مفهوم (انتخابات) از نظر حضرت امام (ره)، به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی، چه بود؟ این واژه از چه زمانی وارد ادبیات حضرت امام (ره) و انقلاب اسلامی شد؟ اساسا آیا ایشان قبل از پیروزی انقلاب به انتخابات ا

مفهوم (انتخابات) از نظر حضرت امام (ره)، به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی، چه بود؟ این واژه از چه زمانی وارد ادبیات حضرت امام (ره) و انقلاب اسلامی شد؟ اساسا آیا ایشان قبل از پیروزی انقلاب به انتخابات ا

یکی از انتقادات امام (ره) به رژیم پهلوی این بود که انتخابات معنای واقعی ندارد. در آن زمان انتخابات دیگری غیر از انتخابات مجلس برگزار نمی‌شد و ایشان انتخابات مجلس را هم فرمایشی می‌دانستند.
امام(ره) در مبارزاتشان همیشه روی مردم حساب می‌کردند. ایشان به کودتا و یا به اصطلاح انقلاب مسلحانه اعتقاد نداشتند. گاهی اوقات بعضی‌ها نزد امام (ره) می‌آمدند و می‌گفتند ما به شاه دسترسی داریم، اگر اجازه دهید ما او را با شیوه‌های انتحاری از بین می‌بریم؛ اما ایشان قبول نمی‌کردند. البته امام (ره) بعدا می‌گفتند که اگر اهل این کار بودند، دیگر از من اجازه نمی‌گرفتند. در آن زمان حزب واقعی هم وجود نداشت و بخاطر اینکه تجربه‌ مشروطه را داشتند، می‌گفتند: اینها (احزاب) نمی‌توانند خیلی برای مردم کار کنند. ایشان مبارزه مسلحانه را تایید نکردند.
ما در مورد تایید مجاهدین خلق فکر می‌کردیم گروه مسلمانی هستند که دارند کار بزرگی انجام می‌دهند؛ اما ایشان نپذیرفتند. در سال 50 در نامه‌ای از امام (ره) خواسته بودم که آنها را تایید کنند که آن نامه به دست رژیم افتاد و به خاطر آن دستگیرشدم و به زندان افتادم. در سال 53 که به نجف رفتم، خدمت امام (ره) رسیدم و این بعد از انحراف آنها بود. به امام (ره) گفتم که اعتراف کنم ما اشتباه می‌کردیم و شما درست فکر می‌کردید. کار آنها را تبلیغ مسلحانه می‌دانستیم. فکر می‌کردیم فقط عده معدودی از اعلامیه‌ای که پخش می‌کنیم مطلع می‌شوند، اما موقعی که انفجاری رخ می‌داد، همه‌ دنیا با خبر می‌شدند و جامعه در جریان کار قرار می‌گرفت و ذهن مردم هم درگیر این موضوع می‌شد. به هر حال آن را تبلیغ خوبی می‌دانستیم که بگوییم مخالفین در ایران فعالند.
من می‌خواهم بگویم که امام (ره) برای نظر مردم اصالت قائل بودند. وقتی که ایشان از پاریس به ایران آمدند، در بهشت‌ زهرا(س)، در سخنان خود گفتند من دولت تعیین می‌کنم و بعد فورا گفتند من از طرف این مردم، دولت تعیین می‌کنم. برای ایشان خواست مردم یک واقعیت بود.
ائمه(ع) معصوم و منصوصند و بعد از آنها، نایب آنها شرایطی دارد و شرایط آن هم در قانون اساسی آمد. ولی فقیه را خدا تعیین نکرده و ممکن است تعداد زیادی فقیه این شرایط را داشته باشند. بنابراین انتخابات از رهبری شروع می‌شود. در زمان پیغمبر هم بیعت وجود داشت. در مدینه، احزاب و گروه‌ها با ایشان بیعت می‌کردند. آن موقع انتخابات به این شکل نبود و سران گروهها با پیغمبر قرار می‌گذاشتند. در قرآن هم چند آیه در مورد بیعت وجود دارد. پس بیعت یک زمینه کاملا دینی دارد. در تفکر امام (ره) و تفکر ما - که تفکر دینی است - وقتی کسی می‌خواهد سرنوشت مردم را در اختیار بگیرد و در امور مردم دخالت و قانونگذاری کند، به اجازه مردم احتیاج دارد و این اجازه با برگزاری انتخابات شکل می‌گیرد. در گذشته، انتخابات در حد سران گروهها و احزاب بود، ولی اکنون خود مردم مستقیما انتخاب می‌کنند. پس انتخابات حقیقتی است که با عنوان بیعت، هم در دین ریشه دارد و هم عامل مقبولیت یک نظام است. اگر مردم نخواهند، تصمیمات نظام را قبول نمی‌کنند، حتی اگر نظام را هم دوست داشته باشند.
در صحبت‌های امام (ره)، به خصوص در سالهای اول انقلاب، موارد زیادی مبنی بر تکلیف مردم برای شرکت در انتخابات وجود دارد. انتخابات راه بسیار درستی برای درست کار کردن حکومت است. جمهوری هم از همین مساله ناشی می‌شود. بنابراین اسلام با جمهوری ‌سازگاری دارد. اسلام غیر از زمان پیامبر (ص) و دوازده امام معصوم (ع)، نوع حکومت را تعیین نکرده است. راه تعیین نوع حکومت، عرفی است. البته همه انواع حکومت به خواست مردم برمی‌گردد. پس اسلام، جمهوری و انتخابات همه با هم هماهنگند.
