http://www.moshavereh.porsemani.ir

متأسفانه بنده خیلی وقت است که علیرغم خواسته خودم بسیار درگیر خواب هستم، و بیش از اندازه می خوابم. گاهی اوقات علیرغم اینکه شبها دیر می خوابم ولی صبح ها به راحتی برای نماز بیدار می شوم (اما خیلی کم اینچنین اتفاق می افتد) و تا شب اصلا ً نمی خوابم. ولی برعکس هم هست که یکمرتبه تا یک هفته صبح تا ساعت 10 شاید هم 11 خواب هستم. می خواستم به من راهکار عملی دهید که در شبانه روز بیش از 6 یا 7 ساعت نخوابم و دیگر اوقات را به فعالیت (درس، کار و ورزش) بپردازم؟
متأسفانه بنده خیلی وقت است که علیرغم خواسته خودم بسیار درگیر خواب هستم، و بیش از اندازه می خوابم. گاهی اوقات علیرغم اینکه شبها دیر می خوابم ولی صبح ها به راحتی برای نماز بیدار می شوم (اما خیلی کم اینچنین اتفاق می افتد) و تا شب اصلا ً نمی خوابم. ولی برعکس هم هست که یکمرتبه تا یک هفته صبح تا ساعت 10 شاید هم 11 خواب هستم. می خواستم به من راهکار عملی دهید که در شبانه روز بیش از 6 یا 7 ساعت نخوابم و دیگر اوقات را به فعالیت (درس، کار و ورزش) بپردازم؟ مکاتبه شما با این مرکزبازگو کننده گرایش های فکری و عقیدتی پاک و تحسین برانگیز و گویای حُسن اعتماد به این مرکز است. امیدواریم راهنمای خوبی برای تصمیم گیری در رابطه با این موضوع برای شما باشیم.دانشجوی گرامی، مطمئن باشید که چنین مسأله ای راه حل دارد . خواستن توانستن است .یکی از عللی که می تواند انسان را در تنظیم خواب و فعالیتهای روزانه کمک نماید داشتن برنامه کاری و دانستن ارزش زمان و آگاه بودن به مدیریت زمان می باشد.لذا موضوع شما را از دو زاویه بررسی می نماییم 1- بررسی خواب و راهکارهای کم نمودن آن 2- مدیرت زمان و برنامه ریزی. محور اول: به این نکته توجه داشته باشید که به هر حال همه ما انسان ها نه تنها برای استراحت ، سلامت فکری و جسمی به خواب احتیاج داریم، بلکه ترمیم انرژی های از دست رفته و ترمیم بافت های بدن – به ویژه بافت عصبی- در خلال خواب صورت می گیرد. اگر مشکل پرخوابی ، کم خوابی و یا بدخوابی ادامه یابد به تدریج متوجه عوارض آن در زندگی خود خواهیم شد؛ لذا شایسته است که هر فردی میزان خواب خود را با توجه به عوامل گوناگون مؤثر در آن( نوع و میزان فعالیت روزانه ،شرایط سنی و اقلیمی ,وضعیت سلامت روحی و جسمی و ...) تعیین نماید. افراد هم سن و سال شما به حدود 6 تا 8 ساعت خواب در طول شبانه روز نیاز دارند که بهتر است حداقل 85درصد آن در شب و فقط 15درصد آن در روز باشد . معمولاً کاستن از این مقدار خواب موجب افت دقت و کارآیی روزانه، خصوصاً کار فکری می شود. برای کاستن از مقدار اضافی خواب خود شایسته است در اولین قدم به توصیه‌های زیر عمل کنید. 1- علل زمینه‌ای پرخوابی را برطرف سازید : پرخوری در شب از مهمترین عوامل پرخوابی است، سعی کنید شب‌ها به حداقل غذا اکتفا کنید. 2- اگر طبع شما سرد است از خوردن غذاهایی مثل ماست، بادمجان، ترشیجات و غیره که طبیعت آنها سرد است و موجب تشدید خواب‌آلودگی می‌شود بپرهیزید . اگر طبیعت شما گرم است از غذاهایی که طبیعت گرم دارند نیز اجتناب کنید که این دسته غذاها موجب پرخوابی افراد با طبع گرم می‌گردد. 3- غذا را سرشب میل کنید تا موقع خواب هضم شده باشد. 4- در صورت امکان از خواب قیلوله (قبل از ظهر) یا خواب بعد از ظهر بهره‌مند باشید. 5- فعالیت‌های شدید بدنی در روز با خواب‌آلودگی و افزایش خواب همراهند و گریزی از آنها نیست، لذا اگر این نوع فعالیت‌های شما زیاد است آنها را تعدیل کنید. عدم تحرک و ترک ورزش روزانه باعث اجتماع رطوبت در بدن و خواب آلودگی می شود. بنابراین تحرک بدنی از ضرورت های زندگی یک جوان در سن و سال شماست. 6- ترک هر عادتی زمان بر است و شایسته آن است که به تدریج عمل گردد، لذا با برنامه‌ریزی دقیق سعی کنید به تدریج از میزان خواب خود بکاهید. جدولی تنظیم کنید که به مدت یکماه از طول خواب خود یک ساعت کم کنید. هر 5 روز 10 دقیقه (5 دقیقه از ابتدا و 5 دقیقه از انتها) از خواب خود بکاهید و در 5 روز بعد این مقدار را دوبرابر کنید تا ظرف 30 روز 60 دقیقه از خواب شما کاسته شده باشد و به اصطلاح عادت شکنی تدریجی داشته باشید. بعد از یک ماه اگر باز هم مدت خواب شما زیاد است به همین ترتیب از طول آن بکاهید. در عین حال میزان کاهش نباید از حد مورد نیاز بدن افزون‌تر شود. 7- با اطرافیان خود قرار بگذارید که اگر سر ساعت مورد نظر از خواب بر نخواستید به هر صورت ممکن شما را بیدار سازند . 8- یکی از دلایلی که ممکن است خواب صبحگاهی شما ادامه یابد این است که احساس نمی کنید وظیفه ای بر دوش شماست و در واقع کاری ندارید که بخواهید زود و یا دیر برخواستن از رختخواب برای شما تفاوت داشته باشد ؛ لذا توصیه می گردد مسئولیت آماده کردن صبحانه برای اعضای خانواده را به عهده بگیرید تا از این طریق انگیزه شما برای برخواستن از رختخواب افزایش یابد . 9- یکی دیگر ا ز عواملی که باعث می گردد انسان به خوابش ادامه دهد دمای محیط است ؛ لذا هر وقت که از خواب بیدار شدید از رختخواب خود به درآیید و از گرمای فضای اتاق خواب به وسیله باز کردن پنجره و ... بکاهید .به حیاط رفته و مقداری حرکات کششی انجام دهید . 10- جهت پایبندی به تصمیم خود برای خود برنامه تشویق و تنبیه بگذارید به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از رختخواب بیرون نیامدید ، برنامه تلویزیونی مورد علاقه را که هر روز دنبال می کنید تماشا ننمایید .لطفاً در این مورد بر خود سخت بگیرید تا طبعتان به برنامه جدید زندگی عادت نماید. محور دوم:مدیریت زمان و برنامه ریزی. طبق آموزههای دینی و مباحث روان شناسی مهمترین عامل موفقیت قدر فرصت و زمان را دانستن است و برای این امر لازم تا برنامه ریزی دقیقی انجام دهیم و در ادامه بتوانیم در این برنامه ریزی به نیازها و خواسته های خود بپردازیم.لذا این موضوع را بطور کامل بررسی می نماییم. همانطور که خودتان می دانید زندگی و سرمایه عمر برای انسان نعمتی بی بدیل و فرصتی بی نظیر است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نیست. ما باید برای ثانیه های عمرمان حساس باشیم و آن را مفت و رایگان از دست ندهیم. بخش هایی از این سرمایه ارزشمند و خدادادی، مثل جوانی و دوران تحصیل، اهمیت بیشتری دارد. زیرا آمادگی و فراغت انسان برای بهره برداری مناسب و سودمند بیش از مواقع دیگر است. به همین جهت ما به سؤال شما که حاکی از حساسیتتان به این موضوع است ارج می نهیم و نشانه هوشیاری و توجه شما می دانیم گرچه بسیاری از افراد از این موضوع غافلند و دنبال این هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند. اولین قدم برای استفاده بهینه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن یک برنامه کارآمد و درست است. زیرا از یک سو به ما شیوه صحیح به کار گرفتن فرصت‌ها را می‌آموزد و از سوی دیگر با نیل به هدف‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت، رضایت خاطرمان را فراهم می‌سازد. برای اینکه چگونه یک برنامه‌ریزی مناسب برای نیازهای خود تنظیم نماییم منوط و مشروط به تحقق موارد ذیل است: 1. تعیین هدف. هدف ها دو قسمند. گاهی کلی اند مثل رضای خدا، خدمت به مردم، بالا رفتن سطح آگاهی و امثال آن و گاهی جزئی اند مثل تخصص در یک رشته خاص مثل حساب داری، مطالعه یک کتاب، نوشتن مقاله یا امثال آن. لازم است هر دو هدف را مشخص کنیم؛ یعنی همان طور که یک هدف کلی در نظر داریم، اهداف جزئی را هم دقیقا مشخص کنیم و آن را محور فعالیت هایمان قرار دهیم. 2. تشخیص نیازها وکاستی ها و نواقص احتمالی. باید خواست‌ها و احتیاجات اساسی خود را در آن زمینه به خصوص روشن کنیم. به عنوان مثال: در یک مقطع مشخص، چه درسی را نیاز داریم بیاموزیم تا تسلط بر آنها پیدا کنیم. 3. فرصت‌ها و اوقاتی که باید صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه میزانی است؟ 4. چه روشی مطلوب‌ترین شیوه برای دست‌یابی به اهداف مورد نظر می‌باشد. 5. در مرحله اجرا نیازمند به چه ابزار و کاربرد چه وسایلی هستیم؟ 6. پس از اجرا به ارزیابی فعالیت‌های انجام شده می‌پردازیم تا میزان دسترسی به اهداف مشخص شود و میزان عدم موفقیت در رسیدن به برنامه را نیز معلوم نماییم. این مرحله که تحت عنوان بازخورد(فیدبک) نامیده می‌شود، فرصتی به ما می‌بخشد تا بتوانیم عوامل ناکامی احتمالی را نیز بشناسیم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پیشگیری نماییم. از آفات برنامه‌ریزی، فقدان تلاش و پشتکار در دستیابی به هدف برنامه است. و شاید در ابتدای فعالیت به همه موارد مورد نظر دست نیافته و دلسرد شویم و از ادامه راه باز بمانیم. و بی تردید عمل به برنامه، مستلزم چشم‌پوشی از برخی فرصت‌های فراغت، سرگرمی‌ها و تفریحات می‌باشد، در این صورت باید خود را سازگار با برنامه می‌نماییم تا بتوانیم به نتیجه مطلوبی دست یابیم. ممکن است در ابتدا، برنامه‌ریزی با کندی مواجه شود ولی در جریان عمل به برنامه به آن عادت می‌کنیم و به مرور زمان جزء شخصیت ما می‌شود. برنامه‌ریزی علاوه بر صرفه‌جویی در وقت و فرصت‌های زندگی، موجب می‌شود تا خود را و نیازهایمان را بهتر و بیشتر بشناسیم. لازمه برنامه‌ریزی موفق، انعطاف‌پذیری در عمل به برنامه است و نیز نگاه واقع‌بینانه به کاستی‌ها و ضعف‌های موجود در زمینه‌ای است که برنامه تنظیم می‌کنیم. برنامه‌ریزی تفکر ما را نسبت به زندگی شکل می‌دهد و تفکّر منسجم منتهی به عمل در زندگی ایجاد می کند. به منظور داشتن یک برنامه منظم، لازم است جدولی تهیه نمایید و ساعات شبانه روز و ایام هفته را (به ترتیب در ستون افقی و عمودی) یادداشت کرده و برای هر ساعتی در هر روز از ایام هفته کار و برنامه مناسب را در آن یادداشت نمایید. مثلاً چه ساعتی از خواب بیدار شوید؟ ساعتی را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و دیگر کارها اختصاص دهید، ساعات درس و کلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نیز دقیقا در جدول بنویسید و خود را موظف کنید طبق جدول تهیه شده که متناسب با توانایی‌های خودتان است عمل نمایید. در این مسیر نیاز به یک عزم و اراده جدی هست که انشاءالله در شما وجود دارد. به جهت تأکید بر نقش نظم در پیشرفت و تکامل علمی و انسانی و... توجه شما را به سخنان علی(ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن‌ملجم (لعنه ‌الله) به فرزندان خود حسن و حسین(ع) جلب می کنم که حضرت چنین فرمود: (اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم امرکم؛ شما و همه فرزندان و کسانم و هر کسی را که نوشته‌ام به او می‌رسد، به تقوای خدا و نظم داشتن در کارتان سفارش می‌کنم). نکته مهم این است که اولین جمله‌ای که در وصیت‌نامه خود به فرزندان خود در آن حالت خاص پس از توصیه به تقوا و دوری از گناه، توصیه به نظم در امور و کارها فرمود و این نشانه اهمیت نظم و نقش آن در سعادت و موفقیت انسان است و بدون آن کسی به جایی نمی رسد. بعد از طرح و برنامه آنچه اهمیت دارد و باید عملیاتی گردد پر کردن برنامه و طرح تهیه شده است محتوای برنامه براساس دو عامل پر و به اصطلاح تعیین می شود: 1. هدف. 2- نیازها، کاستی ها و نقص ها. شما باید براساس هدف خودعمل کنید و در صدد مرتفع ساختن نیازها و کاستی ها باشید و در این راستا گام برداید و ما چون از هدف شما خبر نداریم و یا با نیازها و کاستی ها و نواقص زندگی فردی و اجتماعی و تحصیلی و خانوادگی و اقتصادی و... شما آگاهی نداریم نمی توانیم محتوای برنامه شما را تدارک نماییم اما یکی دو چیز را می دانیم. اولین نکته ای که می دانیم آن است که شما یک مسلمان هستید و این مسلمانی مسؤولیتی را متوجه شما می کند لذا بخشی از این برنامه باید مطابق آنچه مسلمانی اقتضا می کند پر شود. برخی از این محتوا همانا اعمال عبادی شماست مانند این که باید بخشی از برنامه شما به خواندن نماز، قرآن، اطلاع از احکام دین و عمل به آنچه دین بر دوش شما گذارده است اختصاص یابد. البته مسلمانی فقط در عبادت جلوه نمی کند و تمام زندگی ما باید متکی بر اسلام باشد. نکته دوم آن است که شما یک دانشجو هستید لذا باید بخش دیگری از برنامه شما با مطالعه مواد درسی رشته تحصیلی شما پر شود شاید بیشترین نیازها، کاستی ها و اساسی ترین اهداف شما همین تحصیل باشد و باید بیشترین محتوای برنامه شما نیز امور درسی و تحصیلی باشد کار را از مواد درسی ضروری، مواد درسی که در آنها احساس ضعف می کنید وکاستی را در تحصیل شما ایجاد کرده است شروع کنید. گمان نمی کنیم جز دو برنامه فوق برنامه اساسی دیگری وجود داشته باشد مگر برنامه های ریز و جزئی البته خوب می دانید وجود تفریح و گردش و برنامه های نشاط آور نیز یکی از ضرورت های زندگی انسانی است. آنچه گفته شد از محتوای برنامه برگرفته از حدیثی است از امام کاظم(ع) که می فرمایند بکوشید برنامه و ساعت زندگی خود را در چهار بخش تنظیم کنید: 1- بخشی را به مناجات. 2- بخشی را به کسب معاش و روزی. 3- بخشی را نیز به معاشرت با برادران دینی مخلص و مورد وثوق که عیب شما را می نمایانند، اختصاص دهید. 4- بخشی را نیز به تفریح بپردازید. در مورد شما معاش و روزیتان در ادامه تحصیل نهفته است. منابع بیشتر جهت مطالعه برنامه درسی و پرورش تفکر ، حسن ملکی کلاس خلاقیت ،افشین سلیمانی تکنولوژی موفقیت، حیدر محمدی نویسنده: حامد محققق زاده
عنوان سوال:

متأسفانه بنده خیلی وقت است که علیرغم خواسته خودم بسیار درگیر خواب هستم، و بیش از اندازه می خوابم. گاهی اوقات علیرغم اینکه شبها دیر می خوابم ولی صبح ها به راحتی برای نماز بیدار می شوم (اما خیلی کم اینچنین اتفاق می افتد) و تا شب اصلا ً نمی خوابم. ولی برعکس هم هست که یکمرتبه تا یک هفته صبح تا ساعت 10 شاید هم 11 خواب هستم. می خواستم به من راهکار عملی دهید که در شبانه روز بیش از 6 یا 7 ساعت نخوابم و دیگر اوقات را به فعالیت (درس، کار و ورزش) بپردازم؟


پاسخ:

متأسفانه بنده خیلی وقت است که علیرغم خواسته خودم بسیار درگیر خواب هستم، و بیش از اندازه می خوابم. گاهی اوقات علیرغم اینکه شبها دیر می خوابم ولی صبح ها به راحتی برای نماز بیدار می شوم (اما خیلی کم اینچنین اتفاق می افتد) و تا شب اصلا ً نمی خوابم. ولی برعکس هم هست که یکمرتبه تا یک هفته صبح تا ساعت 10 شاید هم 11 خواب هستم. می خواستم به من راهکار عملی دهید که در شبانه روز بیش از 6 یا 7 ساعت نخوابم و دیگر اوقات را به فعالیت (درس، کار و ورزش) بپردازم؟

مکاتبه شما با این مرکزبازگو کننده گرایش های فکری و عقیدتی پاک و تحسین برانگیز و گویای حُسن اعتماد به این مرکز است. امیدواریم راهنمای خوبی برای تصمیم گیری در رابطه با این موضوع برای شما باشیم.دانشجوی گرامی، مطمئن باشید که چنین مسأله ای راه حل دارد . خواستن توانستن است .یکی از عللی که می تواند انسان را در تنظیم خواب و فعالیتهای روزانه کمک نماید داشتن برنامه کاری و دانستن ارزش زمان و آگاه بودن به مدیریت زمان می باشد.لذا موضوع شما را از دو زاویه بررسی می نماییم 1- بررسی خواب و راهکارهای کم نمودن آن 2- مدیرت زمان و برنامه ریزی.
محور اول: به این نکته توجه داشته باشید که به هر حال همه ما انسان ها نه تنها برای استراحت ، سلامت فکری و جسمی به خواب احتیاج داریم، بلکه ترمیم انرژی های از دست رفته و ترمیم بافت های بدن – به ویژه بافت عصبی- در خلال خواب صورت می گیرد. اگر مشکل پرخوابی ، کم خوابی و یا بدخوابی ادامه یابد به تدریج متوجه عوارض آن در زندگی خود خواهیم شد؛ لذا شایسته است که هر فردی میزان خواب خود را با توجه به عوامل گوناگون مؤثر در آن( نوع و میزان فعالیت روزانه ،شرایط سنی و اقلیمی ,وضعیت سلامت روحی و جسمی و ...) تعیین نماید.
افراد هم سن و سال شما به حدود 6 تا 8 ساعت خواب در طول شبانه روز نیاز دارند که بهتر است حداقل 85درصد آن در شب و فقط 15درصد آن در روز باشد .
معمولاً کاستن از این مقدار خواب موجب افت دقت و کارآیی روزانه، خصوصاً کار فکری می شود.
برای کاستن از مقدار اضافی خواب خود شایسته است در اولین قدم به توصیه‌های زیر عمل کنید.
1- علل زمینه‌ای پرخوابی را برطرف سازید : پرخوری در شب از مهمترین عوامل پرخوابی است، سعی کنید شب‌ها به حداقل غذا اکتفا کنید.
2- اگر طبع شما سرد است از خوردن غذاهایی مثل ماست، بادمجان، ترشیجات و غیره که طبیعت آنها سرد است و موجب تشدید خواب‌آلودگی می‌شود بپرهیزید . اگر طبیعت شما گرم است از غذاهایی که طبیعت گرم دارند نیز اجتناب کنید که این دسته غذاها موجب پرخوابی افراد با طبع گرم می‌گردد.
3- غذا را سرشب میل کنید تا موقع خواب هضم شده باشد.
4- در صورت امکان از خواب قیلوله (قبل از ظهر) یا خواب بعد از ظهر بهره‌مند باشید.
5- فعالیت‌های شدید بدنی در روز با خواب‌آلودگی و افزایش خواب همراهند و گریزی از آنها نیست، لذا اگر این نوع فعالیت‌های شما زیاد است آنها را تعدیل کنید. عدم تحرک و ترک ورزش روزانه باعث اجتماع رطوبت در بدن و خواب آلودگی می شود. بنابراین تحرک بدنی از ضرورت های زندگی یک جوان در سن و سال شماست.
6- ترک هر عادتی زمان بر است و شایسته آن است که به تدریج عمل گردد، لذا با برنامه‌ریزی دقیق سعی کنید به تدریج از میزان خواب خود بکاهید. جدولی تنظیم کنید که به مدت یکماه از طول خواب خود یک ساعت کم کنید. هر 5 روز 10 دقیقه (5 دقیقه از ابتدا و 5 دقیقه از انتها) از خواب خود بکاهید و در 5 روز بعد این مقدار را دوبرابر کنید تا ظرف 30 روز 60 دقیقه از خواب شما کاسته شده باشد و به اصطلاح عادت شکنی تدریجی داشته باشید. بعد از یک ماه اگر باز هم مدت خواب شما زیاد است به همین ترتیب از طول آن بکاهید. در عین حال میزان کاهش نباید از حد مورد نیاز بدن افزون‌تر شود.
7- با اطرافیان خود قرار بگذارید که اگر سر ساعت مورد نظر از خواب بر نخواستید به هر صورت ممکن شما را بیدار سازند .
8- یکی از دلایلی که ممکن است خواب صبحگاهی شما ادامه یابد این است که احساس نمی کنید وظیفه ای بر دوش شماست و در واقع کاری ندارید که بخواهید زود و یا دیر برخواستن از رختخواب برای شما تفاوت داشته باشد ؛ لذا توصیه می گردد مسئولیت آماده کردن صبحانه برای اعضای خانواده را به عهده بگیرید تا از این طریق انگیزه شما برای برخواستن از رختخواب افزایش یابد .
9- یکی دیگر ا ز عواملی که باعث می گردد انسان به خوابش ادامه دهد دمای محیط است ؛ لذا هر وقت که از خواب بیدار شدید از رختخواب خود به درآیید و از گرمای فضای اتاق خواب به وسیله باز کردن پنجره و ... بکاهید .به حیاط رفته و مقداری حرکات کششی انجام دهید .
10- جهت پایبندی به تصمیم خود برای خود برنامه تشویق و تنبیه بگذارید به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از رختخواب بیرون نیامدید ، برنامه تلویزیونی مورد علاقه را که هر روز دنبال می کنید تماشا ننمایید .لطفاً در این مورد بر خود سخت بگیرید تا طبعتان به برنامه جدید زندگی عادت نماید.
محور دوم:مدیریت زمان و برنامه ریزی.
طبق آموزههای دینی و مباحث روان شناسی مهمترین عامل موفقیت قدر فرصت و زمان را دانستن است و برای این امر لازم تا برنامه ریزی دقیقی انجام دهیم و در ادامه بتوانیم در این برنامه ریزی به نیازها و خواسته های خود بپردازیم.لذا این موضوع را بطور کامل بررسی می نماییم. همانطور که خودتان می دانید زندگی و سرمایه عمر برای انسان نعمتی بی بدیل و فرصتی بی نظیر است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نیست. ما باید برای ثانیه های عمرمان حساس باشیم و آن را مفت و رایگان از دست ندهیم. بخش هایی از این سرمایه ارزشمند و خدادادی، مثل جوانی و دوران تحصیل، اهمیت بیشتری دارد. زیرا آمادگی و فراغت انسان برای بهره برداری مناسب و سودمند بیش از مواقع دیگر است. به همین جهت ما به سؤال شما که حاکی از حساسیتتان به این موضوع است ارج می نهیم و نشانه هوشیاری و توجه شما می دانیم گرچه بسیاری از افراد از این موضوع غافلند و دنبال این هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند.
اولین قدم برای استفاده بهینه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن یک برنامه کارآمد و درست است. زیرا از یک سو به ما شیوه صحیح به کار گرفتن فرصت‌ها را می‌آموزد و از سوی دیگر با نیل به هدف‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت، رضایت خاطرمان را فراهم می‌سازد. برای اینکه چگونه یک برنامه‌ریزی مناسب برای نیازهای خود تنظیم نماییم منوط و مشروط به تحقق موارد ذیل است:
1. تعیین هدف. هدف ها دو قسمند. گاهی کلی اند مثل رضای خدا، خدمت به مردم، بالا رفتن سطح آگاهی و امثال آن و گاهی جزئی اند مثل تخصص در یک رشته خاص مثل حساب داری، مطالعه یک کتاب، نوشتن مقاله یا امثال آن.
لازم است هر دو هدف را مشخص کنیم؛ یعنی همان طور که یک هدف کلی در نظر داریم، اهداف جزئی را هم دقیقا مشخص کنیم و آن را محور فعالیت هایمان قرار دهیم.
2. تشخیص نیازها وکاستی ها و نواقص احتمالی. باید خواست‌ها و احتیاجات اساسی خود را در آن زمینه به خصوص روشن کنیم. به عنوان مثال: در یک مقطع مشخص، چه درسی را نیاز داریم بیاموزیم تا تسلط بر آنها پیدا کنیم.
3. فرصت‌ها و اوقاتی که باید صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه میزانی است؟
4. چه روشی مطلوب‌ترین شیوه برای دست‌یابی به اهداف مورد نظر می‌باشد.
5. در مرحله اجرا نیازمند به چه ابزار و کاربرد چه وسایلی هستیم؟
6. پس از اجرا به ارزیابی فعالیت‌های انجام شده می‌پردازیم تا میزان دسترسی به اهداف مشخص شود و میزان عدم موفقیت در رسیدن به برنامه را نیز معلوم نماییم. این مرحله که تحت عنوان بازخورد(فیدبک) نامیده می‌شود، فرصتی به ما می‌بخشد تا بتوانیم عوامل ناکامی احتمالی را نیز بشناسیم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پیشگیری نماییم.
از آفات برنامه‌ریزی، فقدان تلاش و پشتکار در دستیابی به هدف برنامه است. و شاید در ابتدای فعالیت به همه موارد مورد نظر دست نیافته و دلسرد شویم و از ادامه راه باز بمانیم. و بی تردید عمل به برنامه، مستلزم چشم‌پوشی از برخی فرصت‌های فراغت، سرگرمی‌ها و تفریحات می‌باشد، در این صورت باید خود را سازگار با برنامه می‌نماییم تا بتوانیم به نتیجه مطلوبی دست یابیم.
ممکن است در ابتدا، برنامه‌ریزی با کندی مواجه شود ولی در جریان عمل به برنامه به آن عادت می‌کنیم و به مرور زمان جزء شخصیت ما می‌شود. برنامه‌ریزی علاوه بر صرفه‌جویی در وقت و فرصت‌های زندگی، موجب می‌شود تا خود را و نیازهایمان را بهتر و بیشتر بشناسیم. لازمه برنامه‌ریزی موفق، انعطاف‌پذیری در عمل به برنامه است و نیز نگاه واقع‌بینانه به کاستی‌ها و ضعف‌های موجود در زمینه‌ای است که برنامه تنظیم می‌کنیم. برنامه‌ریزی تفکر ما را نسبت به زندگی شکل می‌دهد و تفکّر منسجم منتهی به عمل در زندگی ایجاد می کند.
به منظور داشتن یک برنامه منظم، لازم است جدولی تهیه نمایید و ساعات شبانه روز و ایام هفته را (به ترتیب در ستون افقی و عمودی) یادداشت کرده و برای هر ساعتی در هر روز از ایام هفته کار و برنامه مناسب را در آن یادداشت نمایید. مثلاً چه ساعتی از خواب بیدار شوید؟ ساعتی را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و دیگر کارها اختصاص دهید، ساعات درس و کلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نیز دقیقا در جدول بنویسید و خود را موظف کنید طبق جدول تهیه شده که متناسب با توانایی‌های خودتان است عمل نمایید. در این مسیر نیاز به یک عزم و اراده جدی هست که انشاءالله در شما وجود دارد.
به جهت تأکید بر نقش نظم در پیشرفت و تکامل علمی و انسانی و... توجه شما را به سخنان علی(ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن‌ملجم (لعنه ‌الله) به فرزندان خود حسن و حسین(ع) جلب می کنم که حضرت چنین فرمود: (اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم امرکم؛ شما و همه فرزندان و کسانم و هر کسی را که نوشته‌ام به او می‌رسد، به تقوای خدا و نظم داشتن در کارتان سفارش می‌کنم).
نکته مهم این است که اولین جمله‌ای که در وصیت‌نامه خود به فرزندان خود در آن حالت خاص پس از توصیه به تقوا و دوری از گناه، توصیه به نظم در امور و کارها فرمود و این نشانه اهمیت نظم و نقش آن در سعادت و موفقیت انسان است و بدون آن کسی به جایی نمی رسد.
بعد از طرح و برنامه آنچه اهمیت دارد و باید عملیاتی گردد پر کردن برنامه و طرح تهیه شده است محتوای برنامه براساس دو عامل پر و به اصطلاح تعیین می شود:
1. هدف.
2- نیازها، کاستی ها و نقص ها.
شما باید براساس هدف خودعمل کنید و در صدد مرتفع ساختن نیازها و کاستی ها باشید و در این راستا گام برداید و ما چون از هدف شما خبر نداریم و یا با نیازها و کاستی ها و نواقص زندگی فردی و اجتماعی و تحصیلی و خانوادگی و اقتصادی و... شما آگاهی نداریم نمی توانیم محتوای برنامه شما را تدارک نماییم اما یکی دو چیز را می دانیم. اولین نکته ای که می دانیم آن است که شما یک مسلمان هستید و این مسلمانی مسؤولیتی را متوجه شما می کند لذا بخشی از این برنامه باید مطابق آنچه مسلمانی اقتضا می کند پر شود. برخی از این محتوا همانا اعمال عبادی شماست مانند این که باید بخشی از برنامه شما به خواندن نماز، قرآن، اطلاع از احکام دین و عمل به آنچه دین بر دوش شما گذارده است اختصاص یابد. البته مسلمانی فقط در عبادت جلوه نمی کند و تمام زندگی ما باید متکی بر اسلام باشد.
نکته دوم آن است که شما یک دانشجو هستید لذا باید بخش دیگری از برنامه شما با مطالعه مواد درسی رشته تحصیلی شما پر شود شاید بیشترین نیازها، کاستی ها و اساسی ترین اهداف شما همین تحصیل باشد و باید بیشترین محتوای برنامه شما نیز امور درسی و تحصیلی باشد کار را از مواد درسی ضروری، مواد درسی که در آنها احساس ضعف می کنید وکاستی را در تحصیل شما ایجاد کرده است شروع کنید. گمان نمی کنیم جز دو برنامه فوق برنامه اساسی دیگری وجود داشته باشد مگر برنامه های ریز و جزئی البته خوب می دانید وجود تفریح و گردش و برنامه های نشاط آور نیز یکی از ضرورت های زندگی انسانی است. آنچه گفته شد از محتوای برنامه برگرفته از حدیثی است از امام کاظم(ع) که می فرمایند بکوشید برنامه و ساعت زندگی خود را در چهار بخش تنظیم کنید:
1- بخشی را به مناجات.
2- بخشی را به کسب معاش و روزی.
3- بخشی را نیز به معاشرت با برادران دینی مخلص و مورد وثوق که عیب شما را می نمایانند، اختصاص دهید.
4- بخشی را نیز به تفریح بپردازید.
در مورد شما معاش و روزیتان در ادامه تحصیل نهفته است.
منابع بیشتر جهت مطالعه
برنامه درسی و پرورش تفکر ، حسن ملکی
کلاس خلاقیت ،افشین سلیمانی
تکنولوژی موفقیت، حیدر محمدی
نویسنده: حامد محققق زاده





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین