با گذشت سی سال از انقلاب، تشکیل شورای انقلاب فرهنگی و صرف هزینه های زیاد، چه حرکتی در جهت اسلامی سازی دانشگاه صورت گرفته؟

با گذشت سی سال از انقلاب، تشکیل شورای انقلاب فرهنگی و صرف هزینه های زیاد، چه حرکتی در جهت اسلامی سازی دانشگاه صورت گرفته؟

شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان متولی اصلی اسلامی کردن دانشگاه ها اقدامات متعددی را در این زمینه انجام داده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم ؛ الف - تصویب آیین نامه حفظ حدود و آداب اسلامی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی که براساس آن دانشگاه‌ها ملزم به رعایت حدود اسلامی و پرهیز از اختلاط‌های غیرضروری در محیط‌های دانشگاهی گردیدند. ب- تجدید نظر در اساسنامه جهاد دانشگاهی با رویکرد حذف وظیفه مشارکت این سازمان در اداره دانشگاه‌ها و تأکید بر انجام فعالیت‌های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه‌ها ج- تشکیل شورای اسلامی کردن مراکز آموزشی و تدوین آیین نامه اسلامی کردن مراکز آموزشی. مهمترین وظایف این شورا عبارت است از ؛ 1- تدوین و پیشنهاد سیاستهای مرتبط با اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به شورای عالی انقلاب فرهنگی. 2- تدوین راهبردهای مناسب برای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی بر مبنای یافته‌های موجود و پژوهشهای نوین. 3- ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای اساسی مؤثر در اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی به شورای عالی انقلاب فرهنگی. 4- نظارت بر اجرای صحیح مصوبات مربوط به اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی. 5- ارائه گزارش پیشرفت روند اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی حداقل هر شش ماه یک بار به شورای عالی انقلاب فرهنگی. این شورا در خصوص دانشگاهها توجه به یکسری اصول عمومی و اصول اختصاصی دارد. اصول عمومی دانشگاه‌ها 1- اهتمام به علم و دانش و اعتقاد به تأثیر بنیادی و قطعی آن در اداره صحیح جامعه و تأمین رفاه و سعادت مردم و رشد و توسعه متوازن. 2- اهمیت داشتن فکر و اندیشه و وجود آزادی برای تحقیق و نقد و بررسی آراء و نظریات گوناگون. 3- داشتن پیوند با واقعیت‌های جامعه و توجه به جنبه‌های عملی و کاربردی اندیشه‌های نظری. 4- داشتن آگاهی از مسائل و مباحث فکری و اجتماعی در عرصه سیاسی جامعه و مشارکت در صحنه زندگی اجتماعی و ایفای نقش در آن. 5- شناخت سنتها و مفاهیم اخلاقی و ارزشی و فرهنگی جامعه. اصول اختصاصی دانشگاه اسلامی 1- دانشگاه اسلامی دانشگاهی است که در آن: بینش توحیدی بر تمامی شئون دانشگاه و تفکر و اندیشه دانشگاهیان حاکمیت دارد و علم‌آموزی به منزله یک عبادت در جهت ایجاد و تقویت این نگرش ایفای نقش می‌کند. 2- دانشگاه اسلامی دانشگاهی است که در آن: محیطی سرشار از معنویت و مکارم اخلاق به منظور رشد و تعالی فردی و تربیت صحیح و تزکیه و تعلیم نفوس ایجاد می‌شود و حیات و شخصیت معنوی و اخلاقی افراد اعتلا می‌یابد. 3- دانشگاه اسلامی دانشگاهی است که در آن: افراد در پرتو معارف اسلامی با احساس تعهد و مسئولیت نسبت به رشد و تعالی جامعه و تحقق اهداف و ارزشهای اسلامی در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌جویند. د- تدوین سیاست های راهبردی اسلامی شدن مراکز آموزشی اهم سیاستهای راهبردی اسلامی