یهودیت از زمان کدام پیامبر به وجود آمده است و در هنگام پیدایش یهودیت ایران در دوره کدام پادشاه بوده است؟

یهودیت از زمان کدام پیامبر به وجود آمده است و در هنگام پیدایش یهودیت ایران در دوره کدام پادشاه بوده است؟

حیات سیاسی یهودیان از فراز و نشیب های فراوانی برخوردار بوده به طوری که زندگی قبایلی آنان طی قرون مختلف در سرزمین ها و شرایط مختلفی، رقم خورده است.
بنی اسرائیل، (430) سال در مصر زندگی کردند (کتاب مقدس، 1995م، خروج: 12/ 40). سرانجام، (1220) سال قبل از میلاد مسیح(ع) به رهبری
حضرت موسی(ع) و یوشع بن نون(ع) از مصر فرار کردند و تا پذیرش توحید، حدود چهل سال در صحرا، سرگردان بودند. تاریخ سیاسی یهود، پس از دوران موسی
و یوشع بن نون در دوران میانهء یهودی تا پیش از میلاد مسیح را می توان در چند دوره بازشناخت:
1. دوران (داوران)، از تسخیر سرزمین کنعان تا استقرار حکومت پادشاهان یهودی (1023تا1230ق.م) (بان، 1358ش:27).
2. دوران پادشاهان یهودی (586-1023ق.م).
3. دوران اسارت و تبعید توسط آشوریان (538-586ق.م).
4. دوران سلطهء ایرانیان، از فتح بابل توسط کورش کبیر و بازگشت یهود به سرزمین اشغال شده (332-538ق.م).
5. دوران سلطهء یونانیان، از فتح اسکندر مقدونی تا حکومت مکّابیان (142-332ق.م).
6. دوران حکومت مکّابیان (63142ق.م).
7. دوران سلطهء رومیان (63ق.م) به بعد.
با مرور بر بخشی از مسائل مطرح در دوره های مختلف، تلاش می کنیم الگوی سامان سیاسی را از جهت تاریخی و دینی، مورد بررسی قرار دهیم. با این توضیح که برخی
از ادوار فوق از دولت یهودی خاصی برخوردار نیستند و بخش اندکی از نوشتار حاضر، تحت عنوان کلی تری به آنها اختصاص خواهد یافت. چنانکه، منبع اصلی در مطالعهء
مهم ترین ادوار، کتاب مقدس خواهدبود.
1. الگوی تکوین دولت در دوران (داوران)
از حدود (350) سال پیش از دوران سلطنتی اسرائیل تا زمان (شاؤول)؛ نخستین پادشاه اسرائیل، رهبرانی آن را اداره می کردند که کتاب مقدس از آنها به عنوان داور، یاد
می کند. از این رو دوران فعالیت آنها به عنوان دوران (داوران) خوانده می شود. بنی اسرائیل در زمان داوران، برای مدت چند قرن، از یک سو با اهالی کنعان مانند
فلسطینی ها ، حیتی ها و اموری ها در کشمکش بودند و از سوی دیگر، میان اسباط دوازده گانه نیز نزاع بود. این اقوام یهودی به صورت مستمر به گناه آلوده می شدند و
مجازات الهی، شامل حال آنها می شد. رهبران الهی آنان را از دست دشمنان نجات می دادند و به خداپرستی فرامی خواندند، اما دوباره به ویژه با درگذشت رهبرانشان به گناه
و بت پرستی روی می آوردند و حتی بدتر از پیشینیان به آن می پرداختند (کتاب مقدس، 1995م، داوران: 11/2-19).
2. الگوهای تکوین دولت در دوران (ملوک)
تاریخ یهود، صورت های مختلفی از تشکیل حکومت های دینی نشان می دهد. اوایل قرن (11ق.م)، به تقلید از ممالک فلسطینی، مردم اسرائیل در دوران پیری (سموئیل)
که او پسران خود را به عنوان داور بر اسرائیل گماشته بود و آنها به نیکی رفتار نمی کردند از سموئیل نبی، درخواست نصب شاه کردند. خداوند و سموئیل نبی از این
درخواست ناخرسند بودند، اما سرانجام این درخواست اجابت شد (کتاب مقدس، 1995م، اول سموئیل: 8/ 1-22) و با انتخاب شاؤول، توسط خداوند به پادشاهی،
دوران جدیدی از حیات سیاسی قبایل یهودی شروع شد. به تدریج قلمرو این حکومت یکپارچه افزایش یافت. پس از شاؤول، حکومت داوود(ع) و سلیمان(ع) حکومت
واحد آنان را به دو حکومت شمال و حکومت جنوب، تجزیه کرد. این امر یکی از مسائلی بود که در حیات سیاسی یهود، تأثیر جدّی گذاشت.
الگوهای مختلف نحوه رسیدن به کرسی سلطنت در دوران سلطنت پادشاهان یهودی
1 حکومت های الهی (پادشاهی منصوب از طرف خداوند)
در برخی از موارد، خداوند متعال از طریق انبیای خود، برخی را در میان بنی اسرائیل، به سلطنت و حکومت نصب کرده است. در واقع، براساس آنچه از کتاب مقدس استفاده
می شود، این نصب از جانب خداوند متعال و از طریق آنان (انبیای بنی اسرائیل) به مردم ابلاغ شده است. نه آنکه، کتاب مقدس مدعی باشد آنها صرفاً از طرف خود، چنین
نصبی را صورت داده اند. مانند حکومت داود وسلیمان
2-حکومت های ارثی
رسیدن به سلطنت به صورت ارثی، پدیده ای رایج در حکومت های اسرائیل و یهودا بوده است.
الف. پس از سلیمان(ع) در اسرائیل بیست نفر به حکومت رسیدند که ده نفر از آنان به صورت ارثی به سلطنت رسیدند و یک نفر از آنان نیز، زن بود که از طریق شوهر
خود به این منصب دست یافت.
ب. در حکومت یهودا نیز تعداد قابل توجهی به صورتی موروثی به سلطنت دست یافتند.
3-حکومت های منتخب مردم یا نخبگان غیردینی
در مواردی نیز انتخاب حاکم در دوران پادشاهان بنی اسرائیل، توسط مردم به انجام رسیده است.گرچه انتخاب داوود(ع) به جای شاؤول در اول سموئیل به انتخاب خداوند
بوده و تدهینش توسط سموئیل صورت گرفته است، اما این بیان نیز در اول (تواریخ) آمده است که او توسط مردم به پادشاهی برگزیده شد(کتاب مقدس، 1995 م، اول
تواریخ: 12 / 38؛ 13 / 1 3)و چهل سال حکومت کرد.(همان: 29 / 26 27)
4-حکومت های متغلبانه
در برخی از موارد، رسیدن به منصب سلطنت در میان حکومت های یهودی از طریق زور و غلبه انجام گرفته است. این پدیده در دولت اسرائیل برخلاف دولت یهودا که شاهد
این پدیده نبود در موارد متعدد رخ داده است.
3. الگوی تکوین دولت در دوران اسارت و بازگشت (الگوی دست نشاندگی سیاسی)
بابلیان تا حدود پنجاه و چهار سال (538-586 ق.م.) یهودیان را به اسارت گرفته و آنها را به بابل تبعید کردند و پس از آن، ایرانیان نیز پس از فتح بابل توسط کورش کبیر
و بازگشت یهود به سرزمین اشغال شدهء کنعان، حدود دو سده (332-538 ق.م.) یهودیان را تحت سلطهء خود داشتند. در دو دورهء سلطهء بابلیان و ایرانیان بر کنعان،
مواردی از انتصاب یهودیان به حکومت های محلی و دست نشاندگی سیاسی آنان را مشاهده می کنیم.
ب. بنیاد دینیِ یهودیت در تکوین دولت
الگوهای سیاسی مختلفی در تاریخ دیرین یهود برای دستیابی به قدرت سیاسی وجود دارد. از این رو، جایگاه دینی حاکمان به صورت واحدی معرفی نشده است و امکان
مشروعیت الهی آنها را نشان نمی دهد. هرچند از منظر دینی، ممکن است برخی از آنها بر برخی دیگر، ترجیح داشته باشند. در این راست، به بررسی برخی از این الگوها می پردازیم:
1. دخالت و فاعلیت سیاسی تکوینی خدا
در فهم الهی بودن حکومت های مطرح در تاریخ یهود، نباید این مسأله را از نظر دور داشت که خداوند متعال بنابر آنچه در عهد عتیق آمده است، به دو گونه در سامان دینی
سیاسی جامعه دخالت می کند.
عهد عتیق به فاعلیت تکوینی خداوند در حیات سیاسی، توجه فراوانی نشان می دهد. این مسأله در موارد مختلف مورد تذکر قرار گرفته است. به طور نمونه، در کتاب امثال
آمده است: (به نیروی من، پادشاهان سلطنت می کنند و قضات به عدل و انصاف قضاوت می نمایند. تمام رهبران و بزرگان جهان به کمک من حکمرانی می کنند) (کتاب مقدس، 1995 م، امثال: 8 / 14 16).
یک نوع از دخالت، از جنس تقدیرهای الهی در یاری دادن به افراد شایسته برای تکوین و حیات حکومت آنها و مجازات تکوینی افراد ناشایست در جهان است. گاه، تقدیر
الهی، برخی را به موفقیت های سیاسی، رهنمون می سازد و گاه، مانع موفقیت آنها یا موجب شکستشان می شود. عهد عتیق در موارد بسیاری به مسأله تقدیر الهی، نسبت به
افراد شایسته و ناشایست می پردازد. برخی از این موارد که به پادشاهان یهود، مربوط می شود عبارتند از:
1. حضرت داوود(ع) و حضرت سلیمان(ع) که از دیدگاه اسلامی پیامبرند، بنابر گزارش های عهد عتیق، پیامبر نبوده و فقط پادشاهانی نیکوکارند که دومی به تدریج به
انحراف گراییدگرایید (همان، اول پادشاهان: 11 / 1 13). در موارد مکرّر، حضرت داوود، وعدهء خداوند، مبنی بر به حکومت رسیدن فرزند او سلیمان را یادآوری
کرده است (همان، دوم سموئیل: 7 / 8 ؛14 اول پادشاهان: 1 / 13، 17، 29، 30 و 48)، اما وعده الهی به صورت خاصی است. چه آنکه، خداوند برای
حفظ سلطنت در نسل سلیمان(ع) این شرط را قرار داده است که به فرامین الهی پای بندی نشان دهد. در غیر این صورت، سلطنت در نسل او استمرار نخواهد داشت.
چنانکه، با انحراف تدریجی او، این مجازات نیز تحقق یافت و اخیای نبی نیز با دخالت علیه سلیمان این وعده را به او یادآوری کرد (اول پادشاهان: 11 / 11 13 و 29 40).
2. اخیای نبی به علت تخطی یربعام از فرامین الهی، وعدهء مجازات او و خاندانش رابه وی اعلام می کند و وعده انتقال سلطنت به فرد دیگری را متذکر می شود (اول پادشاهان:14 / 1 18).
3. خداوند در برابر نیکوکاری ییهو؛ پادشاه اسرائیل، مقرر کرد که پادشاهی تا چهار نسل درخاندان او استمرار یابد. این وعده به انجام رسید و چهار نسل از خاندان او
حکومت کردند و حکومت آنان با زکری؛ پسر یربعام دوم، چهارمین نسل او به پایان رسید (دوم پادشاهان: 10 / 30؛ 14 / 29).
2. ماهیت پادشاهی در عهد عتیق
1. در عهد عتیق، پادشاهی به صورت الگویی از حکومت طرح شده است که به فرزندان، همانند میراثی انتقال می یابد.
2. در مواردی از قرارگرفتن روح الهی در افرادی سخن به میان آمده است که مورد عنایت الهی قرارگرفته و به پادشاهی رسیده اند.
3. الگوی پادشاهی در چند مورد به عنوان الگویی مذموم، مورد اشاره قرار گرفته است. چه آنکه، پادشاه یهودیان، تنها خداوند دانسته شده است و لذا پادشاهی آدمیان به
معنای خروج از پادشاهی خداوند دانسته شده است. البته در برخی از موارد، به رغم مذمت مردمی که خواستار نظام پادشاهی بوده اند و به رغم اشاره به این تنافی، به علت
اصرار مردم، خداوند فردی را به عنوان پادشاه به آنها معرفی کرده و به اطاعت از او فرمان می دهد.
مردم اسرائیل در اوایل قرن (11ق.م) و دوران پیری سموئیل که او پسران خود را به عنوان داور بر اسرائیل گماشته بود و آنها به نیکی رفتار نمی کردند به تقلید از ممالک
فلسطینی، از سموئیل نبی درخواست نصب شاه کردند. او که از این درخواست ناراحت شده بود، از خداوند کسب تکلیف کرد. خداوند این درخواست آنان را خروج از
پادشاهی خود دانست، اما به سموئیل نبی، دستور داد تا درخواست آنان را اجابت کند. او نیز پیامدهای منفی پادشاهی را به آنان گوشزد کرد، اما آنان به نصیحت سموئیل، گوش
ندادند و بر خواستهء خود اصرار کردند. سموئیل دوباره از خداوند، کسب تکلیف کرد و خداوند به او فرمود که پادشاهی را برای آنان تعیین کن (همان، اول سموئیل: 8 / 1 22).
برخی از مسائلی که در جریان نصب پادشاه از جانب خداوند و توسط سموئیل نبی، رخ می دهد به تنهایی می تواند القا کنندهء تقدس پادشاه منصوب و خشنودی خداوند از الگوی
پادشاهی دست کم در مواردی که از طرف خدا نصب شده اند باشد، اما آیا می توان به آنها اکتفاکرد؟
یکی از مسائل مربوط به انتخاب پادشاهان یا برگزیده شدن برخی از انبی، مسأله تدهین است که القاکنندهء
تقدس خاصی در این پدیدهء سیاسی می باشد. چنانکه، وقتی خداوند، شاؤول ؛ پسر قیس از خاندان مطری از قبیلهء بنیامین را برای تدهین برگزید، سموئیل، او را به عنوان
پادشاه، تدهین کرد و رهنمودهای لازم را به او داد (همان: 9 / 1 8).
مسأله کیفیت معرفی به مردم و جاانداختن وظایف متقابل شاه و مردم نیز مسألهء مهمی است که می تواند به تنهایی زمینهء نوعی از تقدس پادشاه منصوب باشد. در این مورد،
سموئیل نبی، مردم اسرائیل را در (مصفه)، جمع کرد و انتخاب شاؤول را اعلام کرد و حقوق و وظایف پادشاه را برای قوم، توضیح داد و آنها را در کتابی نوشته و در مکان
مخصوصی نهاد (همان: 10 / 17 25).
تحقق این مسائل و پیوند آنها با آداب مذهبی، می تواند این اندیشه را در ذهن تقویت کند که پادشاهی در چنین مواردی، مورد رضایت الهی است. اما بنابر آنچه در عهد عتیق
آمده است، اینها لزوماً به معنای رضایت کامل خداوند از الگوی پادشاهی نیست. چنانکه سموئیل نبی، بار دیگر در برنامهء دیگری، مردم را برای تأیید پادشاهی شاؤول، جمع
کرد و دوباره سخنرانی کرد. او دوباره ناخرسندی خود را از انتخاب پادشاهی به جای پادشاهی خدا یادآور شده و بر لزوم پای بندی آنها به فرامین الهی تأکید کرد (همان:11 / 14 15؛ 12 / 1 25).
3. لزوم اطاعت از پادشاه
یکی از مسائلی که می تواند جایگاه پادشاه و قدرت حاکم را نشان دهد، مسأله لزوم یا ممنوعیت اطاعت از پادشاه و محدوده آن است. این مسأله در عهد عتیق، چندان مورد
توجه گسترده قرار نگرفته است، اما محدوده اشاره ها در این مسأله، اهمیت دارد.
در رساله فلسفی جامعه در عهد عتیق که احتمالاً به سلیمان(ع) تعلق دارد، به اطاعت از پادشاه توصیه شده است. در توجیه این مسأله بر چند نکته تأکید شده است:
1. وفاداری به سوگندی که انسان نزد خدا خورده است ؛
2. توانایی پادشاه برای انجام هر کاری که بخواهد؛
3. لزوم پیروی به دلیل اقتدار شاه ؛
4. لزوم پیروی به دلیل در امان ماندن از گزند شاه ؛
5. لزوم زیرکی در کیفیت و زمان پیروی از فرمان شاه ؛
6. عدم آگاهی از زمان مرگ و عدم امکان رهایی از آن (کتاب مقدس، 1995 م، جامعه: 8 / 2 8).
فهرست منابع
1. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، تحقیقی در دین یهود، نشر نگارش، چ 2، زمستان 1368ش.
2. اپوکریفای عهد عتیق (کتابهای فراموش شده عهد عتیق بر اساس ده نسخه قدیمی و معتبر)، ترجمه عباس رسول‌زاده و جواد باغبانی، قم، مرکز انتشارات مؤسسه
آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چ ،1 بهار 1383ش.
3. اشتاین سالتز، آدین، سیری در تلمود، ترجمه باقر طالبی دارابی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چ 1، بهار 1383ش.
4. بان، ابا، قوم من، تاریخ بنی اسرائیل، تهران، یهودا بروخیم، 1358 ش.
5. بی. ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1370ش.
6. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، یهودیت، قم، آیت عشق، چ 2، پاییز 1384ش.
7. ظفرالاسلام خان، نقد و نگرشی بر تلمود، ترجمه محمدرضا رحمتی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ 1، زمستان 1369ش.
8. کتاب مقدس (ترجمه تفسیری)، انجمن بین‌المللی کتاب مقدس، 1995م.
9. کتاب هایی از عهد عتیق (کتابهای قانونی ثانی)، ترجمه پرویز سیار، تهران، نشر نی، 1380ش.
10. کلاپرمن، ژیلبرت و لیبی، تاریخ قوم یهود، ترجمه مسعود همّتی، تهران، انجمن فرهنگی اوتصرهتورا، گنج دانش ایران، 1347ش، ج .2
11. لوی، حبیب، تاریخ یهود ایران، یهودا بروخیم، تهران، بیتا، ج 1.
12. هرمان کوهن، حییم و آیزاک لویتاتز، (بت‌دین و قاضیان)، مندرج در: حسین سلیمانی (نویسنده و مترجم)، عدالت کیفری‌در آیین یهود (مجموعه مقالات)، قم،
مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، (با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها)، چ 1، بهار 1384ش.
(نعیمیان , ذبیح الله , اندیشه و نظام سیاسی یهود , حکومت‌ اسلامی‌ / سال‌ سیزدهم‌، شماره‌ دوم، تابستان 87)
برای آشنایی بیشتر به منابع زیر مراجعه شود:
شهبازی , عبد الله , اسطوره ها و بنیانهای تاریخی اندیشه سیاسی یهود
دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم , تهران : سایان
پژوهه صهیونیت، کتاب دوم، تهران: مرکز مطالعات فلسطین، 1381