با آن که امام علی(ع) پس از پایان جنگ به احترام نسبتش با پیامبر(ص) با عایشه بسیار کریمانه رفتار کرد، ولی عایشه مجددا کینه توزی خود را ابراز نمود و در مقابل امام حسن(ع) ایستاد و مانع دفن امام حسن(ع) در کنار قبر رسول الله(ص) شد و سبب گردید تا جنازه آن حضرت تیرباران شود. آیا چنین اعمالی می تواند از کمال ایمان و تقوا ناشی شده باشد؟!! اما در زمان حیات پیامبر اکرم(ص) با شواهد بسیاری در تاریخ و احادیث معتبر در کتاب های شیعه و اهل سنت وجود دارد که عایشه بعضا موجبات اذیت حضرت رسول(ص) را فراهم می کرده و بر این که پیامبر(ص) محبت زیادی به حضرت زهرا(س)، سرور زنان عالمیان داشته و از فضیلت او بسیارمی گفته و او را می بوسیده است، حسادت می ورزید. هم چنین از حضرت خدیجه -که به اتفاق شیعه و اهل سنت یکی از چهار زن برگزیده عالم است- به زشتی یاد می کرده است و .... گفتنی است مسایلی از این قبیل -که بر آگاهان به تاریخ اسلام پوشیده نیست- در زندگی عایشه وجود دارد که هیچ کدام با معیار تقوا و ایمان خالص سازگاری ندارد و همان طوری که قبلا ذکر شد آیه 3 و 4 سوره تحریم اشاره به این مسایل ناپسند دارد.
در اینجا برای آگاهی بیشتر شما مطالب بالا را در قالب و عبارتی دیگر می آوریم:
1. زنان پیامبر امهات المؤمنین دانسته شده اند (احزاب، آیه 6) اما نه به لحاظ شخصیت خودشان (مثبت یا منفی) بلکه به لحاظ انتسابی که به رسول خدا(ص) دارند. با وجود این مقصود از این دستور نیز حرمت ازدواج با آنان بعد از رسول خدا(ص) است به لحاظ حرمت نگهداشتن حریم رسول خدا(ص)، وگرنه براساس آیه 2 مجادله مادر هر کس همان شخصی است که او را به دنیا می آورد (ان امهاتهم الا اللائی ولدنهم).
2. عایشه برخلاف دستور رسول خدا(ص) دشمنی هایی نسبت به اهل بیت آن حضرت نمود که حتی مورد اعتراض سایر همسران رسول خدا(ص) از جمله ام سلمه شد و حتی موجب شد بسیاری از مسلمانان در تشخیص راه حق دچار سرگردانی و انحراف شوند.
نکاتی قابل ذکر است:
به حکایت قرآن ، عایشه سرّ پیامبر را آشکار نمود. (1)
نقد عایشه در کلام پیامبر(ص) وجود دارد؛ از جمله علما اهل سنت این روایت را نقل می کنند که : روزی پیامبرصلَّی اللّه علیه و آله و سلَّم رو به همسر خود عایشه کرد و گفت:(می بینم که به همین زودی از منطقه (حوأب) می گذری و مورد هجوم سگان آنجا قرار می گیری. تو با علی نبرد می کنی در حالی که در این نبرد، ستمگری. عایشه مبادا چنین کنی!؟). (2)
غزالی از بدخلقی عایشه نسبت به پیامبر(ص) چنین یاد می کند: (ابوبکر پدر عایشه، روزی به خانه پیامبر آمد و از عایشه رفتار ناپسندی نسبت به پیامبر دید! ) (3)
امیرمومنان (ع) با عایشه و اصحاب جمل نجنگید ، بلکه آنان بودند که با جنگ افروزی از مکه راهی بصره شده و با زدن بر طبل جنگ و نافرمانی ، به جمع آوری نیرو و امکانات برای نبرد با خلیفه وقت پرداخته ، جامعه اسلامی را دستخوش تشتت کردند. علامه ابو منصور تمیمی بغدادی، از علمای اهل سنت، می‌گوید:
(علی با اصحاب جمل و صفین برای آن که اسلام بیاورند، نجنگید؛ بلکه علت پیکار او با آنان این بود که علیه او طغیان کرده بودند و برای همین به اصحابش فرمود: شما شروع به جنگ نکنید تا آنان نبرد را با شما آغاز کنند).(4)
به نکاتی که از این شورش می توان درس گرفت ، درنگ کنید:
الف. امام به اصحاب جمل سه روز مهلت داد تا از شورش علیه حکومت اسلامی دست بردارند. بیهقی در این‌باره گوید:
(علی(ع) با اهل جمل نجنگید تا آن که سه روز آنان را به اطاعت و حق فرا خواند. در این سه رو سپاهیان آن حضرت مجروحین فراوانی داد، ولی به دستور امام(ع) از جنگ پرهیز می‌کردند. بعد از جنگ نیز به دستور امام(ع) کاری به مجروحان و فراریان نداشتند. بنابراین امام فقط در مقام دفاع بوده است و بس).
