با توجه به این که در بعضی از توصیه های اخلاقی و روایات، به نیکی و صدقه به حیوانات توصیه شده و از طرفی سگ به وفا داری شهرت دارد، هم چنین در آیات قرآن هم، همه موجودات و از جمله سگ به ذکر خداوند مشغول هستند و حتی در سوره کهف از سگ به نیکی یاد شده چگونه می توان قبول کرد که این حیوان با این همه منفعت نجس باشد؟

با توجه به این که در بعضی از توصیه های اخلاقی و روایات، به نیکی و صدقه به حیوانات توصیه شده و از طرفی سگ به وفا داری شهرت دارد، هم چنین در آیات قرآن هم، همه موجودات و از جمله سگ به ذکر خداوند مشغول هستند و حتی در سوره کهف از سگ به نیکی یاد شده چگونه می توان قبول کرد که این حیوان با این همه منفعت نجس باشد؟

در جهت پاسخ گویی به این پرسش ذکر نکاتی ضرورت دارد:
نکته اول: مخلوقات عالم همگی از آن جهت که توسط خداوند حکیم خلق شده اند منافعی دارند و از آن جهت که در مسیر هدف خلقت قرار دارند متشرف به ذکر تکوینی الهی هستند. حتی شیطان نیز مخلوق الهی است و از آن جهت که در مسیر تحقق بخشی از هدف آفرینش است و جز مخلوقات الهی است ذکر تکوینی دارد ولی این ذکر تکوینی دلیل بر خوبی و پاکی او نیست، بلکه از هر موجودی بایستی به مقتضای مصالح مادی و معنوی آن استفاده کرد و از مفاسد مادی و معنوی آن دوری جست.
سگ به عنوان یکی از مخلوقات خداوند متعال در چرخه نظام آفرینش و در جهت استفاده انسان خلق شده است، همان گونه که در حدیث نبوی یکی از اسرار خلقت سگ را به عنوان حمایت و حفاظت از انسان بیان نموده و رمز دشمنی سگ با دیگر حیوانات وحشی را در مسیر تحقق این منفعت یادآور شده است، در عین حال حقوقی نیز از نظر شرعی برای آن مقرر شده که انسان ها از نظرشرع یا اخلاق موظف به رعایت آنان هستند. دستور به صدقه دادن و نیکی به حیوانات و حتی بالاتر از آن وجوب حفظ حیات سگ و وجوب دیه و ارش در خسارت به سگ و امثال آن در جهت حفظ همین منافع و مصالح دنیوی و اخروی و حفظ حقوق حیوان است، و تاکید بر نجاست این حیوان برای دورداشتن از مضرات و مفاسد این حیوان است.
نکته دوم: انسان¬ها در ارتباط با این مخلوق الهی با دو دسته احکام وضعی و تکلیفی روبرو هستند که این احکام بر اساس مصالح و مفاسد مادی ومعنوی می باشد.
حکم وضعی در مورد سگ در اسلام نجاست است. این حکم از احکام اتفاقی بین تمام فرق مسلمین بوده و هیچ یک از علما امامیه هم در نجاست آن هیچ شک و شبهه ای ندارند و ادله کافی بر اثبات این حکم وجود دارد. لکن ذکر این نکته ضروری است همان طور که در مورد الکل و خون، نجاست آن به معنای عدم جواز تماس یا استفاده از آن در جهت منافع طبی یا صنعتی و...، نیست نجاست سگ نیز به معنای عدم جواز انواع استفاده¬ها و یا حتی تماس با این حیوان نیست بلکه حکم نجاست منحصرا مقدمه ای بر ایجاد محدودیت در بعضی از انتفاعات مانند حرمت خوردن و یا حرمت استفاده از آن در لباس نمازگزار وغیره است که به تفصیل بیان خواهیم کرد. بنابر این، احکام وضعی مثل نجاست در حقیقت در مقام مدیریت نحوه استفاده و تعامل با برخی مخلوقات الهی و از جمله سگ است.
نکته سوم: نوع و کیفیت انتفاع و ارتباط با این حیوان در نظام مقررات اسلامی در ضمن احکام تکلیفی متفاوتی از قبیل حرمت، حلیت، استحباب ، کراهت و اباحه بیان شده است.
همه این احکام تکلیفی در مورد سگ مصداق دارد. به عنوان مثال از نظر اسلام استفاده از سگ در امر نگهبانی از منزل یا باغ و یا دام مباح بوده و نگهداری و دادن غذا در جهت حفظ حیات چنین سگی واجب ، صدمه زدن به چنین سگ هایی مستلزم پرداخت دیه و حرام ، تماس با این گونه سگ ها و یا همراه داشتن آن در خانه بدون آنکه محل جدایی برای آن تدارک دیده شود مکروه ، غذا دادن به سگ مستحب و استفاده از گوشت آن برای خوردن حرام است.
با وجود نجاست سگ، اصل اولی در مورد انواع انتفاعات از این حیوان بنا به مقتضای اصاله الاباحه و اصل حلیت ، جواز است لکن باید این نکته را مد نظر داشت که انتفاع باید عقلایی باشد نه توهمی.
اکنون به انواع برخورد و استفاده جامعه از سگ پرداخته و حکم تکلیفی آن را بررسی می نماییم.
1.نگهبانی و شکار:
استفاده از سگ در امر نگهبانی منزل، دام، باغ، شکار و سگ هایی که دارای منفعت عقلایی بوده و اصطلاحا سگ قابل تعلیم (در امور عقلایی )حلال بوده و خرید و فروش آن نیز حلال است .
2.جرم یابی و نجات
با پیشرفت علم و شناخت ویژگی های منحصر به فرد این حیوان از نظر بویایی، استفاده از آن در مواردی مثل استفاده پلیس در جهت کشف مواد مخدر یا مواد منفجره و یا تعقیب مجرمین و هم چنین استفاده از آن در حوادث غیر مترقبه و امثال آن بنابر قاعده فقهی اصاله الصحه و اصاله الحلیه جایز و حلال است.
3.امور طبی و پزشکی
استفاده از اجزاء سگ مانند خون یا جوارح داخلی و ظاهری آن در جهت درمان پزشکی و یا پیوند به انسان جایز می باشد و در صورت پیوند این اجزا عضوی از بدن انسان محسوب می گردد و دیگر نجس نیست.
لازم به ذکر است: چنین سگ هایی (سگ نکهبان ، شکار ،سگ پلیس و.. ) به لحاظ انتفاعی که دارند مال محسوب شده ، قابل خرید و فروش و رهن و اجاره و ...، نیز هستند. صدمه به آنان ضمان آور و مستوجب پرداخت خسارت است و حتی نفقه آن مانند تامین خوراک و درمان آن بر مالک واجب است.
4.خوردن
استفاده از سگ برای خوردن حرام مسلم است و این مطلب از طریق روایات و قاعده متفق علیه فقهی قابل اثبات است، ضمن آن که انسان به مقتضای طبیعت انسانی از خوردن گوشت سگ تنفر دارد. قاعده فقهی عنوان می دارد (کل نجس حرام؛ هرچیز نجسی خوردن آن حرام است). روایات متعدد هم بر حرمت گوشت سک دلالت می کند که در یک نمونه، امام علیه السلام سه مرتبه با تاکید، حرمت استفاده از گوشت سگ را یادآور می شوند .
5)استفاده در لباس و..
استفاده از پوست و موی آن در لباس جایز نیست و موجب بطلان نماز می گردد.
پوست سگ از نظر فقها امامیه نجس بوده و با دباغی هم پاک نمی شود لذا استفاده از آن در لباس و پوشاک ممنوع است و نماز با آن هم باطل می باشد، ولی اگر منفعت عقلایی برای آن وجود داشته باشد مانند پیوند و امثال آن استفاده از آن اشکالی ندارد و به لحاظ آن که جزیی از بدن انسان می گردد پاک محسوب می شود.
6.تماس و نگهداری
تماس و نگهداری هرگونه سگ در خانه کراهت شدید دارد لکن در مورد سگ نگهبان و شکار درصورتی که در مکان جداگانه ای در منزل نگهداری گردد مکروه نیست .
7.حکم خرید و فروش و نگهداری سگ به عنوان زینت
استفاده از سگ به عنوان زینت که متاسفانه در بعضی جوامع غربی ناشی از خلا عاطفی ، روانی و اجتماعی است منفعت توهمی بوده و عقلایی نیست، لذا استفاده از سگ بدین منظور مورد نهی شدید روایات قرار گرفته و کراهت دارد. ضمن آن که خرید و فروش سگ غیر از مواردی که در بالا گفته شد جایز نبوده و پول حاصل از آن حرام است.
8.کشتن و صدمه زدن به سگ
صدمه وکشتن سگ در صورتی که هار بوده و یا بنا به تعبیر روایات گاز گیرنده و موذی باشد جایز است لکن سگ هایی که دارای منفعت عقلایی هستند نه تنها کشتن آنها حرام بلکه مستوجب ضمان و پرداخت خسارت به مالک است(روایات متعددی در این مورد در بابی تحت عنوان باب دیه سگها آورده شده است).
9.رسیدگی و احسان به سگ
دادن غذا و آب به همه حیوانات و از جمله انواع سگ مستحب و صدقه محسوب می گردد.
از آن گذشته (هر جانداری که در اختیار کسی قرار بگیرد، بایستی وسایل زندگی آن جاندار را تأمین نماید. کلمه جاندار شامل همه انواع حیوانات است، مگر حیواناتی که آزار و ضرری به انسان وارد کنند، مانند عقرب و افعی و مار که بالذّات موذی می‌باشند و مانند سگ هار و دیگر حیوانات بیمار که بیماری آن ها علاج ناپذیر و موجب ضرر می‌ باشد.
پس احکام حقوقی مقرّر شامل هر حیوانی می‌ باشد، خواه گوشتش خوردنی باشد، یا نه، بلکه خواه به نحوی از انحاء قابل بهره برداری باشد یا نباشد) .
باتوجه به این مطلب، اگر مقداری آب برای رفع تشنگی یکی از دوحیوان (سگ و گوسفند ) وجود داشته باشد که هردو در آستانه مرگ هستند آب را باید به سگ داد وگوسفند را ذبح کرد بدان جهت که پایان دادن به حیات گوسفند با ذبح شرعی، امری است قانونی ولی مردن سگ از تشنگی خلاف قانون است، لذا آب به سگ داده می‌ شود تا بدون علت هلاک نشود. این ماده را شهید دوم در مسالک آورده است.
بنابراین، سگ هم نکات مثبت و منفعت های متعددی دارد، مانند وفاداری که به مقتضای آن امانتدار خوبی برای گله و نگهبانی است و از آن می توان در نگهبانی و گله داری استفاده کرد ولی همین وفاداری می تواند منشا مفسده باشد چون ممکن است زمینه دلبستگی انسان به او را فراهم آورده و زمینه همزیستی با آن که دارای مفاسد معنوی، فردی، اخلاقی و بهداشتی است فراهم گردد. لذا ممکن است یکی از حکمت های نجاست سگ هم همین باشد. یعنی هشدار می دهد که سگ را به عنوان نگهبان و امانتداری وفادار مورد استفاده قرار بده و به آن نیکی و صدقه هم بده لکن اجازه نده این وفاداری او آن قدر تو را تحت تاثیر قرار دهد که جای اعضای خانواده و فرزندانت را بگیرد و شریک زندگی ات شود.
دستور به صدقه دادن و نیکی به حیوانات و حتی بالاتر از آن وجوب حفظ حیات سگ و وجوب دیه و ارش در خسارت به سگ و امثال آن هم در جهت حفظ همین منافع و مصالح دنیوی و اخروی است، و تاکید بر نجاست این حیوان برای دورداشتن از مضرات و مفاسد این حیوان است.