مولفه های کلیدی در نظام تصمیم گیری و اجرااز منظر مقام معظم رهبری؟

مولفه های کلیدی در نظام تصمیم گیری و اجرااز منظر مقام معظم رهبری؟

رهبر معظم انقلاب با اشاره به سه مولفه کلان (آرمانها و اهداف نظام جمهوری اسلامی)، (راهبردهای عمومی و کلی) و ( واقعیات) وظیفه همه مسئولین و دولت جمهوری اسلامی ایران را در نظر گرفتن آنها در نظام تصمیم گیری و اجرا می دانند. نظام های سیاسی در جوامع بر مبنای اصول های کلی نوشته و نانوشته زیست می کنند. همین اصول کلی در نظام تصمیم گیری و اجرا، تعیین کننده می باشد. به عبارتی، اجزاء نظام (سیستم)های سیاسی حق تخطی از آن را ندارند. گروهی از اندیشمندان در مقام نظر برای دولت ها به نمایندگی از نظام های سیاسی کشورها، اصول و چراغ راهنمایی را در نظر گرفتند. برای مثال، گروهی از نظریه پردازان روابط بین الملل معروف به واقع گرا منافع ملی را چراغ راهنمای کشورها در زمینه سیاست خارجی می دانند. مقام معظم رهبری به عنوان تعیین کننده راهبردها و سیاست های کلان نظام جمهوری اسلامی مولفه هایی را برای تصمیم گیری و اجرای همه مسئولان در نظر گرفتند که در ادامه با عنایت به بیانات ایشان به بررسی این مولفه ها خواهیم پرداخت.

مولفه های کلیدی در نظام تصمیم گیری و اجرا

رهبر معظم انقلاب با اشاره به سه مولفه کلان (آرمانها و اهداف نظام جمهوری اسلامی)، (راهبردهای عمومی و کلی) و ( واقعیات) وظیفه همه مسئولین و دولت جمهوری اسلامی ایران را در نظر گرفتن آنها در نظام تصمیم گیری و اجرا می دانند.

(آنچه ما تصوّر میکنیم که وظیفه‌ی ما است، وظیفه‌ی مجموعه‌ی مسئولان کشور است، وظیفه‌ی دولت جمهوری اسلامی است، این است که این سه مؤلّفه‌ی بزرگ را برای همه‌ی تصمیم‌گیری‌ها و همه‌ی اقدامها در نظر داشته باشد: مؤلّفه‌ی اوّل عبارت است از آرمانها و اهداف نظام جمهوری اسلامی...مؤلّفه‌ی دوّم عبارت است از راه‌هایی که ما را به این اهداف میرساند؛ راهبردهای عمومی و کلّی.... [و سوّم] واقعیات، واقعیات را هم باید دید.) (بیانات معظم له در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری 1392/06/14)

الف) آرمانها و اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران

رهبر معظم انقلاب مولفه آرمان ها و اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران را تعریف می کنند و آن را ایجاد (تمدن اسلامی) می دانند. ( مؤلّفه‌ی اوّل عبارت است از آرمانها و اهداف نظام جمهوری اسلامی... که ... میشود در جمله‌ی کوتاهِ "ایجاد تمدّن اسلامی" خلاصه کرد) (بیانات معظم له در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری 1392/06/14)

( شاخصه‌‌ی اصلی و عمومی این تمدن، بهره‌‌مندی انسانها از همه‌‌ی ظرفیتهای مادی و معنوی‌‌ای است که خداوند برای تأمین سعادت و تعالی آنان، در عالم طبیعت و در وجود خود آنان تعبیه کرده است. آرایش ظاهری این تمدن را در حکومت مردمی، در قوانین برگرفته از قرآن، در اجتهاد و پاسخگوئی به نیازهای نوبه‌‌نوی بشر، در پرهیز از تحجر و ارتجاع و نیز بدعت و التقاط، در ایجاد رفاه و ثروت عمومی، در استقرار عدالت، در خلاص شدن از اقتصاد مبتنی بر ویژه‌‌خواری و ربا و تکاثر، در گسترش اخلاق انسانی، در دفاع از مظلومان عالم، و در تلاش و کار و ابتکار، میتوان و باید مشاهده کرد.) (بیانات معظم له در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی 1392/02/09)

1- خودشکوفایی
برآوردن نیازهای مادی و معنوی (اخلاقی) بشر مساله ایست که اندیشمندان مختلف راجع به آن در تمدن غرب و شرق راجع به آن بحث کردند. تمدن غربی مسولیت خود را صرفا رفع نیازهای مادی بشر می بینند و کارویژه خود را صرفا مادی می بینند. اما رهبر معظم انقلاب خودشکوفایی را یکی از وظایف تمدن اسلامی می داند. به عبارتی شاخصه ممیزه تمدن اسلامی در بهره مندی انسانها از همه ظرفیت های مادی و معنوی شان است. ( شاخصه‌‌ی اصلی و عمومی این تمدن، بهره‌‌مندی انسانها از همه‌‌ی ظرفیتهای مادی و معنوی‌‌ای است که خداوند برای تأمین سعادت و تعالی آنان، در عالم طبیعت و در وجود خود آنان تعبیه کرده است.) (بیانات معظم له در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی 1392/02/09)

2- حکومت مردمی
یکی از نقاط تاریک قرون وسطی سیطره کشیشان مسیحی بر تمام زندگی بشر غربی با ابزار دین تحریف شده مسیحیت بوده اند. در مقابل این تندروی گروهی به ضدیت با نقش اجتماعی دین برخاستند و لذا خواهان جدایی دین از سیاست شده اند.

اما از آغاز دین اسلام هرگز نقش مردم را در زندگی اجتماعی نفی نکرده است که نمونه بارز آن بیعت النساء است. از طرفی هم اسلام مردم را تابع شارع مقدس می داند لذا مردم در مقابل شرع برای ایجاد شرعی جدید حقانیت و مشروعیتی ندارند.

از این جهت، یکی از خطوط اصلی خط امام خمینی (ره) را نقش مردم است.( یکی دیگر از خطوط اصلی خط امام، نقش مردم است؛ هم در انتخابات که امام در این کار واقعاً یک حرکت عظیمی انجام داد، هم در غیر انتخابات، در مسائل گوناگون اجتماعی.) (خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران در حرم امام خمینی (ره) 1389/03/14)

3- حاکمیت اسلام و قرآن
این امکان وجود دارد که به صورت اسمی جامعه ی مسلمین دارای حکومت اسلامی باشد اما در آن قوانین برگرفته از قرآن (اسلام) نباشد.( آنچه دیده میشود در دنیای اسلام این است که به نام اسلام، دشمنان اسلام در پوشش اسلام با اسلام مقابله میکنند؛ همان تعبیری که امام بزرگوار ما (رضوان الله تعالی علیه) فرمود: اسلام آمریکایی، در مقابل اسلام ناب محمّدی. اسلام آمریکایی، اسلامی است که با طاغوت میسازد، با صهیونیسم میسازد، در خدمت هدفهای آمریکا قرار میگیرد، ظاهر آن هم اسلام است، اسم آن هم اسلام است، شاید بعضی از مراسم اسلامی را هم انجام میدهند؛ اگرچه آن‌طوری که انسان میشنود) (بیانات معظم له در محفل انس با قرآن 1393/04/08)

4- اجتهاد و پاسخگوئی به نیازهای نوبه‌‌نوی بشر
پویایی وقایع زندگی اجتماعی ذات نظام اجتماعی است و از آن گریزی نیست. لازمه بقای هر نظام اجتماعی در نظرگرفتن ذات آن است. اجتهاد سازوکاری اسلامی برای در نظرگرفتن سرشت و ذات نظام اجتماعی است. (نگاه اجتهادی و عالمانه به عرصه‌‌های گوناگون، از علوم انسانی تا نظام تعلیم و تربیت رسمی، و از اقتصاد و بانکداری تا تولید فنی و فناوری، و از رسانه‌‌های مدرن تا هنر و سینما، و تا روابط بین‌‌الملل و غیره و غیره، همه از لوازم این تمدن‌‌سازی است.( بیانات معظم له در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی1392/02/09)

5- پرهیز از تحجر و ارتجاع و نیز بدعت و التقاط
پایبندی به اصول کلیدی لازمه بقای هر ایدئولوژی است. در غیر این اینصورت هیچ ایدئولوژی، مکتب و نظام اعتقادی-معرفتی پایدار نمی ماند و قلب به چیز دیگری می شود. برای مثال، اگر نابرابری نژادی را نظام آپارتاید برداریم ایدئولوژی نظام آپارتاید منقلب خواهد شد. همچنین است اگر از اسلام اصول کلیدی چون توحید را بردارند.. البته معنای اصول فراختر از معنای واژه اصول در رساله هاست. در اینجا منظور تمامی ارزش های کلیدی اسلام است.

از این جهت رهبر معظم انقلاب در خطاب به انقلابیون جهان اسلام به این نکته توجه می دهند که (سلفی‌گری اگر به معنای اصولگرائی در کتاب و سنت و وفاداری به ارزشهای اصیل و مبارزه با خرافات و انحرافات و احیاء شریعت و نفی غربزدگی باشد، همگی سلفی باشید؛ و اگر به معنای تعصب و تحجر و خشونت میان ادیان یا مذاهب اسلامی ترجمه شود، با نوگرائی و سماحت و عقلانیت - که ارکان تفکر و تمدن اسلامی‌اند - سازگار نخواهد بود و خود باعث ترویج سکولاریزم و بی‌دینی خواهد شد) (بیانات معظم له در خطبه‌های نماز جمعه تهران + ترجمه خطبه عربی 1390/11/14)

6- ایجاد رشد اقتصادی عدالت محور
ایجاد ثروت و رفاه عمومی از جمله شاخصه هایی است که رهبر معظم انقلاب بدان به عنوان شاخصه تمدن اسلامی اشاره می کنند. ایشان همچنین به مساله عدالت در کنار مساله رشد اقتصادی توجه می دهند. (باید تصمیم‌گیری‌های بزرگی انجام بگیرد ... اگر چنانچه در این تصمیم‌گیری‌های بزرگ، عنصر عدالت مغفولٌ‌عنه باقی بماند، آن وقت ضررها و ضایعاتش غیر قابل محاسبه خواهد بود. لذا امروز بخصوص باید توجه به عدالت زیاد باشد؛ بخصوص رابطه‌ی پیشرفت و عدالت مشخص شود.) (بیانات معظم له در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی 1390/02/27)

( ما وقتی می‌گوییم منتظر امام زمان هستیم، بیشترین خصوصیتی که برای امام زمان ذکر می‌کنیم، این است که (یملأ الله به الارض قسطاً و عدلًا)؛ نمی‌گوییم: (یملأ الله دیناً و صلاة و صوماً). بااینکه آن هم هست و قسط و عدل در چارچوب دین، بهترین و بیشترین تحقّق را پیدا می‌کند، لیکن معلوم می‌شود که این عدل، یک مصرعِ بلند درخواستهای انسان است و اگر این روشی که الآن بعضیها غافلانه دنبال می‌کنند و آن، الگو گرفتن از زندگی غربی است، رواج پیدا کند، روز به روز این حالت بدتر خواهد شد. علاج این است که ما خودمان را از دنباله‌روی فرهنگ غربی در زمینه‌ی مسائل اقتصاد کاملًا خلاص کنیم و نجات ببخشیم. این‌طور نیست که اگر کشوری درآمد سرانه‌اش رقم بالایی است، معنایش این است که این درآمد سرانه به همه می‌رسد.) (بیانات معظم له در جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسئول و سر دبیران نشریات دانشجویی 1377/12/04)

7- اقتصاد اسلامی
نظام اقتصاد اسلامی با سه مفهوم رانت، ربا و فخرفروشی در مبارزه است .( شاخصه‌‌ی اصلی و عمومی این تمدن ... در خلاص شدن از اقتصاد مبتنی بر ویژه‌‌خواری و ربا و تکاثر است.) (بیانات معظم له در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی 1392/02/09)

( اسلام یک روش خاص خود دارد. مسلکی در مسائل اقتصادی جامعه‌ی اسلامی دارد و آن سلک را طی می‌کند. اساس سیاست کلّی اقتصادی کشور، عبارت است از رفاه عمومی و عدالت اجتماعی. البته ممکن است یک نفر با تلاش و استعدادِ بیشتر، بهره‌ی بیشتری برای خودش فراهم کند. این مانعی ندارد. اما در جامعه فقر نباید باشد. هدف برنامه‌ریزان باید این باشد.) (بیانات معظم له در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری 1372/05/12)

8- گسترش اخلاق انسانی
تمدن اسلامی مبتنی بر جامعه ای است که در آن انسان به مقام عبودیت می رسد و از این طریق خلق و رفتار این جامعه هم الهی می شود. (جامعه‌ای که به عبودیت خدا میرسد، یعنی به معرفت کامل خدا میرسد، تخلق به اخلاق‌الله پیدا میکند؛ این، آن نهایت کمال انسانی است. بنابراین هدف نهائی، آن است) (بیانات معظم له در دیدار دانشجویان کرمانشاه 1390/07/24)

9- دفاع از مظلومان عالم
حضرت امیرالمونین امام علی (ع) که خود مجسمه عدالت و دفاع از مظلوم بودند سفارش فرمودند که یاور مظلوم باشید و در برابر ستمگران بایستید. از این جهت، رهبر معظم انقلاب هم می فرمایند (پیام ما به دنیای اسلام، به دولتهای اسلامی این است که از توان خودتان، از توانایی‌های عمومی و ملی و دولتیِ خودتان استفاده کنید، از مظلوم حمایت کنید؛ بفهمانید به دشمنان که دنیای اسلام در مقابل سبعیت و تجاوز آرام نمی‌نشیند) (بیانات معظم له در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی 1393/05/07)

10- فرهنگ کار و نوآوری

یکی از نقاط تمایز کشورهای پیشرفته با کشورهایی که عقب مانده اند، فرهنگ کار است. کشوری مانند ژاپن بخش بیشتر توسعه خود را مدیون فرهنگ کار آن جامعه است. (یک کشور اگر بخواهد عزت خود را، هویت خود را، منافع خود را، امنیت خود را به دست بیاورد، احتیاج دارد به ابتکار، به کار. با نشستن، با خوابیدن، با غفلت از اطراف، نمیشود به اهداف عالی دست پیدا کرد. اینکه می‌بینید جامعه‌ی اسلامی و کشورهای اسلامی چند صد سال - دویست سال، سیصد سال - دچار عقب‌ماندگی شدند، که امروز چوب آن عقب‌ماندگی را همه‌ی ما داریم میخوریم، این به خاطر غفلتها بود) (بیانات معظم له در دیدار فرماندهان نیروی هوایی ارتش 1390/11/19)

ب‌) واقع نگری
یکی از دوگانه انگاری هایی که چالش فکری مهمی برای برخی از تحلیل گران ایجاد کرده است، مفهوم واقعیت و آرمان است. رهبر معظم انقلاب لزوم در هم کناری آرمان و واقعیت را گوشزد می کنند. (نسبت آرمانها با واقعیتهائی که وجود دارد، چیست؟ مثلاً فرض بفرمائید تحریم. تحریم یک واقعیتی است. خب، یکی از آرمانهای ما پیشرفت اقتصادی کشور است، از آن طرف هم واقعیتی وجود دارد به نام تحریم. یا در مسائل گوناگون سیاسی؛ در انتخابات، در غیره، غیره. آنچه که من میتوانم عرض کنم، این است که ما آرمانگرائی را صددرصد تأیید میکنیم، دیدن واقعیتها را هم صددرصد تأیید میکنیم. آرمانگرائی بدون ملاحظه‌ی واقعیتها، به خیالپردازی و توهّم خواهد انجامید. وقتی شما دنبال یک مقصودی، یک آرمانی حرکت میکنید، واقعیتهای اطراف خودتان را باید بسنجید و بر طبق آن واقعیتها برنامه‌ریزی کنید. بدون دیدن واقعیتهای جامعه، تصور آرمانها خیلی تصور درست و صحیحی نخواهد بود، چه برسد به دستیابی به آرمانها) (بیانات معظم له در دیدار دانشجویان‌ 1392/05/06)

ج‌) راهبردهای عمومی و کلان
یکی از شاخصه های تمدن اسلامی و آرمان و اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران دفاع از مظلوم است. رهبر معظم انقلاب دفاع از مظلوم را نه تنها یک هدف می داند بلکه آن را راهبرد عمومی و کلان نظام جمهوری اسلامی هم می دانند. راهبردهای دیگر عبارتند از اسلامیت، تکیه به آراء مردم و مانند آن می باشد.

(این راهبردها را بایستی شناخت، تکیه‌ی بر اسلامیت، ملاحظه‌ی ظالم نبودن و مظلوم نشدن در تعاملات گوناگون؛ اینکه فرمود: کُونا لِلظّالِمِ خَصماً و لِلمَظلُومِ عَوناً، این یک وظیفه است، این یک راهبرد کلّی است. راهبرد تکیه‌ی به آراء مردم و آنچه که مردم‌سالاری را تشکیل میدهد و راهبردهایی از این قبیل؛ اینها سیاستهای کلان و اساسی و راهبردهای اصلی نظام جمهوری اسلامی است برای رسیدن به آن آرمانها؛ کار عمومی، تلاش عمومی، ابتکار عمومی، وحدت ملّی، و از این قبیل چیزهایی که وجود دارد.) ( بیانات معظم له در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری 1392/06/14)

جمع بندی

در این مقاله تلاش شد تا با استفاده از بیانات و پیام های مقام معظم رهبری مولفه های کلیدی و لازم نظام تصمیم گیری و اجرا یعنی (آرمانها و اهداف نظام جمهوری اسلامی)، (راهبردهای عمومی و کلی) و ( واقعیات) را مورد بررسی قرار دهیم. همچنین تلاش شد تا ذیل هریک از مولفه ها شاخص های هر یک استخراج شود. رهبر معظم انقلاب مسئولین اجرایی و تصمیم گیر نظام را ملزم به در نظر گرفتن این سه مولفه می دانند.

منابع

بیانات معظم له در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی 1392/02/09
خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران در حرم امام خمینی (ره) 1389/03/14
بیانات معظم له در محفل انس با قرآن 1393/04/08
بیانات معظم له در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی1392/02/09
بیانات معظم له در خطبه‌های نماز جمعه تهران + ترجمه خطبه عربی 1390/11/14
بیانات معظم له در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی 1390/02/27
بیانات معظم له در جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسئول و سر دبیران نشریات دانشجویی 1377/12/04
بیانات معظم له در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری 1372/05/12
بیانات معظم له در دیدار دانشجویان کرمانشاه 1390/07/24
بیانات معظم له در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی 1393/05/07
بیانات معظم له در دیدار فرماندهان نیروی هوایی ارتش 1390/11/19
بیانات معظم له در دیدار دانشجویان‌ 1392/05/06
بیانات معظم له در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری 1392/06/14

بصیرت/حسن خدادی سهشنبه 22 مهر 1393