ب. امیرمومنان(ع) بعد از پایان جنگ ، عایشه را با عزت و احترام و کلیه اسباب و لوازم مورد نیاز راهی مدینه کرد؛ ابن جوزی در این‌باره گوید:
(علی(ع) عایشه را به بهترین اسباب مورد نیاز مجهز کرد و برادر عایشه، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، را به همراه 30 مرد و 20 زن از اشراف و متدینین بصره از قبیله همدان و عبد متین ملازم او ساخت. وقتی از عایشه درباره مسافرتش در بازگشت از بصره سؤال کردند، گفت: به خیر و خوبی گذشت و به خدا سوگند او (حضرت علی(ع)) اموال فراوانی به من داد و بیش‌تر هم عنایت فرمود، اما به همراهم مردانی را فرستاد که آنان را نمی‌شناختم. وقتی این سخن عایشه به زنان ملازم او که به فرمان امام علی(ع) در لباس مردان در آمده بودند، رسید، نزد عایشه آمدند و به او اعلام کردند که زن هستند. در پی آن عایشه سجده کرد و گفت: و اللَّه ای فرزند ابوطالب، جز کرم و خوبی نیفزودی و دوست داشتم که از این مسیر خارج نمی‌شدم. و دچار مصیبت و ناخوشی می‌شدم تا توان خروج از من گرفته می‌شد. (5)
ج. به این آیه قرآن که خطاب به زنان پیامبر(ص) است ، بنگرید: (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُن وَ لا تَبَرجنَ تَبَرجَ الجاهِلِیةِ الأُولی؛ و در خانه‌هایتان بنشیینید و آرام گیرید (و بی حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید) و مانند دوره جاهلیت پیشین آرایش و خودآرایی نکنید).(6). حرکت عایشه با این آِیه در تضاد است .
د. عایشه از شرکت در این شورش پشیمان شد ؛ ابن اعثم کوفی مورخ قرن چهارم، می نویسد:
(فکانت عائشة إذا ذکرت یوم الجمل تبکی لذلک بکاء شدیدا ثم تقول: یا لیتنی لم أشهد ذلک المشهد! یا لیتنی متّ قبل هذا بعشرین سنة! ؛ هر گاه عایشه به یاد جنگ جمل می‌افتاد، بشدت می‌گریست و می گفت : ای کاش در آن پیکار شرکت نمی جستم ! ای کاش بیست سال قبل از آن نبرد مرده بودم! ) (7)
3. ازدواج پیامبر(ع) با عایشه دلیل بر آن نیست که او تا آخر عمر به عدالت زیسته ، یا آنکه به وقت ازدواج، از بهترین های زنان دوران خود بوده است، زیرا قرآن درباره همسران حضرت می گوید: (عَسی‌ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِدات‌..؛ امید است که اگر او شما را طلاق دهد، پروردگارش به جای شما همسرانی بهتر برای او قرار دهد، همسرانی مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد..) (8)
پی نوشت
1. مفسران در ابتدای سوره تحریم این مطلب را ذکر کرده‌اند و بخاری در صحیح در کتاب طلاق و مسلم در صحیح در کتاب رضاع آن را بیان داشته‌اند.
2. عبد ربه، عقد الفرید، ج2، ص 283؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین ، ج3، ص 194 .
3. ر.ک: غزالی، احیاء العلوم .
4. شوشتری، احقاق الحق، ج 8، ص 554 - 550،
5. ابن جوزی، تذکرة الخواص ، ص 80،
6.احزاب، آیه 33،
7. الفتوح، ج‌2،ص487 ؛ ر.ک: بلاذری، أنساب‌الأشراف،ج‌2،ص249
8.تحریم ، آیه 5. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 8/100114014)