سوال: (جمهوری اسلامی) از چه زمانی وارد ادبیات انقلاب اسلامی شد؟ دیدگاه امام راجع به جمهوری اسلامی چه بود؟
هاشمی رفسنجانی: این مساله به قبل از تدوین قانون اساسی برمی‌گردد. قبل از پیروزی انقلاب، خود مردم جمهوری اسلامی را شعار دادند. الان به یاد ندارم که چه کسی برای اولین بار جمهوری اسلامی را مطرح کرد. اما شعار (استقلال‌، آزادی، جمهوری اسلامی) از درون خود مردم جوشید. بعد از انقلاب و قبل از تدوین قانون اساسی بحث نظام اسلامی مطرح بود. در آن مقطع، امام (ره) جمهوری اسلامی را مطرح کرد. اینکه فرموده‌اند )نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد(بخاطر اختلاف در بین گروهها و حتی در شورای انقلاب بود. ما در شورای انقلاب با دوستان نهضت آزادی و غیر روحانی اختلاف داشتیم. بعضی‌ها می‌گفتند: جمهوری، و بعضی‌ها جمهوری جمهوری دموکراتیک را مطرح می‌کردند و پیشنهادهای مختلفی مطرح می‌شد. بالاخره امام (ره) جمهوری اسلامی را مطرح کردند و بعد هم به مردم گفتند که من به جمهوری اسلامی رای می‌دهم، شما به هر چه که دوست دارید، رای دهید. تقویت و تحکیم این جمهوری با خواست امام (ره) و سابقه‌ آن در میان مردم بود.
سوال: در مورد مفهوم (میزان رای ملت است) نظر حضرت امام (ره) چه بود؟ نظر شما چیست؟
هاشمی رفسنجانی: یعنی در جمهوری اسلامی همه چیز از انتخابات شروع می‌شود. رهبری هم به صورت دو مرحله‌ای انتخاب می‌شود. همه نهادهایی هم که مبعوث رهبری هستند با یک واسطه مبعوث مردم می‌شوند. رییس جمهور، مجلس و شوراها هم مستقیما با رای مردم انتخاب می‌شوند. دولت و نهادهای دیگر به تبع آن شکل می‌گیرد. تقریبا در نظام ما چیزی نیست که ریشه در آرای مردم نداشته باشد. یعنی همه باید خود را با رای مردم تطبیق دهند. میزان وسیله سنجش است. رای مردم شاقول شناخت سایر مسائل است. این، مفهوم تعبیر امام (ره) است.
سوال: دلیل اصرار حضرت امام (ره) به حضور همه‌جانبه مردم در انتخابات و دلیل اصرار ایشان به خصوص در زمان جنگ تحمیلی به برگزاری انتخابات در موعد مقرر چه بود؟
هاشمی رفسنجانی: ایشان استحکام نظام را منوط به حضور مردم می‌دانستند. همه می‌دانند که اگر مردم با نظام همراه باشند، آن نظام محکم است و هر اندازه که مردم بیشتر باشند، استحکام نظام نیز بیشتر است. این محور فکری امام (ره) بود و توصیه ایشان نیز همیشه این بود که هیچ‌گاه از مردم جدا نشوید و با مردم باشید.
در کودتای نوژه، ما کودتا را کشف کرده بودیم و می‌خواستیم کودتاگران را دستگیر کنیم که قرار بود جماران را بمباران کنند. من و آقای خامنه‌ای خدمت امام (ره) رفتیم و به ایشان گفتیم که شما امشب در خانه نباشید، ما نقشه‌ آنها را کشف کرده‌ایم، ولی با این وجود ممکن است از فرودگاه دیگری بیایند و این منطقه را بمباران کنند. ایشان معمولا این قبیل مسائل را قبول نمی‌کردند. ایشان با این مساله با استهزاء برخورد ‌کردند و ‌گفتند: اصلا کودتا در این نظام معنا ندارد. این هواپیما بالاخره باید در جایی فرود بیاید و وقتی پایین آمد، سر و کارش با مردم است. مردم هم که کودتاچیان را نمی‌پذیرند و اگر می‌پذیرفتند شاه ماندگار می‌شد. بالاخره امام (ره) از جماران بیرون نرفتند. ایشان درست فکر می‌کردند. نظامی که با مردم باشد، استحکام دارد و طبعا نظام مستحکم می‌تواند کار کند و انجام کار بزرگ هم با حضور مردم است. اگر مردم حمایت نکنند، برنامه‌های خوب هم شکست می‌خورد.
سوال: گویا مخالفت‌هایی با شکل‌گیری انتخابات با ویژگی‌های مد نظر امام (ره) وجود داشت. چه جریاناتی با ویژگی‌های مد نظر ایشان مخالف بودند؟
هاشمی رفسنجانی: بله. بعضی افراد در بحث ولایت می‌گفتند که ولی فقیه را خداوند تعیین کرده و اکنون هم بعضی‌ها این اعتقاد را دارند. این عده معتقدند که مشروعیت ولی فقیه به رای مردم نیست و ولی فقیه هر تصمیمی که بخواهد، می‌تواند بگیرد. امام (ره) به ولایت فقیه حق بالایی می‌دادند که نمونه‌ آن موضوع سلمان رشدی است. ایشان اختیارات ولی فقیه را محدود نمی‌دانستند، ولی دخالت ولی فقیه در زندگی مردم را قبول نداشتند. در قانون اساسی ما، همه در برابر قانون مساوی هستند. بعضی از همان آقایان نمی‌خواهند به انتخابات اصالت دهند. امام (ره) از لحاظ اصولی به ولایت فقیه جامع‌الشرایط معتقد بودند و در مواردی هم اجرا می‌کردند، مثلا مجمع تشخیص را موقعی تشکیل دادند که در قانون اساسی نبود و یا مثلا شورای عالی دفاع را در زمان جنگ تحمیلی تشکیل دادند که در آن زمان برای تمام دستگاهها، حتی در برخی موارد قانون وضع می‌کرد. ایشان نمی‌خواستند در شرایط عادی، برای تمشیت امور مسیر دیگری غیر از قانون را در پیش بگیرند،‌ مگر در موارد خاص. مثلا با اینکه شورای نگهبان وجود داشت، گفتند: اگر دو سوم مجلس قانونی را تصویب کرد، شورای نگهبان حق مخالفت با آن را ندارد.
سوال: مفهوم نظارت در مذاکرات خبرگان قانون اساسی چه بود و از نظر شما چیست؟ در مواردی که بین شورای نگهبان و وزارت کشور بر سر این مفهوم یا سایر مفاهیم قانونی اختلافی وجود داشت، امام (ره) در این قبیل موارد چگونه برخورد می‌کردند؟
هاشمی رفسنجانی: نظارت در مفهوم عمومی، وظیفه هر مسلمان است. امر به معروف و نهی از منکر مصداقی از نظارت همگانی است. اصل نظارت در اسلام، وظیفه‌ هر مسلمان است که وقتی که در محدوده معین قرار می‌گیرد، معنای خاص خود را پیدا می‌کند. در زمینه‌ سیاسی و اداری نظارت بستگی به تعریفی دارد که از آن ارائه می‌شود. نظارت در ذات خود مفهوم استصوابی یا استطلاعی ندارد. معنای نظارت بستگی به نظر قانون دارد. در دنیا ناظران زیادی وجود دارند که فقط وظیفه‌ گزارش کردن بر عهده‌ آنها است. بنابراین مفهوم نظارت به تعیین قلمرو آن در قانون بستگی دارد. در قانون اساسی نظارت تعریف نشده است. اگر قانون حدودی برای نظارت تعیین کرد، همان اجرا می‌شود؛ بنابراین مشکل واقعی برای نظارت وجود ندارد. اگر اختلافات سیاسی وجود داشته باشد، به مشکل برمی‌خورد. من در خبرگان قانون اساسی نبودم و به یاد هم ندارم که چه گذشت. اما قانون اساسی حق تفسیر را به شورای نگهبان داده است.
سوال: چه تفسیری از نظارت را به صلاح انقلاب می‌دانید؟
هاشمی رفسنجانی: طبیعی است همه‌ ما که در جریان به وجود آمدن انقلاب بودیم، مایلیم که رابطه نظام با مردم خیلی عمیق باشد و نظر اکثریت را همیشه در نظر بگیریم. من نمی‌خواهم شورای نگهبان را متهم کنم که غیر از این عمل می‌کند. فرض ما این است که شش فقیه شورای نگهبان عادلند. آنها هم نباید جوری فکر کنند که از معیارهای انقلاب دور شوند. همین حالا با مواردی مواجهیم که شاید برای شما جالب باشد. فقهای شورای نگهبان در شورای نگهبان موردی را به دلیل مغایرت با قانون اساسی یا شرع رد می‌کنند ولی در مجمع بر خلاف رایشان نظر می‌دهند؛ دلیل آن را هم رای دادن بر اساس مصلحت عنوان می‌کنند. قانون اساسی به شورای نگهبان اجازه‌ مصلحت‌گرایی نداده است. الان اگر من بخواهم وارد این بحث شوم، باید موردی حرف بزنم.
سوال: آیا در زمان امام (ره) بین شورای نگهبان و وزارت کشور چالشی وجود داشت؟ موردی را به یاد دارید؟
هاشمی رفسنجانی: موارد مختلفی وجود دارد. امام (ره) در بعضی موارد دخالت می‌کردند و مفهوم مورد مناقشه را محدود می‌کردند و بعضی‌ موارد هم دخالت می‌کردند و آن مورد را توسعه می‌دادند. امام (ره) گاهی حتی در موضوعات دخالت می‌کردند، مثل موضوع صداوسیما که اعضای شورای نظارت طبق حق قانونی‌شان مدیر صدا و سیما را عزل کرده بودند اما امام (ره) دخالت کردند و مانع شدند.
سوال: مشخصا در مورد انتخابات چه مواردی وجود داشت؟
هاشمی رفسنجانی: انتخابات یکنواخت نبود. نمی‌خواهم وارد این گونه مسائل شوم، چون به افراد برخورد می‌کند. این مسائل در تاریخ وجود دارد. رهبری هم الان این کار را می‌کند. مثلا در انتخابات قبلی رهبری باعث شدند که صلاحیت 200 تا 300 نفر که شورای نگهبان رد کرده بود تایید شود و یا مانع ابطال نتایج انتخابات مجلس ششم در تهران شدند.
سوال: مجموعه نظام تا چه حد توانسته به مفهوم مورد نظر امام (ره) از انتخابات وفادار بماند؟ انحراف از آن مفهوم اصیل مورد نظر امام (ره) چه تبعاتی در پی دارد؟
هاشمی رفسنجانی: اکنون قانون میزان است. نظرات امام (ره) نظراتی بود که شکل قانونی به خود گرفت. نظر امام (ره) را می‌توان همیشه تفسیر کرد و هر کس می‌تواند از حرف امام (ره) استنباط خود را ارائه دهد. اگر همه در عمل به قانون مقید باشیم، می‌توانیم نظرات امام (ره) را هم تامین کنیم. ما سعی کرده‌ایم قوانین بر خلاف آنچه که از سخنان امام (ره) می‌فهمیم نباشد. می‌توانیم با قانون موجود همان افکاری را که از ابتدای انقلاب برای حضور مردم در صحنه داشتیم، اجرا کنیم.
سوال: شما به عنوان یکی از افراد نزدیک به حضرت امام (ره) مهمترین دغدغه و نگرانی ایشان نسبت به نظام و آینده را در چه مواردی می‌دیدید؟
هاشمی رفسنجانی: تا جایی که به خاطر دارم ایشان تاکید داشتند که از موازین اسلامی پیروی کنیم و خواست مردم را در نظر بگیریم. ایشان خطر را در این می‌دید که ما از اسلام یا مردم دور شویم و بارها این مساله را مطرح می‌کردند. ضمن اینکه بر دوستی و هماهنگی مسوولان با همدیگر تاکید داشتند.
سوال: شما چند روز قبل از انتخابات دوم خرداد 76 در خطبه‌های نماز جمعه موردی را راجع به برگزاری سالم انتخابات ذکر کردید و بر صحت برگزاری انتخابات تاکید داشتید. آیا دلیل خاصی داشت؟
هاشمی رفسنجانی: دلیلش این بود که آن موقع هر دو طرف به من مراجعه می‌کردند و می‌گفتند که طرف دیگر قصد تقلب دارد. بعدا این سخنان را به حساب این آوردند که من می‌خواستم جلوی وزارت کشور را بگیرم که تقلب نشود. حقیقت موضوع، شکایت هر دو طرف بود. حتی نمونه‌هایی هم ذکر می‌کردند. همان روزی که در نماز جمعه این مطالب را مطرح کردم، قبل از ایراد خطبه‌ها، دو طرف آمده بودند و به من شکایت می‌کردند. این نوع نگرانی‌ها معمول است که در هر انتخاباتی وجود دارد. قصد من این بود که نگذارم تقلب شود، چون امانت‌دار مردم بودیم. انصافا می‌خواستم از آراء هر دو طرف، صیانت کنم.
سوال: آیا در ماجرای انتخابات مجلس هفتم به مصوبه‌ مجمع تشخیص مصلحت در مورد تایید صلاحیت‌ها عمل شد یا خیر؟
هاشمی رفسنجانی: آنچه که ما تصویب کردیم روشن است. مجری قانون نیستیم. دولت مجری قانون و شورای نگهبان هم ناظر بر اجرای قانون است. اگر کسی شکایت داشته باشد، مرجع شکایت روشن است. به ما هم مراجعه نشد که تفسیری بخواهند. اگر ابهامی وجود داشت، در مصادیق بود. عده‌ای از آقایان معتقدند که شورای نگهبان تخلف کرد و شورای نگهبان هم محکم ایستاد که تخلف نکرده است. حتی در مجمع تشخیص هم این بحث مطرح شد و به نتیجه‌ای نرسیدند. از ما هم نپرسیدند که ما ابهام را تفسیر کنیم.
سوال: عده‌ای معتقدند که عملکرد شورای نگهبان باعث کاهش مشارکت مردم بوده و عده‌ای دیگر کم توجهی به معیشت مردم را عامل کاهش مشارکت می‌دانند. شما عامل کاهش مشارکت مردم را در چه می‌دانید؟
هاشمی رفسنجانی: من هر دو عامل را موثر می‌دانم. بالاخره یک عده‌ بخاطر رد صلاحیت‌ها در انتخابات شرکت نمی‌کنند. وقتی هم که توقعات مردم برآورده نشود، آنها دلیلی برای رای دادن نمی‌بینند. نمونه‌ آن را می‌توانید در انتخابات شوراها مشاهده کنید. نتیجه رای در انتخابات شوراها و مجلس شبیه هم بود. در انتخابات شوراها مجری و ناظر از یک جناح بودند. نمی‌توان در خصوص مشارکت کم مردم صرفا شورای نگهبان را مقصر دانست. به نظر می‌رسد هر دو عامل موثر است و ممکن است هر کس نقش طرف مقابل خود را بزرگ جلوه دهد.
سوال: بعضی یکدست شدن قوا را نوعی خطر و تهدید و برخی موجب کارآمدی می‌دانند. نظر شما در این خصوص چیست؟
هاشمی رفسنجانی: نظر من این است که کشور باید فراجناحی اداره شود. کسانی که تصمیم‌گیرنده هستند، باید چشم‌شان را بر منافع جناحی ببندند. البته طبیعی است مسوولان از بین کسانی که به آنها اعتماد دارند، همکاران خود را انتخاب می‌کنند. البته انتخاب مسوولان باید بر اساس کارایی همراه با اعتماد باشد، نه بر اساس مسائل باندی و جناحی.
در گذشته هم بعضا در مورد تشکیل دولت اختلاف نظر وجود داشت. یک عده می‌گفتند که دولت باید یکپارچه باشد تا بتوانیم کارها را زودتر انجام دهیم. همان افراد، اکنون مخالف یکدستی قوا هستند. کشور باید بدون تعصبات باندی و جناحی اداره شود. اکنون در شرایطی هستیم که باید نیروهای خوبمان را - از هر جناحی که هستند - حفظ کنیم. البته هر کس در جای خودش و در حد مقدور. طبیعی است که وقتی گروهی قدرت را به دست می‌گیرد، افراد جدیدی را در مسوولیت‌ها می‌گمارد.
سوال: آیا با شرایط فعلی، مشارکت حداکثری مد نظر رهبر معظم انقلاب تامین خواهد شد؟
هاشمی رفسنجانی: این را من باید از شما سوال کنم، چون شما بیشتر از ما با مردم ارتباط دارید. در نظرسنجی‌هایی که به دست ما می‌رسد، می‌گویند حدود 60 درصد مردم در انتخابات شرکت می‌کنند. این بستگی به تنوع نامزدها دارد. اگر نامزدها متنوع باشند و سلیقه‌های مختلف میدانی برای بروز خود داشته باشند، مردم بیشتر به صحنه می‌آیند. هنوز وقت داریم که انتخابات را طوری سازماندهی کنیم تا مردم رغبت کنند بیشتر رای بدهند که آرزوی ما همین است.
سوال: آیا تعدد و سطح فعلی کاندیداها متناسب با شان انتخابات ریاست جمهوری است؟ آیا شما نامزد انتخابات می‌شوید؟
هاشمی رفسنجانی: یکی از شروط من برای حضور در انتخابات این است که ببینم در بین نامزدها کسی که هم از لحاظ شخصیتی ظرفیت اداره کشور در شرایط فعلی را داشته باشد و هم دارای مقبولیت باشد، وجود دارد یا خیر؟ ممکن است تعدادی از افرادی که اکنون هستند، صلاحیت ذاتی داشته باشند که اگر پشتوانه رای مردمی همراهشان باشد، می‌توانند کشور را اداره کنند. ظرفیت شخصی و پشتوانه رای مردمی باید با هم باشند. ممکن است افرادی ظرفیت ذاتی داشته باشند، ولی مردم به هر دلیلی کمتر به آنها رای بدهند. در این صورت پشتوانه خوبی برای اداره کشور ندارند،‌ هرچند که رییس جمهور قانونی هستند. من هم منتظر این هستم که در میان افرادی که در انتخابات نامزد شده‌اند و یا می‌شوند، افرادی که این دو ویژگی را داشته باشند خودنمایی کنند.
سوال: تصمیم خود را برای حضور یا عدم حضور در انتخابات چه زمانی نهایی خواهید کرد؟ رویکردهایی که تا کنون نسبت به شما وجود داشته، به چه ترتیب بوده است؟
هاشمی رفسنجانی: در اصل، تمایل من این است که نیایم. دلیل عمده من این است که مردم تصور نکنند نظام وابسته به چند نفر است. جامعه ما بالنده است و نیروهای خوبی دارد که در همه‌ شرایط بتوانند کشور را اداره کنند. این آرزوی من است. واقعا نمی‌خواهم که این اتفاق بیفتد. اگر دو شرطی که قبلا ذکر کردم محقق شود، خیال من تا آخر عمر راحت خواهد شد. بر فرض که این شرایط محقق نشود و این اتفاق نیفتد، طبعا به عنوان کسی که دلسوز انقلاب است و حاضر است هستی خود را در راه انقلاب بدهد، وارد میدان می‌شوم.
در مورد اینکه چه زمانی دقیقا تصمیم خود را اعلام می‌کنم، هنوز سه ماه تا نام‌نویسی فرصت باقی است و بحث‌های فعلی، کمی زود شروع شده است. وقت زیاد است و به موقع تصمیم خود را اعلام می‌کنم.
سوال: اگر فرض را بر حضور شما بگیریم، آیا در مشی و روش و کادری که با شما کار می‌کردند، تغییری وجود خواهد داشت؟ چه کادری را انتخاب می‌کنید؟ روش مدیریتی خود را چگونه اتخاذ می‌کنید؟
هاشمی رفسنجانی: شرایط زمانی، وضع کشور، نیازها، امکانات و اهداف، تعیین‌کننده هستند. هیچ‌گاه خود را اسیر هیچ کادری نکرده‌ام و نخواهم کرد. در زمان ریاست جمهوری من، دولت به سه گروه تقسیم شد. مثلا اگر کابینه 30 نفر عضو داشت، تعدادی از کارگزاران و تعدادی از مخالفان کارگزاران و جمعی مستقل بودند. دولت من از نیروهای مستقل و چپ و راست تشکیل شده بود. در انتخاب وزیران هم هیچ‌گاه به هیچ کس مدیون نبوده‌ام و افراد را بر اساس شایستگی‌هایشان انتخاب می‌کردم. بنابراین محدود به هیچ کادری نیستم. متناسب با وجود نیروها و نیاز کشور انتخاب خواهم کرد.
اگر بیایم طبیعی است که برنامه‌ها هم نمی‌تواند برنامه‌های آن زمان باشد. در آن زمان، برنامه‌ها بر اساس نیازهای پس از جنگ تدوین می‌شدند. الان شرایط متفاوت است و سیاست‌های کلی مبنای برنامه‌ریزی است که باید مراعات شود. الان اولویت‌های کاملا جدیدی در کشور مطرح شده است. الان باید کاری کنیم که بخش زیر خط فقر، زندگی شرافتمندانه‌ای داشته باشد. این هدف، با ایجاد تامین اجتماعی کامل و فراگیر و ایجاد اشتغال در کشور مقدور است، بدون اینکه به رونق اقتصادی صدمه وارد شود. مسائل امنیت اجتماعی نیز مهم است. مردم نباید دغدغه دخالت‌های بیجا در زندگی‌شان را داشته باشند. البته قانون محور هستند و همه باید آن را مراعات کنند. وقتی به پایین‌تر از این می‌رسیم باید بگذاریم مردم راحت باشند. اکنون شرایط دنیا به گونه‌ای است که با وجود ارتباطات، ماهواره، اینترنت و رسانه‌ها نمی‌توان مردم را از اطلاعات محروم کرد و یا بی‌حساب کار کرد. مساله‌ اشتغال در آن زمان هم مهم بود و اکنون نیز مهم است. اکنون نیروهای تحصیل کرده و کیفی ما بیکارند که باید در اولویت قرار بگیرند. مسائل زنان، جوانان و رسانه‌ها، شرایط و اقتضائات متفاوت با آن زمان دارند. بخاطر شرایطی ه در جهان و منطقه بروز کرده، در سیاست خارجی محورهای جدیدی پیش آمده است. اکنون ما انبوهی از تولیدات داریم که توجه به بازار صادراتمان مهم است. نیروها و امکانات زیادی برای صدور خدمات فنی و مهندسی داریم که باید فکری برای آنها بشود و البته برنامه سازندگی همچنان در اولویت است. زیرا هنوز تا رسیدن به نقطه‌ای که ایران استعداد و استحقاق آن را دارد فاصله داریم.
چون تصمیمی برای آمدن ندارم، هیچ گاه در مورد برنامه‌های آینده به این شکل فکر نکرده‌ام. اگر روزی به این نتیجه برسم که در انتخابات حضور یابم، آن موقع به برنامه‌هایم فکر می‌کنم.
سوال: اگر در انتخابات حضور پیدا نکنید، از شخص خاصی حمایت خواهید کرد؟
هاشمی رفسنجانی: بستگی دارد. اگر ببینم در میان افراد موجود شخصی بهتر از دیگران است و با افکار من بیشتر هماهنگی دارد، طبعا طرفداری نباید به گونه‌ای باشد که از امکانات نظام برای بعضی رقبای دیگر استفاده شود.
سوال: برخی معتقدند شما توسعه اقتصادی را بر توسعه سیاسی ترجیح می‌دهید. نظر شما در این مورد چیست؟
هاشمی رفسنجانی: توسعه سیاسی وجود داشت. انتخابات 30 میلیونی دوم خرداد 76 دیگر تکرار نشد. انتخابات مجلس هم از همین نمونه است. توسعه سیاسی واقعی این است که مردم احساس کنند می‌توانند سرنوشت‌شان را در دست بگیرند و در میدان حضور یابند. در انتخابات ریاست جمهوری و در انتخابات مجلس، در زمان دولت من وزیر کشور از هر جریانی بود، جریان مخالف او پیروز می‌شد که نمونه‌ای‌ درست از توسعه‌ سیاسی است. مردم آزادانه توانستند اعمال نظر کنند.
آرزوی من این است که مردم آزاد باشند و آزاد فکر کنند. اگر مردم آزاد باشند و ما هم درست کار کنیم، مردم اسلام را انتخاب می‌کنند.
سوال: در زمان ریاست جمهوری شما رسانه‌ها چه وضعیتی داشتند؟ آیا با تشکیلات قضایی در خصوص تنظیم این نوع مسائل ارتباطی داشتید؟
هاشمی رفسنجانی: ما مشکل عمده‌ای با رسانه‌ها نداشتیم. انتقادات تند جرایدی مثل سلام، بیان و ... را تحمل می‌کردیم و گاهی جواب می‌دادیم. قوه قضاییه در این مسائل دخالت نمی‌کرد. البته روابط ما با سران قوا به گونه دیگری بود. مرتب جلسه داشتیم و اگر مشکلی بود بین خودمان حل می‌شد. البته رسانه‌ها هم خیلی ماجراجویی نمی‌کردند. شما باید خوب بدانید چند روزنامه‌ای که در زمان من شکل گرفتند، مادر جنبش رسانه‌ای شدند. با وجود اینکه از پیش روزنامه‌های باسابقه‌ای وجود داشتند، ولی روزنامه‌های ”همشهری“، ”ایران“ و ”سلام“ و چندین مجله در زمان دولت من شکل گرفتند و این ناشی از فضای آزادی بود که دولت ایجاد کرده بود و هیچ وقت از طرف من به آنها تعرض نمی‌شد. به خصوص در روزنامه سلام مقالاتی تند منتشر می‌شد که می‌توانید ببینید. تیراژ رسانه‌ها نیز بیش از شش برابر شد.
سوال: انقلاب ما انصافا ماهیتی رهایی‌بخش دارد. مبانی و ادبیات این انقلاب در طول تاریخ کشور و منطقه کم نظیر و بی‌نظیر است. بعضا حرکتهایی انجام شد که بر وجهه جهانی انقلاب تاثیر گذاشت. مثل نوع برخوردی که با برخی رسانه‌ها یا اشخاص صورت گرفت. فراوان دیده می‌شود رویکردهایی که چهره انقلاب را به گونه‌ای دیگر جلوه می‌دهد. روزی به بالاترین مقامات قضایی گفتیم اگر به فرض به لحاظ قانونی راهی برای تخفیف این برخوردها نمی‌شناسید، لااقل به لحاظ مصلحت انقلاب به گونه‌یی دیگر عمل کنید. آیا این نوع برخورد با رسانه‌ها به مصلحت انقلاب است؟
هاشمی رفسنجانی: من حقیقتا انقلاب اسلامی را مظلوم می‌دانم. آنچه که ماهیت انقلاب اسلامی است، خیلی آزادتر از چیزی است که مطرح می‌شود. هیچ گاه ادعا نکرده‌ایم که می‌خواهیم فراتر از اسلام عمل کنیم. اسلام این ظرفیت را دارد که به مردم آزادی دهد. گاهی مذهبی‌های تندرو و یا سیاسی‌های تندرو کارهایی می‌کنند که درست نیست. دشمنان خیلی از انقلاب اسلامی عصبانی هستند. انقلاب اسلامی قلب منطقه را از دست استعمار خارج کرد. آنها می‌خواهند این انقلاب را تضعیف کنند. ابزار دشمنان ما بیشتر از ماست. در دوره‌ اول انقلاب که ده‌ها گروه مسلح در مقابل مردم ایستاده بودند، توانستیم از آن مرحله عبور کنیم. آن زمان با اکثریت مردم کار می‌کردیم. اکنون و در آینده هم می‌شود با اکثریت مردم کار کرد. این ظرفیت خود اسلام است.
سوال: نظر شما در خصوص لحن و ادبیات اخیر آمریکایی‌ها به خصوص بعد از پیروزی مجدد بوش در انتخابات چیست؟
هاشمی رفسنجانی: آمریکایی‌ها به خصومتشان با ما ادامه می‌دهند. آنها همیشه در این فکر بودند که به طریقی ما را از پای درآورند، ولی همیشه شکست خوردند. البته ما هم همیشه ضرر مادی کردیم. الان هم دشمن به دنبال ضربه زدن به ماست. اشغال عراق تجربه‌ خوبی برای آنهاست. آمتوجه شده‌اند که تعرض نظامی به کشورهای اسلامی حتی کوچک اسان نیست. آمریکا واقعا در باتلاق عراق گرفتار شده و تا کنون بیش از 200 میلیارد دلار هزینه کرده و آن طور که خودشان اعلام کرده‌اند بیش از هزار و 400 نفر کشته و 15 هزار نفر مجروح داده‌اند که خیلی از این مجروحان هم از کارافتاده شده‌اند. البته خیلی فکر می‌کنند خسارت آمریکا بیشتر از آن آمار رسمی است. این در شرایطی است که بخش اعظم مردم عراق به امید آزادی و انتخابات بطور جدی علیه آمریکا دست به کار نشده‌اند. اگر این امید آنها قطع شود، آمریکا دیگر توان ماندن نخواهد داشت. اگر هم انتخابات سالم در عراق برگزار شود، بر خلاف میل آمریکا عمل شده است. آمریکا برای نفت آمده بود که معکوس نتیجه گرفت. آمریکا در عراق خیلی ضرر کرد. ابهت جهانی‌اش شکست و جنایاتی مانند ابوغریب هیچ گاه فراموش نخواهد شد.
آمریکایی‌ها در لبنان و در مقابل جمعیت کوچک حزب‌الله به زانو درآمدند. جنوب لبنان یک ایران کوچک است و در ایران بزرگ، همه جا جنوب لبنان است.
به نظرم آمریکا به آسانی هوس نخواهد کرد که بخواهد تندروی کند. اگر این کار را انجام دهد هم ما صدمه می‌بینیم و هم آمریکایی‌ها. البته آمریکا بیشتر صدمه خواهد خورد. اگر اتفاقات جدی‌یی بیفتد ما می‌توانیم کارهای بزرگی انجام دهیم، آنها همه‌ این موارد را می‌دانند. اقدام نظامی بعید است، ولی محال نیست. آنها زخمی هستند و ممکن است کار احمقانه‌ای کنند، ولی در نهایت شکست خواهند خورد. ایذاهای سیاسی، فرهنگی،‌ اقتصادی ادامه خواهد یافت و تشدید خواهد شد.
باید در همه موارد با تدبیر، فضا را تلطیف کنیم. ما می‌خواهیم کشورمان را بسازیم و برای مردم رفاه فراهم کنیم. وارد کارهای اساسی کشور شویم. در عین حال می‌توانیم مواضع اصولی انقلاب را حفظ و با حفظ مواضع اصوبی می‌توانیم شر را از خود دور کنیم. لحن خصومت‌آمیز آنها علیه ما دلیل خاصی ندارد. این لحن خصومت‌آمیز در گذشته هم وجود داشته و چیز جدیدی نیست. مگر ما را به محور شرارت بودن متهم نکردند؟ لشکرکشی به افغانستان و عراق را مقدمه محاصره ایران می‌دانستیم. من چیز جدیدی در صحبت‌های اخیر مقامات آمریکایی نمی‌بینیم ولی سیاست خصومت آنها را جدی ارزیابی می‌کنم.
در همین شرایطی که نئونازی‌ها بر سر کارند، اگر تصمیم بگیریم مسائل را حل کنیم، برای ما مقدور است.
سوال: آیا می‌توانیم مسائل هسته‌یی را به نتیجه برسانیم؟
هاشمی رفسنجانی: شک نکنید که مساله هسته‌یی را به نتیجه می‌رسانیم. ما این تکنولوژی را داریم. می‌خواهیم سوخت نیروگاه هسته‌یی را تامین کنیم. خودمان باید سوخت نیروگاه بعدی را که می‌خواهیم بسازیم، تهیه کنیم و تا آن موقع هم این سوخت را تهیه خواهیم کرد. وقتی که تکنولوژی و منابع طبیعی داریم، دلیلی نداریم که از آن صرف نظر کنیم. ممکن است نظارت را شدیدتر کنند که اشکالی ندارد. اگر می‌خواستیم از حقوق خود تجاوز کنیم، نگران بودیم. همه چیز شفاف است و هیچ اتفاقی برای ما نمی‌افتد.
سوال: گاهی اوقات نظارت‌های آنان حساسیت برانگیز است و بعضا نوعی تحقیر و حریم شکنی تلقی می‌شود. این نظارت‌ها تا کجا ادامه پیدا می‌کند؟
هاشمی رفسنجانی: حریم‌شکنی همیشه وجود داشته است. آنها می‌خواهند تحقیر کنند. ما باید سعی کنیم عزتمان را حفظ کنیم. با وجود ماهواره‌ها، چیزی از چشم کسی مخفی نمی‌ماند. آنها در دستگاه‌های داخلی ما هم جاسوس داشتند و در نهایت به همان چیزی رسیدند که ما قبلا اعلام می‌کردیم. البته مسوولان ما قبلا از روی بی‌تجربگی مسائلی را مطرح نمی‌کردند. ما هیچ چیز مخفی نداریم. تکنولوژی هسته‌ای داریم که هنوز عملیاتی نشده است. هر وقت بخواهیم آن را عملیاتی کنیم، خیلی زود می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
سوال: روحانیت در انتخابات عراق چه نقش و جایگاهی دارد؟
هاشمی رفسنجانی: مساله مهم از نظر ما این است که مردم عراق با رای خودشان نظامشان را انتخاب کنند. ما می‌دانیم که اگر مردم انتخاب کنند، عراق آزاد و مستقل خواهد بود و در کنار آمریکا و اسراییل قرار نخواهد گرفت. این خواست جمهوری اسلامی ایران است. روحانیت در عراق باید زمینه حضور مردم را فراهم کند. ما نباید در روند انتخابات دخالت کنیم. مردم عراق در انتخاب آزاد هستند. اگر این انتخابات با شرایط سالم برگزار شود مردم می‌توانند افراد مورد نظرشان را انتخاب کنند، همانگونه که در ایران این اتفاق افتاده است. اگر در عراق که یک کشور عربی است این اتفاق یعنی برگزاری انتخابات واقعی و سالم بیفتد، حاکمیت مردم در منطقه برای بسیاری از کشورها نمونه خوبی خواهد شد. من فکر می‌کنم آمریکایی‌ها و بعثی‌های عراق نمی‌خواهند این اتفاق بیفتد؛ ولی توده مردم و روحانیت این را می‌خواهند. نگرانی رهبر معظم انقلاب هم بجاست. آمریکا دو راه بیشتر ندارد؛ یا اینکه در انتخابات تقلب کند که ممکن، ولی مشکل است و در نهایت مردم می‌فهمند که در انتخابات تقلب شده است. ولی اگر انتخابات برگزار شد و از نظر آمریکا افراد نابابی به مجلس راه یافتند، آن موقع ممکن است کودتا ه راه ‌افتد. بالاخره عبور از این دوره مشکل است و با مزاحمت آمریکا مواجه خواهد شد. اما مردم عراق، مردم متدینی هستند و می‌توانند این دوره را پشت سر بگذارند.
منبع:گفت‌وگو با هاشمی رفسنجانی، ایسنا 11 بهمن 1383 (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 141/66666)