شدن مراکز آموزشی عبارتند از ؛ 1. استاد فراهم آوردن زمینه‌های مساعد قانونی و اجرایی برای جذب و گزینش استادان شایسته از نظر علم، ایمان، تقوا، تعهد و آگاهی و پایبندی به مبانی و آرمانهای نظام جمهوری اسلامی ایران. جذب و گزینش استادان و مدرسان دروس معارف اسلامی به منظور گزینش استادان و مدرسانی با تواناییها و شایستگی‌های بالای علمی و معنوی و اخلاقی. فراهم کردن زمینه‌های مناسب مادی و معنوی برای شناسایی و تبیین و تکریم مقام استادان در دانشگاه و جامعه از دیدگاه اسلام به منظور تشویق و ترغیب آنان و افزایش نشاط و تحرک علمی و اجتماعی. برنامه‌ریزی به منظور توأم ساختن فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی اعضای هیئت علمی با نقش تربیتی و اخلاقی آنان در مراکز آموزشی و سطح جامعه. ارتقای سطح دانش و معرفت دینی، سیاسی و اجتماعی استادان متناسب با رشته تخصصی، علائق و تجارب آنان. قانونمند کردن فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی استادان به منظور فراهم آوردن محیطی سالم و آزاد و مطمئن برای بحث و گفتگو و ارتقای اندیشه دینی و ایفای نقش مؤثر آنان. نظارت و ارزیابی مستمر علمی اعضای هیئت علمی 2. دانشجو 1. ارتقای سطح بینش اسلامی و اعتقادی دانش آموزان برای ورود به آموزش عالی با توجه به پیوستگی و تلازم میان نظام آموزش عالی با نظام آموزش و پرورش. 2. گسترش و تقویت ایمان و اعتقاد اسلامی، تهذیب و تزکیه نفس و اعتلای عقلانی و علمی دانشجویان. 3. تقویت روحیه آرمان ‌گرایی، کمال‌جویی، نقادی، آزادگی، ایثارگری، مشارکت‌جویی، حقیقت‌جویی و تشویق و تقویت احساس مسئولیت اجتماعی دانشجویان. 4. ارتقای سطح دانش و بینش سیاسی و اجتماعی دانشجویان و تجهیز آنان با تواناییها و قابلیتهای مورد نیاز برای تحلیل مسائل جامعه و جهان در جهت تحقق آرمانهای اسلامی. 5. تشویق و زمینه‌سازی به منظور مادام‌العمر تلقی کردن تحصیل علم به عنوان یک ارزش و فریضه اسلامی. 6. قانونمند کردن فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی دانشجویان به منظور فراهم آوردن محیطی سالم و آزاد و مطمئن برای بحث و گفتگو و تحرک و فعالیت‌و ارتقای اندیشه دینی. 7. حل مشکلات اجتماعی و معیشتی دانشجویان به منظور فراهم آوردن بستر لازم برای فعالیت‌های علمی، فرهنگی و دینی آنان. 8. نظارت و ارزیابی هدفمند و مستمر علمی و اخلاقی دانشجویان و توصیه و تأکید بر خود ارزیابی آنها. 3. نظام برنامه‌ریزی فرهنگی 1. احیا و حفظ و ترویج فرهنگ اصیل اسلام در محیط‌های علمی با استفاده از روشهای کارآمد و هماهنگ با شئون محیط‌های علمی. 2. توجه به مبانی اسلامی در تدوین نظام برنامه‌ریزی فرهنگی به منظور تحقق آرمانها و ارزشهای انقلاب اسلامی. 3. توجه و تأکید بر توأم بودن نظام برنامه‌ریزی فرهنگی با نظام برنامه‌ریزی درسی، آموزشی، پژوهشی و مدیریت. 4. توجه به ملازمات و پیوستگی نظام آموزش و پرورش با نظام آموزش عالی در برنامه ‌ریزی‌های فرهنگی. 5. زمینه‌ سازی به منظور ایجاد توانایی بحث و گفتگو و نقد و ارزیابی سایر فرهنگها و تمدنها. 6. توجه به مقتضیات زمان و نیازها و علائق و رشته‌های تحصیلی دانشجویان در برنامه ‌ریزی‌های فرهنگی وارائه چهره‌ای متین و جذاب از آرمانها و ارزشهای اسلامی. 7. رعایت ویژگیهای معماری اسلامی و ملی در طراحی فضاهای کالبدی دانشگاه. 8. توجه و اهتمام ویژه به احداث مساجد و نمازخانه‌ها در مراکز آموزشی و اختصاص امکانات و تسهیلات در خور شأن به آن. 9. توجه به حفظ عفاف در مراکز آموزشی به ویژه تنظیم روابط بین دانشجویان دختر و پسر و تلاش در جهت فراهم کردن زمینه‌های مناسب برای این منظور و کاهش اختلاط آنها. 10. هماهنگی در سیاستگذاری فرهنگی مراکز علمی با رعایت مقتضیات اجرایی. 11. نظارت و ارزیابی هدفمند و مستمر برنامه‌ ریزی فرهنگی. 4: متون و برنامه‌ریزی درسی 1. طراحی نظام آموزشی، تدوین متون و برنامه‌های درسی در تمامی شاخه‌های علوم براساس جهان‌بینی الهی و پژوهش در پدیده‌های هستی به منظور شناخت و شناساندن آیات الهی در جهان. 2. توجه به هماهنگی و همسویی علم و دین در طراحی و تدوین برنامه‌ها و متون درسی. 3. بازنگری نظام برنامه‌ریزی درسی و اصلاح و تدوین متون درسی با استفاده از روشهای نوین و کارآمد علمی و مفاهیم و ارزشهای اسلامی. 4. طراحی و تدوین متون و برنامه‌های درسی براساس مبانی اسلامی به ویژه در رشته‌های علوم انسانی 5. هدایت نظام برنامه‌ریزی درسی به سمت تقویت فضایل اخلاقی و اجتماعی، پرورش قدرت ابداع و ابتکار و اعتماد به نفس و ایجاد باور به مبانی دینی و التزام به مسئولیتهای اجتماعی. 6. توجه و تأکید بر هماهنگی و تناسب متون اخلاقی و معارف اسلامی با نیازهای جدید و رشته‌های تحصیلی. 7. بازشناسی و معرفی مواریث و مفاخر علمی، فرهنگی، تاریخی و معاصر و بهره‌گیری از آنها در تدوین برنامه‌ها و متون درسی برای تقویت روحیه خودباوری و استقلال‌خواهی. 8. تدوین نظام جامع نظارت و ارزیاب هدفمند و مستمر متون و برنامه‌های آموزشی و درسی ه- نظام برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی 1. اصلاح و تدوین نظام برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی با توجه به نیازهای جامعه و تحولات روزافزون علوم، با تأکید بر گسترش مرزهای دانش و براساس مبانی اسلامی. 2. توجه ویژه به اهمیت رشته‌های علوم انسانی در تربیت و انسان‌سازی و تأثیرات مثبت و منفی آنها در تحولات فرهنگی با عنایت به وجود قابلیت‌ها و ظرفیت‌های فراوان در کشور. 3. ایجاد هماهنگی و تناسب بین نظام آموزشی و پژوهشی آموزش و پرورش و آموزش عالی با توجه به ملازمت و پیوستگی آنها. 4. افزایش انعطاف‌پذیری به منظور پاسخگویی به نیازها و تحولات علمی و اجتماعی. 5. بهره ‌گیری از تجارب علمی در سطوح ملی و بین‌المللی به ویژه تجارب حوزه‌های علوم دینی. 6. توجه به هماهنگی و همسویی علم و دین در بینش اسلامی در طراحی و تدوین برنامه‌های آموزشی و پژوهشی. 7. تقویت روحیه تحقیق و تتبع، آموزش تفکر منتقدانه، استفاده از فن‌آوریهای نوین آموزشی و ارائه الگوهای جدید به منظور ایجاد تحول و اصلاح در روشهای تدریس و پژوهش. 8. برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی براساس پژوهش‌های علمی و ایجاد تعادل و تناسب میان آموزش و پژوهش در برنامه‌ها و متون. 9. نظارت وارزیابی هدفمند برنامه ‌ریزی آموزشی و پژوهشی. 6: مدیریت 1. توجه و تأکید بر تقویت ارزشهای اسلامی انقلابی، تعهد اجتماعی، زمان‌شناسی، قانونمندی، تفاهم و احتراز از خود محوری در طراحی و هدایت نظام مدیریتی. 2. اصلاح و طراحی نظام جامع و هماهنگ مدیریت براساس ایجاد تعادل در فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و اجتماعی با توجه و تأکید برحذف مراکز موازی تصمیم‌گیری، رایزنی و مشورت با مسؤولان و دست‌اندرکاران و جلب مشارکت دانشگاهیان. 3. اعتماد به مدیران و ایجاد زمینه‌های ضروری استقلال عمل در حوزه‌های مدیریتی برای افزایش توان رقابت سالم و رشد پیشرفت. 4. تربیت و انتخاب مدیرانی متعهد و متخصص با تأکید بر شایسته‌سالاری. 5. توجه به نفش الگویی استادان در رفتارسازی دانشجویان و الگوسازی براساس آن نقش از طریق شناسایی و معرفی و تشویق مدیران، استادان، دانشجویان و کارمندان شایسته براساس شاخصه‌های مدیریت در نظام اسلامی. 6. تقویت زمینه‌های نظری و عملی برای اصلاح مداوم روشهای مدیریتی و افزایش کارآمدی آنها به منظور تحقق ارزشهای اسلامی و معیارهای انقلابی. 7. نظارت و ارزیابی هدفمند و مستمر به منظور تقویت ابعاد علمی و اسلامی مدیریت مراکز آموزشی و علمی. و- تشکیل کمیته هماهنگی آموزش‌های دینی به منظور تحیکم جایگاه آموزشهای دینی، هماهنگی در سیاستها و روز آمد کردن روش‌های ارائه این آموزش‌ها و به طور کلی برای تحقق اهداف سیاستهای آموزش‌های دینی، این کمیته زیر نظر شورای اسلامی شدن تشکیل شده و به فعالیت مشغول است. از جمله این فعالیت‌ها تشکیل (کمیته تخصصی برنامه ریزی دروس معارف اسلامی) بوده است ز- تشکیل ستاد گسترش و تعیق اسلام در مراکز آموزشی ریاست این ستادها با رئیس دستگاه است. آیین نامه ستاد مذکور به دستگاههای ذی ربط ابلاغ شده و این ستادها بر اساس آیین نامه خود به فعالیت مشغول‌اند و به صورت دوره‌ای در شورای اسلامی شدن به ارائه گزارش فعالیت‌های خود می‌پردازند. رعایت اصول حاکم بر دانشگاه‌ها و سیاستهای راهبردی مربوط به هر یک از مؤلفه‌ها، آثار و نتایجی را به بار می‌آورد که به صورت شاخصهایی قابل بررسی و اندازه‌ گیری است. مهم‌ترین شاخص‌های مربوط به اصول و سیاستهای عمومی دانشگاه‌ها عبارت است از: 1. افزایش سهم کشور در ابداعات و اختراعات و اکتشافات علمی. 2. کاهش وابستگی کشور به بیگانگان به ویژه در زمینه علوم و صنایع و فن‌آوری. 3. ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه و افزایش التزام عملی به مقررات و قوانین. 4. گسترش زمینه‌های بحث و گفت وگوی سازنده و آمادگی برای پذیرش آرای صحیح دیگران. 5. افزایش دانش آموختگان متعهد، متقی، فاضل، شجاع و حساس به سرنوشت کشور. همچنین رعایت اصول و ارزشهای اسلامی در سیاست‌های مربوط به مولفه‌های مختلف دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزشی نتایجی را به بار می‌آورد که به صورت شاخص‌هایی قابل بررسی و اندازه‌گیری می‌توان ارائه کرد و مهم‌ترین آنها از این قرار است: 1. افزایش باور عمومی نسبت به عقاید اسلامی و اعتلای روح معنویت و مکارم و فضایل اخلاقی. 2. افزایش میزان تعهد عملی نسبت به احکام و ارزشهای اسلامی و آرمانهای انقلاب. 3. فراهم شدن زمینه‌های مشارکت هرچه بیشتر در انجام برنامه‌های دینی و اخلاقی. 4. بالا رفتن توان فکری و روحی برای دفاع مؤثر و معقول از دستاوردهای انقلاب و مبارزه با تهاجم فرهنگی. ح- تدوین سیاست‌های ارتقای فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها اصول حاکم بر این فعالیت‌ها عبارتند از: تبیین و معرفی اصول و ارزش‌های اسلامی و دفاع از آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران، تقویت و معرفی اصول و ارزش‌های اسلامی و دفاع از آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران، تقویت و گسترش روحیه تعهد به کشور، خدمت به مردم و استقلال فرهنگی، معرفی جامع فرهنگ و مدنیت اسلام و ایران، اهتمام و اولویت بخشیدن به فعالیت‌های فرهنگی دینی، بازشناسی و ارزیابی مواریث و سنن دینی و ملی، تقویت عناصر مثبت فرهنگی از قبیل تفکر و قدرت نقادی، خود باوری، امید به آینده، احترام به حقوق دیگران، نظم‌ پذیری، وجدان کاری و احترام به قانون، رعایت موازین و احکام اسلامی در فعالیت‌های فرهنگی و هنری و ایجاد زمینه مناسب برای بهره‌گیری مطلوب و متعادل فرهنگی و هنری از اوقات فراغت. (پایگاه اطلاع رسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی , شورای اسلامی شدن مراکز آموزشی ) این بخشی از اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص اسلامی کردن دانشگاهها بود . البته روشن است که کارآیی و اثربخشی سیاستهای مذکور، که به اهم مصادیق آنها در مجموعه حاضر اشاره شده است، علاوه بر آنکه مبتنی برطراحی و تدوین سیاستها و برنامه‌های اجرایی دقیق و واقع ‌بینانه است، مستلزم توجه جدی به مجموعه‌ای از عوامل محیطی است که به نحو مستقیم و غیرمستقیم و به اشکال گوناگون می‌توانند برتمامی یا بخشی از عملکرد یا اثربخشی راهبردها و برنامه‌هایی که در فرآیند اسلامی شدن در حال اجرا هستند اثر گذشته و آنها را از مسیر و مقصود اصلی منحرف ساخته یا کارآیی و اثربخشی آنها را افزایش دهند. رسانه‌ها، حوزه‌های علمیه، فضای عمومی جامعه در تمامی ابعاد آن، مسائل اقتصادی، روابط و مناسبات بین‌المللی و تأثیر متقابل با مسائل داخلی، هماهنگی راهبردی در سطوح مدیریت کلان نظام در مورد آموزش عالی و اسلامی شدن و آموزش و پرورش، از جمله عواملی هستند که اقتضائات محیطی خود را بر فضای دانشگاه وارد می‌آورند. در ارزیابی اقدامات و عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد اسلامی کردن دانشگاه باید بگوییم هر چند در این راستا اقدامات ارزنده ای توسط این نهاد صورت گرفته است اما تا رسیدن به آرمان های امام و مقام معظم رهبری هنوز فاصله زیادی باقی مانده است. اگر دانشگاه می خواهد مبدأ تحولات در کشور باشد باید فکری که در این دانشگاه به دانشجو القا می شود فکر اسلامی باشد و تعهد به نظام و کشور را به دنبال داشته باشد. پس از گذشت سی سال می توان گفت: رد پای جریان های منحرف و مخالف نظام در برخی مراکز آموزشی کشور به چشم می خورد؛ بنابراین ضرورت تداوم انقلاب فرهنگی همانند سال های نخست انقلاب همچنان به قوت خود باقیست. همگان می دانند که بیشترین سرمایه دشمن در راستای به انحراف کشیدن دانشجو و دانشگاه است و اگر خدای ناکرده این هدف شوم روزی محقق گردد هویت ملی و اسلامی ما نیز نابود خواهد شد. امروز تهاجم رنگارنگ فرهنگی دشمن با ابزار های متنوع به قصد بر هم زدن پیشینه دینی و تاریخی و هویت ملتها به قوت ادامه دارد. اگر امروز خودباوری از جوان ایرانی گرفته شود باید فرهنگ ایرانی - اسلامی را در لابلای کتاب ها و نوشته های پیشینیان به جستجو پرداخت. مرحوم امام فرمودند : دانشگاهها باید تغییر بنیانی کند و باید از نو ساخته بشود که جوانان ما را تربیت کنند به تربیتهای اسلامی . اگر تحصیل علم می کنند , در کنار آن تربیت اسلامی باشد , نه آنکه اینها را تربیت کنند به تربیتهای غربی ... باید دانشگاه اسلامی بشود تا علومی که در دانشگاه تحصیل می شود در راه تقویت ملت و با احتیاج ملت همراه باشد ... معنای اسلامی شدن دانشگاه این است که استقلال پیدا کند و خودش را از غرب جدا کند و خودش را از وابستگی به شرق جدا کند و یک مملکت مستقل , یک دانشگاه مستقل , یک فرهنگ مستقل داشته باشیم . ( صحیفه امام , ج 12, ص 248- 252) مقام معظم رهبری در این باره فرمودند : معنای اسلامی کردن دانشگاهها این است که باید دین وجه غالب دانشگاهها باشد ...اسلامی بودن دانشگاه یعنی دانشگاهی که بتواند علم را در خود بجوشاند ... اسلام برای علم , عزت وشرف اصیل قائل است نه شرف ابزاری و علم را نور می داند ... اسلامی بودن یعنی ایستادگی بر روی اصول و پایه های مستحکمی که زیر پای اندیشه و فکر انسان وجود دارد .( دانشگاه اسلامی و رسالت دانشجوی مسلمان , قم: معارف, 1377, ج3, ص 115-116, بیانات معظم له در دیدار با رؤسای دانشگاهها , 6/12/76) راه حلّ اسلامی کردن دانشگاه آیت الله جوادی آملی نیز در این زمینه فرمودند : داشتن دانشگاه اسلامی منوط به داشتن علوم اسلامی است و این علم زمانی فراهم می‌شود که اولاً علم را به حریم هندسه معرفت دینی راه دهیم و چتر دین را بر سر آن بگسترانیم و ثانیاً طبیعت را خلقت ببینیم و میان طبیعت‌شناسی و الهیات وفاق و آشتی برقرار کنیم و از سیر افقی فقط در مسیر علم دست برداریم و هرگونه فکر ناب، اندیشه سَرَه، عقل صرف و رهاورد علم صائب را موهبت الهی بدانیم که به انسان عطا کرده است.اگر خواستیم علوم تجربی و متون درسی دانشگاهها اسلامی گردد باید اولاً عنوان (طبیعت) برداشته شود و به جای آن عنوان (خلقت) قرار گیرد؛ یعنی اگر عالمی بحث می‌کند که فلان اثر در فلان ماده معدنی هست یا فلان گونه گیاهی چنین خواص و آثاری دارد، با تغییر عنوان یاد شده این‌گونه می‌اندیشد و آن را تبیین می‌کند که این پدیده‌ها و موجودات چنین آفریده شده‌اند. ثانیاً عنوان خالق که مبدأ فاعلی است ملحوظ باشد؛ یعنی آفریدگارِ حکیم صحنه خلقت را چنین قرار داده است که دارای آثار و خواص ویژه‌ای باشند. ثالثاً هدف خلقت که پرستش خدا و گسترش عدل و داد است به عنوان مبدأ غایی منظور شود. رابعاً محور بحث دلیل معتبر نقلی؛ مانند آیه قرآن یا حدیث صحیح قرار گیرد. خامساً از تأییدهای نقلی یا تعلیلهای آن استمداد شود. سادساً در هیچ موردی دعوای (حسبنا العقل) نباشد، چنان که ادعای (حسبنا النقل) مسموع نشود. سابعاً تفسیر هر جزئی از خلقت با در نظر گرفتن تفسیر جزء دیگر آن باشد تا از سنخ تفسیر تکوین به تکوین به شمار آید؛ نظیر تفسیر تدوین به تدوین، زیرا هر موجودی از موجودهای نظام آفرینش آیه، کلمه و سطری از آیات، کلمات و سطور کتاب جامع تکوین الهی است. در این صورت ارتباط موضوع دانش عالمان علوم طبیعی با خالق هستی‌بخش هم به لحاظ مبدأ آفرینش و هم به لحاظ مقصد و منتهای آن و هم به جهت صراط مستقیم محفوظ می‌ماند؛ اما اگر این نظم خاص اتفاق نیفتد و همچنان بر آن نگاه معیوب که طبیعت را منقطع الاول و الآخر تصور می‌کند، اصرار ورزیده شود چاره‌ای جز آن نیست که همچنان به شانس و تصادف بسنده کنند یا کار را به خود طبیعت استناد دهند و از این نکته که کسی طبیعت را به این صورت درآورده، غفلت ورزند و جهان را مانند انسان و انسان را بسان جهان، پوچ و بی‌معنا تفسیر کنند. انسان به دنیا می‌آید و رشد می‌کند و می‌پوسد؛ مانند دیگر پدیده‌های طبیعی بی‌آنکه از پوست به در آید و غایت و هدفی متعالی را تعقیب کند.( جوادی آملی , عبد الله , منزلت عقل در هندسه معرفت دینی , قم: مرکز نشر اسراء , 1386, ص 140-141) (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 1/100130018)