1. در دوران ما بیت المال چیست؟ 2- به دست کیست؟ 3- به چه مصارفی می رسد؟
1. در دوران ما بیت المال چیست؟ 2- به دست کیست؟ 3- به چه مصارفی می رسد؟ بیت المال، در نظام اقتصادی اسلام، بیشترین مباحث را به خود اختصاص داده و از جایگاهی ویژه برخوردار است. شاید بتوان اولین کاربرد این واژه را در صدر اسلام جستجو کرد که به محل جمع آوری زکات‌، غنائم جنگی و نیز مالیات‌ها، اطلاق می‌شد. البته این مفهوم امروزه معنای گسترده‌تری یافته و شامل هر منفعت و درآمد متعلق به حکومت اسلامی است که باید با اجازه حاکم مسلمین مصرف شود. در مورد ماهیت بیت‌المال، از زبان حضرت علی (علیه‌السلام) نقل شده که ایشان فرموده‌اند: بیت المال نه مال شخصی امام است و نه مال فردی از مسلمانان، بلکه، از آنِ مسلمانان است که در اختیار امام گذاشته می‌شود تا به عدل، به مصرف مسلمانان برسد. ملاک در مصرف بیت‌المال این است که در جهت مصالح امت اسلامی هزینه شود که البته تشخیص آن با حکومت اسلامی است. نکته‌ای که در مورد این بحث در زمان حاضر مطرح است این‌که پیچیدگی روابط جوامع امروز در بخش‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باعث شده، مسائل مرتبط با آن نیز پیچیدگی‌های خاص خود را پیدا کند و امر بیت‌المال نیز از این قاعده مستثنی نیست. به طور کلی می‌توان گفت ماهیت بیت‌المال امروزه در دو بخش قابل بررسی است، اول وجوهات شرعیه، که توسط مسلمانان به عنوان مالیات‌های شرعی پرداخته می‌شود و در اختیار مرجعیت شیعه قرار می‌گیرد، مانند خمس، زکات یا سهم امام که در راه توسعه علوم اسلامی و نیز انجام امور عام‌المنفعه مصرف می‌شود. بخشی دیگر مربوط است به هر گونه درآمد دولت و نیز اموالی که در اختیار آن است که بر طبق نظام سیاسی جمهوری اسلامی هزینه کردن آن در مسیر آبادانی کشور برعهده قوه اجرایی و تحت نظارت قوه مقننه است. نقش ولی‌فقیه در این‌باره را می‌توان در هر دو بخش پی‌جویی کرد. ولی‌فقیه به عنوان مجتهد هم می‌تواند در مالیات‌ها و درآمدهای شرعی تصرف کند و هم در مسائل حکومتی. تنفیذ اختیارات رئیس قوه اجرایی و نیز نظارت عالیه ایشان نسبت به امور را می‌توان از مصادیق بارز این نقش دانست. در مورد اموال دولتی که به عنوان بیت‌المال مدنظر است، این نکته حائز اهمیت است که به منظور سامان‌دهی، نهادهای خاصی نیز به وجود آمده تا مبنای صحیح مصرف بیت‌المال را تعیین کند. بنابراین مصرف بیت‌المال بر مبنایی دینی و قانونی صورت می‌گیرد که البته ممکن است همانند هر امر دیگری با سوءاستفاده‌هایی نیز همراه شود. لیکن مهم نوع و مبنای قانونی و شرعی آن است که در جامعه اسلامی تک‌تک افراد مسلمان نسبت به آن دارای وظیفه هستند. بیت المال در اندیشه اسلامی و به تبع آن در نظام اسلامی، به منظور تأمین اهدافی بلندمدت در حرکت تکاملی انسان به سوی سعادت مادی و معنوی است. که به نظر می‌آید نظام اسلامی نیز به گونه‌ای خاص در مسیر رسیدن به این اهداف است.این اهداف عبارتند از: 1. هدایت مردم به سمت اخلاق کریمه و ارزش‌های معنوی. 2. استقرار عدالت اجتماعی و اقتصادی در جامعه. 3. رشد استعدادها و شکوفایی ابتکار و خلاقیّت انسان‌ها. 4. ریشه کن کردن فقر از جامعه. 5. رسیدگی به مصالح و منافع مردم به خصوص محرومان و مستضعفان. 6 . پیشرفت و آبادانی کشور توجه به اصولی هم‌چون ( برقراری عدالت اجتماعی و قسط قرآنی)، (عمران و آبادی) و (رسیدگی به مشکلات مردم) نکته حاثز اهمیت در بحث بیت‌المال است. دست‌یابی به هر یک از این اصول، آثار و ثمرات فراوانی در مسایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد که مستلزم بهره‌وری صحیح از بیت‌المال است و رعایت آنها، نقش بسزایی در تحول و بهبودی وضع جامعه خواهد داشت. بحث نظارت و چگونگی مصرف بیت‌المال نیز از وظایف اصلی و اساسی حاکم اسلامی است که می‌تواند این روند را از لغزش‌ها مصون بدارد. از این رو، لازم است با متخلفان در این عرصه برخورد شدیدی صورت گیرد تا بتوان از ظرفیت‌های بیت‌المال در جهت پیشرفت کشور بهره برد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 1/100114167)
عنوان سوال:

1. در دوران ما بیت المال چیست؟ 2- به دست کیست؟ 3- به چه مصارفی می رسد؟


پاسخ:

1. در دوران ما بیت المال چیست؟ 2- به دست کیست؟ 3- به چه مصارفی می رسد؟

بیت المال، در نظام اقتصادی اسلام، بیشترین مباحث را به خود اختصاص داده و از جایگاهی ویژه برخوردار است. شاید بتوان اولین کاربرد این واژه را در صدر اسلام جستجو کرد که به محل جمع آوری زکات‌، غنائم جنگی و نیز مالیات‌ها، اطلاق می‌شد. البته این مفهوم امروزه معنای گسترده‌تری یافته و شامل هر منفعت و درآمد متعلق به حکومت اسلامی است که باید با اجازه حاکم مسلمین مصرف شود. در مورد ماهیت بیت‌المال، از زبان حضرت علی (علیه‌السلام) نقل شده که ایشان فرموده‌اند: بیت المال نه مال شخصی امام است و نه مال فردی از مسلمانان، بلکه، از آنِ مسلمانان است که در اختیار امام گذاشته می‌شود تا به عدل، به مصرف مسلمانان برسد.
ملاک در مصرف بیت‌المال این است که در جهت مصالح امت اسلامی هزینه شود که البته تشخیص آن با حکومت اسلامی است. نکته‌ای که در مورد این بحث در زمان حاضر مطرح است این‌که پیچیدگی روابط جوامع امروز در بخش‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باعث شده، مسائل مرتبط با آن نیز پیچیدگی‌های خاص خود را پیدا کند و امر بیت‌المال نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به طور کلی می‌توان گفت ماهیت بیت‌المال امروزه در دو بخش قابل بررسی است، اول وجوهات شرعیه، که توسط مسلمانان به عنوان مالیات‌های شرعی پرداخته می‌شود و در اختیار مرجعیت شیعه قرار می‌گیرد، مانند خمس، زکات یا سهم امام که در راه توسعه علوم اسلامی و نیز انجام امور عام‌المنفعه مصرف می‌شود. بخشی دیگر مربوط است به هر گونه درآمد دولت و نیز اموالی که در اختیار آن است که بر طبق نظام سیاسی جمهوری اسلامی هزینه کردن آن در مسیر آبادانی کشور برعهده قوه اجرایی و تحت نظارت قوه مقننه است. نقش ولی‌فقیه در این‌باره را می‌توان در هر دو بخش پی‌جویی کرد. ولی‌فقیه به عنوان مجتهد هم می‌تواند در مالیات‌ها و درآمدهای شرعی تصرف کند و هم در مسائل حکومتی. تنفیذ اختیارات رئیس قوه اجرایی و نیز نظارت عالیه ایشان نسبت به امور را می‌توان از مصادیق بارز این نقش دانست.
در مورد اموال دولتی که به عنوان بیت‌المال مدنظر است، این نکته حائز اهمیت است که به منظور سامان‌دهی، نهادهای خاصی نیز به وجود آمده تا مبنای صحیح مصرف بیت‌المال را تعیین کند. بنابراین مصرف بیت‌المال بر مبنایی دینی و قانونی صورت می‌گیرد که البته ممکن است همانند هر امر دیگری با سوءاستفاده‌هایی نیز همراه شود. لیکن مهم نوع و مبنای قانونی و شرعی آن است که در جامعه اسلامی تک‌تک افراد مسلمان نسبت به آن دارای وظیفه هستند.
بیت المال در اندیشه اسلامی و به تبع آن در نظام اسلامی، به منظور تأمین اهدافی بلندمدت در حرکت تکاملی انسان به سوی سعادت مادی و معنوی است. که به نظر می‌آید نظام اسلامی نیز به گونه‌ای خاص در مسیر رسیدن به این اهداف است.این اهداف عبارتند از:
1. هدایت مردم به سمت اخلاق کریمه و ارزش‌های معنوی.
2. استقرار عدالت اجتماعی و اقتصادی در جامعه.
3. رشد استعدادها و شکوفایی ابتکار و خلاقیّت انسان‌ها.
4. ریشه کن کردن فقر از جامعه.
5. رسیدگی به مصالح و منافع مردم به خصوص محرومان و مستضعفان.
6 . پیشرفت و آبادانی کشور
توجه به اصولی هم‌چون ( برقراری عدالت اجتماعی و قسط قرآنی)، (عمران و آبادی) و (رسیدگی به مشکلات مردم) نکته حاثز اهمیت در بحث بیت‌المال است.
دست‌یابی به هر یک از این اصول، آثار و ثمرات فراوانی در مسایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد که مستلزم بهره‌وری صحیح از بیت‌المال است و رعایت آنها، نقش بسزایی در تحول و بهبودی وضع جامعه خواهد داشت. بحث نظارت و چگونگی مصرف بیت‌المال نیز از وظایف اصلی و اساسی حاکم اسلامی است که می‌تواند این روند را از لغزش‌ها مصون بدارد.
از این رو، لازم است با متخلفان در این عرصه برخورد شدیدی صورت گیرد تا بتوان از ظرفیت‌های بیت‌المال در جهت پیشرفت کشور بهره برد.
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 1/100114167)





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین