توضیحی درباره اختلالات روانی بدهید و بیان کنید چگونه می‌توان فهمید فردی دچار اختلال روانی و رفتاری است؟

توضیحی درباره اختلالات روانی بدهید و بیان کنید چگونه می‌توان فهمید فردی دچار اختلال روانی و رفتاری است؟

قبل از پرداختن به اختلالات روانی، بایسته است مقدمه‌ای در این زمینه ذکر شود؛ اکثر ما دورانی از احساس اضطراب، افسردگی، رنجیدگی و احساس کهتری یا بی‌کفایتی در روبه‌رو شدن با مشکلات زندگی را تجربه کرده‌ایم... .
به فرموده قرآن (ما انسان را در رنج آفریدیم) بلد (90)، آیه 4.؛ یعنی انسان از آغاز زندگی حتی از آن لحظه‌ای که نطفه او در قرارگاه رحم واقع می‌شود، مراحل زیادی از مشکلات و درد و رنج‌ها را طی می‌کند تا متولد شود و بعد از تولد در دوران طفولیت و سپس جوانی و از همه مشکل‌تر دوران پیری با انواع مشقات و رنج‌ها مواجه است و این طبیعت زندگی دنیاست و کسی که در دوره‌هایی از زندگی، طعم تنهایی، شک به خویشتن و یأس را نچشیده باشد، باید او را استثنایی به شمار آورد. البته بیشتر مردم به رغم اینکه با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند، به اختلال‌های روانی دچار نمی‌شوند؛ آنها به نحوی با مشکلات خود کنار می‌آیند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند هلیگارد واتکینسون، زمینه روان‌شناسی، ج 2، ص 185 و 186، انتشارات رشد، چاپ هشتم.. اما در مقابل افرادی هستند که در برابر ناملایمات، فشارها و مشکلات، تسلیم و به اختلال‌های روانی مبتلا می‌شوند و برای ادامه زندگی نیاز به کمک دارند. دانش روان‌پزشکی، روان‌شناسی بالینی و مشاوره و نیز ساخت و تولید داروهای روان گردان، همه به منظور کمک به افرادی است که در مقابل تنیدگی‌ها و فشارهای زندگی، دچار مشکل شده‌اند و تعادل روانی خود را از دست داده‌اند.
یکی از راه‌های شناخت افراد دارای اختلال روانی، رفتارهای نابهنجاری است که انجام می‌دهند. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که بر اساس چه ملاک‌هایی، رفتار بهنجار را از رفتار نابهنجار تمیز دهیم؟
در این مورد اتفاق نظر کلی وجود ندارد؛ اما بر اساس ویژگی‌هایی می‌توان گفت که فرد واجد آنها دچار اختلال روانی است. این ویژگی‌ها عبارت است از:
1. پریشانی شخصی ؛ افرادی که دچار اختلال روانی هستند، به شدت احساس رنج و ناراحتی می‌کنند. این گونه افراد مضطرب، افسرده یا تحریکاتی و تکانشی هستند و نمی‌توانند رفتارهای خود را کنترل کنند. از این رو ممکن است دچار بی‌خوابی، بی‌اشتهایی و انواع دردهای بدنی باشند همان. و همواره از یک ناراحتی عمیق در زندگی خود رنج می‌برند.
2. غیرانطباقی بودن رفتار ؛ یعنی رفتار آنها پیامدهای زیانباری برای فرد یا اجتماع دارد. مثل فردی که آنقدر مشروب می‌خورد که نمی‌تواند شغل خود را حفظ کند منظور این نیست که اگر کسی کم مشروب الکلی بخورد و بتواند شغل خود را حفظ کند آدم سالم و بهنجاری است. در فرهنگ اسلامی اگر کسی شراب بنوشد سفیه است. (فایُّ سفیهٍ اَسْفَه مِنْ شارب الخمر)؛ (بحارالانوار،ج 64، ص 264). یا فردی که چنان از جمعیت می‌ترسد که نمی‌تواند با اتوبوس به محل کارش برود.
3. تخطّی از هنجارها ؛ هر جامعه‌ای معیارهایی ویژه یا ارزش‌هایی برای رفتارهای قابل قبول دارد. اگر فرد به طور مشخص، از معیارهای پذیرفته شده جامعه منحرف گردد، ناهنجار تلقی می‌شود.این معیار مشکلاتی دارد از جمله اینکه رفتاری که در یک جامعه بهنجار تلقی می‌شود، ممکن است در جامعه دیگری نابهنجار به نظر آید. بنابراین معانی هنجاری از جامعه‌ای به جامعه دیگر و از زمانی به زمان دیگر در یک جامعه فرق می‌کند. اینجا است که نیاز به معیارهایی جهان شمول داریم تا بر اساس آن مرز بهنجاری و نابهنجاری را تشخیص دهیم. به نظر می‌رسد ادیان ابراهیمی به ویژه دین اسلام که جامع همه ادیان الهی است بهترین برنامه جهان شمول در بر دارد و می‌توان بر اساس آن قوانین کلی و معیارهای صحیح را استنباط کرد..
4. مغایر بودن با اهداف ؛ معمولاً رفتار افراد نابهنجار، با اهدافشان ناسازگار است؛ مثلاً برای رهایی از بعضی مشکلات، اقدام به کارهایی می‌کنند که مشکلات آنها را دو چندان می‌کند. به عنوان نمونه برخی افراد برای رسیدن به آرامش روحی، به مواد مخدر یا الکل پناه می‌برند!!
5. خطرناک بودن ؛ افراد نابهنجار برای خود و دیگران، یک تهدید به حساب می‌آید، زیرا کنترلی بر رفتار خود ندارند و هر لحظه ممکن است به اقدام خطرناکی دست بزنند.
6. نداشتن فهم و درک صحیح؛ افراد نابهنجار علیرغم اینکه ابزار شناخت حقیقت را دارند اما از نیروی تعقل و تفکر و خردورزی استفاده نمی‌کنند. (لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها)؛اعراف (7)، آیه 179..
قرآن کریم با تعبیرهای مختلف به این حقیقت اشاره می‌کند و می‌فرماید انسان‌های ناسالم و افراد غیرمؤمن، دارای درک، فهم و تعقل نیستند. (صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ)؛ به عبارت دیگر در نگرش اسلامی؛ حماقت، سفاهت و کودنی از نشانه‌های نابهنجاری است (وَ مَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهِیمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ)؛ (هیچ کس از دین ابراهیم (توحید) رویگردان نمی‌شود مگر کسی که نفس خود را خوار کند) همان..
ر.ک: ابوترابی، علی، نقد بهنجاری از دیدگاه روانشناسی با نگرش به منابع اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386..

نویسنده:ابوالقاسم بشیری