تردیدی نیست که حضور گسترده مردم با انگیزه های دینی از یک سو و حضور مراجع دینی، علماء و چهره های مذهبی در سطوح رهبری از سوی دیگر، از مشخصه های بارز این انقلاب می باشد. در واقع حضور مردم در این نهضت، بواسطه حضور علماء، مراجع مذهبی و دعوت آنان از مردم بوده است، به طوری که بدون ترغیب رهبران مذهبی شرکت مردم و حمایت آنان از حرکت های انقلابی غیر ممکن بود.[1]
از طرفی هویت دینی انقلاب اسلامی بر همگان محرز و مسلّم است و تجلّی این هویت را می توان در رهبری، آرمان ها، اهداف، شعارها و نقطه های اوج انقلاب مشاهده نمود . در خصوص رهبری انقلاب می توان گفت که چهره امام خمینی (ره) پیش از آن که به عنوان رهبر یک نهضت شناخته شده و در نظر آورده شود به عنوان یک مرجع تقلید مورد توجه عموم مردم بوده و مردم نیز ایشان را به عنوان یک مرجع دینی می نگریستند و اگرچه امام (ره) فراتر از مرجعیت، یعنی اصلاح امر مسلمین و عزت بخشیدن به اسلام و امت اسلامی می اندیشیدند، ولی این وادی را بی واسطه مرجعیت نپیمودند.
لذا امام (ره) از یک سو مرجع تقلید بوده و از سوی دیگر، مصلحی مبارز و آزادی خواه و در یک کلام (مرجع مصلح) بودند و راز موفقیت امام (ره) نیز در همین نکته نهفته است . نفوذ و اعتبار امام (ره) بر پایه و مبنای تقلید بوده و زبان رهبری ایشان نیز با (زبان تکلیف دینی) که مردم با این مبنا و این زبان انس دیرینه داشته اند در واقع ظهور و بروز پیدا کرد.[2] بنابراین با تثبیت مرجعیت امام خمینی (ره) پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی (ره) ایشان در اولین قدم فتوای حرمت تقیه را صادر کردند و بدین وسیله موانع موجود بر سرراه مبارزه را مرتفع ساختند . از سوی دیگر امام (ره) معتقد بودند که امر به معروف و نهی از منکر در مسائلی که حیثیت اسلام و مسلمین در گرو آنهاست با مطلق ضرر، و لو ضرر نفسی یا حرج، رفع نمی شود و وجود حکومت طاغوت در جامعه اسلامی بزرگترین منکر و همکاری با طاغوت از انکر منکرات است و سکوت در صورتی که موجب تقویت طاغوت باشد حرام است و اعتراض و اظهار نفرت از ظالم واجب است ولو اینکه این اعتراض در رفع ظلم مؤثر نباشد.[3]
بدین ترتیب امام خمینی (ره) به عنوان یک مرجع و رهبر دینی، با این جهت گیری ها، موجب اشاعه تفکر مبارزه جویی و انقلابی در میان پیروان خود شدند و همه این موارد با برخورداری ایشان از پایگاه مرجعیت شیعه امکان پذیر گردید و این استمرار در مبارزات عملی و نظری امام خمینی منجر به نفی سلطنت و خلاف شرع دانستن آن از سوی ایشان شد، امام خمینی (ره) با استفاده از پایگاه مرجعیت شیعه توانست رژیم سلطنتی پهلوی را غیر مشروع دانسته و (حکومت اسلامی) را به عنوان طرحی جایگزین ارائه نماید.
امام خمینی (ره) به دلیل برخوردار بودن از موقعیت ممتاز مرجعیت دینی و پایگاه مردمی اش به خوبی توانست به جهت گیری ها و رویکردهای انقلابی اش مشروعیت دینی بدهد . به عبارتی مشروعیت رهبری انقلابی امام خمینی (ره) نه فقط به دلیل داشتن صفات شخصی ایشان بلکه مهم تر به سبب قرار گرفتن ایشان در جایگاه مرجعیت و رهبری دینی بود که به واسطه آن مردم مسلمان شیعه، گوش جان به فرامین ایشان می سپردند و اطاعت از وی را بر خود فرض و واجب می دانستند . فراگیر شدن رهبری امام خمینی (ره) هم با توجه به مرجعیت ایشان ممکن گردید چرا که وقتی امام در سیزده خرداد چهل و دو دستگیر شدند مردم به عنوان حمایت از مرجع تقلید خود و برای آزادی وی قیام کردند و به این ترتیب قیام پانزده خرداد رخ داد که آغاز نهضت و جرقه شروع انقلاب اسلامی و نفی مشروعیت رژیم شاه بود.
همچنین پیشتازی و طلایه داری امام خمینی (ره) به عنوان مرجع و رهبری دینی بود که سایر مراجع بنام هم چون آیات عظام آقایان گلپایگانی، مرعشی نجفی و دیگران به مناسبت های گوناگون و حساس انقلاب، اعلامیه صادر کردند و از نهضت تحت رهبری او حمایت کردند . نکته مهم این است که پشتیبانی مراجع عظام تقلید از نهضت امام خمینی (ره) در آغاز نهضت چه در اعتراض به تصویب لایحه انجمن های ولایتی و ایالتی و چه در اعتراض به دستگیری امام (ره) توسط رژیم پهلوی و تلاش برای آزادی ایشان و نیز اعتراض به تبعید ایشان به ترکیه و هم چنین حضور مؤثر آنان در هدایت مردم در قیام نوزده دی که در واقع اعتراض به توهین به امام در مطبوعات توسط عوامل رژیم پهلوی بود را نمی توان نادیده انگاشت . مراجع عظام و آیات دیگر در شهرستان ها با نبود حضور امام در ایران، نقش موثری در هدایت مردم داشتند و با صدور اعلامیه حمایت و پشتیبانی خود را از حرکت امام و انقلاب اعلام می داشتند . بنابر این مراجع عظام و آیات و علمای دیگر نقش مؤثری در هدایت انقلابی و دینی مردم داشتند و در بحبوحه انقلاب هم مراجع عظام با تاییدات شرعی از مبارزات و با صدور اعلامیه های متعدد بر علیه رژیم پهلوی نقش موثری را در حرکت عظیم انقلابی مردم و پیروزی انقلاب ایفاء کردند . رهبری سرآمد ایشان و شعاع هدایت و رهبری او چنان پرتو افکنی می کرد که حتی مخالفان غیر مذهبی شاه هم نمی توانستند رهبری آن را انکار نمایند .
بنابر این آنچه در این جا اهمیت دارد این است که امام خمینی (ره) با تمام ویژگی هایی که داشتند و از عنایت های خاص خداوند بهره مند بودند از جایگاه و پایگاه مرجعیت و رهبری دینی انقلاب اسلامی را هدایت و رهبری کرد تا اینکه خداوند مردم را در این انقلاب به پیروزی رساند و بعد از پیروزی انقلاب هم از همین پایگاه مرجعیت و رهبری دینی در جهت استقرار نظام جمهوری اسلامی و تثبیت آن و در مقابله با توطئه ها و دشمنی هایی که بر علیه انقلاب انجام گرفت، استفاده کردند و در عین حال مراجع معظم نیز نقش حمایت و پشتیبانی از انقلاب و نظام جمهوری اسلامی را استمرار دادند.
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: حمید عنایت، انقلاب در ایران، ترجمه مینا منتظر لطف، فرهنگ و توسعه، شماره 4، سال 1979، ص8.
[2]. ر.ک: جلیلی، سید هدایت، نهاد مرجعیت در دوران نهضت و نظام، در مجموعه مقالات انقلاب اسلامی و ریشه های (آن)، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، ج2، ص253.
[3]. ر.ک: امام خمینی (ره)، تحریر الوسیله، قم، انتشارات اسماعیلیان، ج1، ص472 482.
منبع: اندیشه قم
